Μάχες για τα media. Le Monde diplomatique

Σε παγκόσμια κλίμακα, η κυκλοφορία των εφημερίδων μειώνεται κατά μέσο όρο 2% κάθε χρόνο. Μπροστά σ' αυτό το γεγονός ορισμένοι αναρωτιούνται μήπως ο γραπτός τύπος αποτελεί δραστηριότητα του παρελθόντος, μέσο ενημέρωσης της βιομηχανικής εποχής το οποίο οδεύει προς εξαφάνιση. Τα εξωγενή αίτια της κρίσης αυτής είναι γνωστά. Από τη μία πλευρά η ανελέητη επίθεση των δωρεάν καθημερινών εφημερίδων. Στη Γαλλία, η εφημερίδα "20 Minutes" είναι ήδη πρώτη σε αριθμό αναγνωστών, με περισσότερους από 2 εκατομμύρια αναγνώστες την ημέρα κατά μέσο όρο, πολύ μπροστά από την -επί πληρωμή- εφημερίδα "Le Parisien" (1,7 εκατομμύρια) και μια άλλη που διανέμεται δωρεάν, τη "Metro", την οποία διαβάζουν καθημερινά 1,6 εκατομμύρια άτομα. Οι εφημερίδες αυτές απορροφούν σημαντικό κομμάτι της διαφημιστικής πίτας, από τη στιγμή που οι διαφημιζόμενοι δεν κάνουν διάκριση ανάλογα με τον αν ο αναγνώστης πληρώνει την εφημερίδα του ή όχι.

Για να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό, ορισμένες εφημερίδες προσφέρουν, έναντι μιας μικρής αύξησης στην τιμή, DVD, κόμικς, CD βιβλία, άτλαντες, εγκυκλοπαίδειες κ.λπ. [...]

Το άλλο εξωγενές αίτιο είναι βέβαια το διαδίκτυο, του οποίου η εκπληκτική εξάπλωση συνεχίζεται. Μόνο κατά το πρώτο τρίμηνο του 2004 δημιουργήθηκαν περισσότερες απο΄4,7 εκατομμύρια νέες διευθύνσεις στο διαδίκτυο. Σήμερα υπάρχουν περίπου 70 εκατομμύρια ηλεκτρονικές διευθύνσεις σ' όλο τον κόσμο, ενώ οι χρήστες του διαδικτύου ξεπερνούν τα 700 εκατομμύρια. [...]



(από την εισαγωγή του Ignacio Ramonet, διευθυντή της Le Monde diplomatique)





Περιέχονται τα κείμενα:

- Edgar Roskis, "Πολλά στερεότυπα, λίγες εικόνες"

- Christian Caujolle, "Ο φωτορεπόρτερ της διπλανής πόρτας"

- Jacques Bouveresse, "Η απουσία κριτικής από τους διανοούμενους"

- Eric Klinenberg, "Οι συνέπειες της συνεχούς τηλεοπτικής κάλυψης"

- Marie Benilde, "Στη Γαλλία, μια οικογενειακή υπόθεση"

- Marie Benilde, "Η τιμή των δωρεάν εφημερίδων"

- Eric Klinenberg, "Οι δέκα βαρόνοι των μέσων ενημέρωσης στην Αμερική"

- Pierre Musso, "Οι προσπάθειες του Μπερλουσκόνι να ιδιωτικοποιήσει τη RAI"

- Lionel Okas, ""Κληρωτοί" της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης"

- Gilles Balbastre, Pierre Rimbert, "Το μαντρόσκυλο της εξουσίας"

- Serge Halimi, "Ελευθερία του Τύπου, λογοκρισία του χρήματος"

- Ramonet Ignacio, "Η νέα τάξη του παγκόσμιου Ιστού"

- Francis Pisani, "Η φρενίτιδα των "blogs"

- Pierre Lazuly, "Ο κόσμος σύμφωνα με το Google"

- Dan Schiller, "Τηλεπικοινωνίες, τα σκαμπανεβάσματα μιας επανάστασης"

- Dan Schiller, "Ιδιωτικό, παγκόσμιο, διαταξικό και κινητό"

- Ramonet Ignacio, "Η πέμπτη εξουσία"

- Maurice Lemoine, "Βενεζουέλα: Τα εργαστήρια του ψέματος."

