Θυμέλη

Ένας από τους πλέον δυσεπίλυτους γρίφους στη μελέτη του αρχαίου ελληνικού δράματος είναι, χωρίς αμφιβολία, η σκηνοθεσία του: οι κώδικες που διαμόρφωναν τη σκηνική του παρουσίαση αποσαφηνίζοντας νοήματα, προθέσεις και χειρονομίες. Ο σημερινός καλλιτέχνης διαθέτει, φυσικά, την απόλυτη ελευθερία να προτείνει τις προσωπικές του λύσεις, όσο ευφάνταστες και αν είναι αυτές. Συχνά, ωστόσο, νιώθει κανείς ότι τόσο η σκηνοθετική όσο και η φιλολογική ερμηνεία θα είχαν πολλά να κερδίσουν αν μοιράζονταν εμπειρίες, ερωτήματα και μεθόδους προσέγγισης.

Aυτόν τον σπάνιο συνδυασμό θεωρίας και πράξης, επιστημονικής νηφαλιότητας και καλλιτεχνικής θέρμης διαθέτει ο τιμώμενος N. X. Xουρμουζιάδης, φιλόλογος και σκηνοθέτης, ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Tο ερμηνευτικό έργο του γύρω από το αρχαίο δράμα προδίδει έναν ερευνητή με ιδιαίτερη ευαισθησία και γνώση στον τομέα της σκηνικής παρουσίασης, χαρακτηριστικά που οφείλονται (ή ίσως και να οδήγησαν) στη μακρόχρονη και γόνιμη θητεία του στο «μάχιμο» θέατρο ως σκηνοθέτη και μεταφραστή έργων του αρχαίου, νεοελληνικού και παγκόσμιου δραματολογίου. Eυρύτατη ποικιλία δραματουργικών ειδών και προσεγγίσεων, στενή συνάρτηση της μεταφραστικής με τη σκηνοθετική δημιουργία, νηφάλια και πάντοτε συνεπής και τεκμηριωμένη αναζήτηση των ερμηνευτικών τρόπων και μέσων: οι βασικοί άξονες του θεατρικού έργου του N. X. Xουρμουζιάδη χαρακτηρίζουν και την ενασχόλησή του με τη σκηνική διδασκαλία του αρχαίου δράματος.



Με τον παρόντα τόμο, φίλοι, συνάδελφοι και μαθητές του Nίκου Xουρμουζιάδη θέλησαν, ως ελάχιστη αναγνώριση της πολύχρονης προσφοράς του και της ενεργού παρουσίας του, φιλολογικής και σκηνοθετικής, να του αφιερώσουν τις μελέτες αυτές.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο N. X. Χουρμουζιάδης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, καταλέγεται αναντίλεκτα μεταξύ των σημαντικών και διεθνώς αναγνωρισμένων ελλήνων μελετητών του αρχαίου ελληνικού δράματος. H αγγλόγλωσση διδακτορική του διατριβή για τη «μορφή και τη λειτουργία του σκηνικού χώρου» στον Ευριπίδη αποτέλεσε ήδη από τη δημοσίευσή της (1965) σημαντικό έργο στη διεθνή βιβλιογραφία, ενώ εξίσου σημαντική υπήρξε η συμβολή του στη μελέτη του σατυρικού δράματος (Σατυρικά, 1974, και Ευριπίδης σατυρικός, 1986). Οι Οροι και μετασχηματισμοί στην αρχαία ελληνική τραγωδία (1984, και σε δεύτερη έκδοση το 2003), η σύντομη αλλά ουσιαστική μελέτη του Περί χορού (1998), η δίπτυχη συλλογή μελετημάτων του με τον τίτλο Θεατρικές διαδρομές (2003) και, βεβαίως, οι μεταφράσεις του (αρχαίων τραγωδιών και επιγραμμάτων αλλά και του σπουδαίου εγχειριδίου του A. Lesky για την αρχαία τραγωδία) κατέστησαν τον Χουρμουζιάδη ευρύτερα γνωστό στο ελληνικό κοινό. Κοινό χαρακτηριστικό των εργασιών του το ιδιαίτερο (και πρωτοποριακό, για την εποχή τουλάχιστον της διατριβής) ενδιαφέρον για τη σκηνική πράξη, την οποία ο Χουρμουζιάδης έχει θεραπεύσει για αρκετά χρόνια και ως σκηνοθέτης. Απολύτως δικαιολογημένη και αξιέπαινη συνεπώς η πρωτοβουλία της έκδοσης ενός τόμου, με τον οποίο «φίλοι, συνάδελφοι και μαθητές» του Χουρμουζιάδη θέλησαν να τον τιμήσουν για την πολύχρονη προσφορά και την ενεργό παρουσία του, φιλολογική και σκηνοθετική. Αξιέπαινες επίσης οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, που εξέδωσαν το συγκεκριμένο έργο.

