Η βυζαντινή επαρχία

Το κείμενο που ακολουθεί είναι σειρά πέντε μαθημάτων που ο Νίκος Σβορώνος έδωσε στην Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας τον Φεβρουάριο και Μάρτιο του 1981, με θέμα τη βυζαντινή επαρχία. Όταν κάποιος διαβάζει το κείμενο αυτό, ενδέχεται να το εκλάβει ως το εγχειρίδιο οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας του Βυζαντίου, που λείπει από την ελληνική βιβλιογραφία. Ωστόσο, ο Νίκος Σβορώνος ήταν κατά των εγχειριδίων, γιατί, όπως έλεγε, το εγχειρίδιο τείνει να σβήσει τα ίχνη μιας προσωπικής εμπειρίας, αναγκάζει το συγγραφέα να υπερασπιστεί απόψεις που δεν είναι αποτέλεσμα δικής του έρευνας και δεσμεύει τις υποθέσεις εργασίας, δίνοντας οριστικές απαντήσεις σε μια σειρά από προβλήματα. Η έκδοση των μαθημάτων αυτών γίνεται με την προϋπόθεση ότι το κείμενο δεν πρέπει να εκληφθεί ως ένα εγχειρίδιο αλλά ως αυτό που είναι, δηλαδή μαθήματα. Το μάθημα επέβαλλε την παροχή στοιχειωδών γνώσεων στο ακροατήριο και πολλές φορές απαιτούσε την επάνοδο στα βασικά θέματα της βυζαντινής ιστορίας. Ο Νίκος Σβορώνος δίνει εδώ πολλά στοιχεία και μια σειρά υποθέσεων που χρειάζονται παραπέρα μελέτη.
Ο Νίκος Σβορώνος, στο κείμενο αυτό, είναι ο πρώτος που θέτει ως προϋπόθεση για τη μελέτη της αυτοκρατορίας την αλλαγή της οπτικής γωνίας. Ο τίτλος των μαθημάτων είναι ενδεικτικός και η εκφρασμένη πρόθεσή του είναι να δει τη βυζαντινή οικονομία και κοινωνία από την πλευρά της επαρχίας. Αν η προσπάθεια δεν στέφεται πάντα με επιτυχία, σε αυτό φταίει ο Κωσταντινουπολιτικο-κεντρισμός, που κυριαρχεί στις βυζαντινολογικές σπουδές. [...]