Το ελληνικό τοπίο

Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή σύμβαση της Φλωρεντίας (2000), με τον όρο τοπίο «νοείται ένα μέρος μιας γεωγραφικής περιοχής, έτσι όπως αυτό γίνεται αντιληπτό από τους ανθρώπους, και του οποίου ο χαρακτήρας προκύπτει από τη δράση φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων, όπως και από τις αναμεταξύ τους αμοιβαίες επιδράσεις». Τα κείμενα που περιλαμβάνονται στο ανά χείρας βιβλίο πραγματεύονται πτυχές του ελληνικού τοπίου στη μεγάλη ιστορική διάρκεια, τόσο υπό το πρίσμα της περιφερειακής αρχαιολογικής και ιστορικής προσέγγισης, όσο και υπό το πρίσμα μιας φαινομενολογικής ανάγνωσης εικαστικών, φιλολογικών ή άλλων δεδομένων. Σε αρκετές από τις σελίδες που περιλαμβάνονται εδώ, τα όρια ανάμεσα στις δύο αυτές τάσεις είναι δυσδιάκριτα, διότι, σε τελική ανάλυση, η αναπαράσταση και η πραγματικότητα κατοικούν στον ίδιο χώρο.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Δοκίμια για το ελληνικό τοπίο από μελετητές οι οποίοι προέρχονται από τους πιο διαφορετικούς κλάδους: αρχαιολογία, φιλοσοφία, γεωγραφία, πολεοδομία, αρχιτεκτονική, ιστορία και ιστορία της τέχνης. Το τοπίο, το οποίο ως γνωστόν δεν υπήρχε ανέκαθεν στις κατηγορίες της ανθρώπινης αντίληψης, αλλά εφευρέθηκε από ένα σημείο και μετά, εξετάζεται εδώ ως ένας πολυεπίπεδος και πολύεδρος χώρος και σε ένα πολύ ευρύ φάσμα: στις αρχαιολογικές και τις ιστορικές, αλλά και στις περιφερειακές, τις φιλολογικές ή τις εικαστικές του διαστάσεις. Οπως σημειώνει στον πρόλογό του ο επιμελητής του τόμου Παναγιώτης Ν. Δουκέλλης, κοινός στόχος των συνεργατών, παρά τις εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις τους, είναι η «συμβολή στην αναζήτηση της ιστορικότητας του τοπίου». Και τοπίο εν προκειμένω είναι το αρχαίο άστυ και το αγροτικό πεδίο, η βυζαντινή πολεοδομία και οι αστικοί της οικισμοί, η σύγχρονη ελληνική πόλη και η μακεδονική αρχιτεκτονική, καθώς και, γενικότερα, η σχέση της Ελλάδας με μεγέθη όπως η αναγεννησιακή προοπτική και η ευρύτερη ευρωπαϊκή παράδοση. Οι αρθρογράφοι αναφέρονται, όπως το είδαμε και πιο πριν, σε μια μεγάλη γκάμα θεμάτων: από το ορεινό τοπίο της Ιδης και τα αμετακίνητα σκιαθίτικα τοπία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μέχρι τα κινηματογραφικά τοπία. Υπάρχουν, όμως, και οι θεωρητικοί προβληματισμοί για το αστικό και το αγροτικό τοπίο, που συμπορεύονται με την παρουσίαση της ιστορίας του τοπίου ή με το πανόραμα των αρχαιο-ιστορικών περιφερειακών μελετών του ελληνικού χώρου. Βάσει ενός πολύ σύγχρονου ορισμού, όπως έχει διατυπωθεί στη σύμβαση του Οκτωβρίου του 2000 στη Φλωρεντία για το τοπίο, το τοπίο αποτελεί μια γεωγραφική ενότητα η οποία δεν παραμένει ανεπηρέαστη από την παρέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα: συγκεκριμένοι άνθρωποι ή καθορισμένες κοινωνικές ομάδες προσλαμβάνουν και κατανοούν με έναν ορισμένο τρόπο το χώρο ο οποίος τους περιβάλλει και μέσα από μια τέτοια κατανόηση αποφασίζεται και κρίνεται η φυσιογνωμία ή η ταυτότητα του τοπίου. Και αυτήν ακριβώς τη φυσιογνωμία και ταυτότητα του ελληνικού τοπίου αναδεικνύουν επιδέξια και σε ποικίλες όψεις της οι αρθρογράφοι του τόμου.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 24/06/2005