Ο ερανικός τόμος περιέχει είκοσι μελέτες, άλλες εκτενέστερες άλλες συντομότερες, όλες όμως, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θυμελικές, ήτοι σχετικές, έστω και πλαγίως, με το (αρχαίο) θέατρο. Αν και στην πλειονότητά τους πρόκειται για μελετήματα φιλολογικά, η ποικιλία - βασικό θέλγητρο παρόμοιων τόμων - δεν απουσιάζει. Αντιθέτως μάλιστα υπάρχουν έκκεντρα ως προς τη φιλολογία μελετήματα πολύ ενδιαφέροντα. H αρχαιολόγος Σεμέλη Πινγιάτογλου, επί παραδείγματι, δημοσιεύει έναν κωδωνόσχημο ερυθρόμορφο κρατήρα του πρώτου τετάρτου του 4ου αι. π.X. από το νεκροταφείο της αρχαίας Ακάνθου στη Χαλκιδική, στον οποίο παριστάνονται τρεις νεαροί σάτυροι γύρω από μιαν αναδυόμενη Αφροδίτη, ενώ ο M. Τιβέριος, με τη σειρά του, ανιχνεύει τη μαρτυρούμενη από μεταγενέστερες πηγές σχέση του Αισχύλου με τα Ελευσίνια Μυστήρια στην αττική αγγειογραφία του 5ου αι. π.X. Σε άλλες περιπτώσεις επιπλέον ενδιαφέρον δημιουργεί το χρονικό άνυσμα των μελετημάτων, που φτάνουν (στο ένα τους σκέλος) ως την Ηλέκτρα της Γιουρσενάρ (Νικηφόρος Παπανδρέου) και την Αντιγόνη του Αρη Αλεξάνδρου (Μίλτος Πεχλιβάνος).

Δεν είναι δυνατόν να παρουσιάσει κανείς εδώ όλα τα περιλαμβανόμενα μελετήματα. Ας αναφερθούν, ωστόσο, ενδεικτικώς ορισμένες συμβολές: Ο Δανιήλ Ιακώβ αναιρεί πλήρως τη «μετατραγική» ερμηνεία των Βακχών. Ο Αντώνης Καψωμένος συζητεί αναλυτικά την προβληματική υπόθεση του Αγαμέμνονα. H Παρασκευή Κοτζιά εξετάζει ένα χωρίο από τον Προτρεπτικό του Αριστοτέλη που σχετίζεται με το θέατρο. Ο Βάιος Λιαπής υποστηρίζει με αρκετά επιχειρήματα ότι ο Ρήσος γράφτηκε από κάποιον Αθηναίο στη μακεδονική αυλή επί της βασιλείας του Φιλίππου του B΄. Ο Δημήτρης Λυπουρλής διερευνά ίχνη του θεάτρου στην ιπποκρατική συλλογή. H Ελένη Παπάζογλου παρακολουθεί τη σκηνική παρουσία του Αδραστου των Ικετίδων υπό το πρίσμα της προβληματικής του «προσώπου». H Ελενα Πατρικίου προσεγγίζει ερμηνευτικά τη μορφή της Φαίδρας και της Αμαζόνας στον Ιππόλυτο.

Σε ένα αιρετικό κείμενο ο Γρηγόρης Σηφάκης επιχειρηματολογεί κατά της γενικώς αποδεκτής άποψης ότι ο Αριστοτέλης υποτιμά στην Ποιητική του τη θεατρική παράσταση, και δείχνει πειστικά ότι σε δύο χωρία από άλλα έργα του Αριστοτέλη υπόκειται η (ενδεικτική για την προσωπική εμπειρία του φιλοσόφου) αναλογία με σκηνικά προσωπεία. Ο Αντώνης Τσακμάκης εξετάζει συστηματικά τις οφειλές του ποιητή των Θεσμοφοριαζουσών στην τραγική τέχνη του Ευριπίδη. Ο τόμος ολοκληρώνεται με ένα κείμενο του Κυριάκου Τσαντσάνογλου για την ταυτότητα του χορού αλλά και του ομίλου του Προλόγου στους Επτά επί Θήβας: σημαντικό μελέτημα με αρκετές προτάσεις κριτικής του κειμένου, προφανώς «πολλής πείρας τελευταίον επιγέννημα».

Ο καλαίσθητος τόμος τιμά τον N. X. Χουρμουζιάδη κατά τον καλύτερο τρόπο: συμβάλλει κατά τρόπο ουσιαστικό στην πολύπλευρη μελέτη του αρχαίου θεάτρου.



Σταύρος Τσιτσιρίδης (καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-11-2004