- Serge Halimi, "Όταν ο αμερικανικός Τύπος ήταν ακόμα ζωντανός"

- Eric Klinenberg, "Λαϊκό κίνημα εναντίον ομίλων"

- Henri Maler, "Αντιμέτωποι με την τάξη των μέσων ενημέρωσης"

- Serge Halimi, "Παρατεταμένη σιωπή"









ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο που εγκαινίασε τις ελληνικές εκδόσεις της «Monde Diplomatique» από τη σειρά «Κοινωνικές Eπιστήμες/Social Sciences» (διεύθ. Μ. Σπουρδαλάκης) το 2005, υπήρξε η μετάφραση του τεύχους που κυκλοφόρησε με αφορμή την επέτειο των πενήντα χρόνων της μηνιαίας εφημερίδας (1954-2004), η οποία σημειωτέον ανεξαρτητοποιήθηκε πλήρως στη δεκαετία του 1990, από την καθημερινή εφημερίδα «Le Monde».

Ο τόμος που παρουσιάζεται εδώ αποτελεί την ελληνική έκδοση του τεύχους 80 του διμηνιαίου περιοδικού «Maniere de voir» (Απρίλιος-Μάιος 2005), του αφιερωμένου στα ΜΜΕ και στις σύγχρονες τεχνολογίες της επικοινωνίας, με την επιμέλεια της Βάλιας Καϊμάκη, υπεύθυνης της ελληνικής έκδοσης της «Monde Diplomatique» στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία». Εχουν περιληφθεί σε αυτόν δεκαεφτά από τα είκοσι δύο άρθρα της γαλλικής έκδοσης και έχουν προστεθεί πέντε αναδημοσιεύσεις από την «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» καθώς και ο πρόλογος της επιμελήτριας.

Ο τίτλος του εισαγωγικού άρθρου που έγραψε ο διευθυντής της «Monde Diplomatique», από το 1991, Ignacio Ramonet -«Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε κρίση»- αποκαλύπτει την προβληματική του τόμου που έχει απασχολήσει επανειλημμένως την εφημερίδα και το διμηνιαίο περιοδικό που εκδίδει. Ο εν λόγω τόμος χαρακτηρίζεται από εσωτερική ενότητα και ομοιομορφία στις προσεγγίσεις. Εχει δηλαδή ισχυρή άποψη για την παγκόσμια και παγκοσμιοποιημένη εμπειρία των σύγχρονων μέσων ενημέρωσης, η οποία αποτυπώνεται σε τέσσερις ενότητες:

1. Στη μειωμένη εμπιστοσύνη του κοινού στην παρεχόμενη πληροφόρηση, που οφείλεται στην αυξανόμενη απαξίωση των παραδοσιακών μέσων, έκδηλη στη μείωση της κυκλοφορίας των εφημερίδων. Το φαινόμενο αυτό έχει και τις εξωτερικές του αιτίες, όπως είναι η διάδοση των δωρεάν καθημερινών εφημερίδων, η εξάπλωση του Διαδικτύου και η γρήγορη πρόσβαση στις ηλεκτρονικές εκδόσεις των εφημερίδων. Σε τούτα συνυπολογίζονται και οι αλλαγές που έχουν επέλθει με την απαξίωση του φωτορεπορτάζ και την έκρηξη των ψηφιακών εικόνων, καθώς και την πρωτοκαθεδρία της φόρμας που θα μπορούσε να οδηγήσει στην πλαστογράφηση της ιστορίας, όπως υποστηρίζεται. Στη δυσπιστία των αναγνωστών απέναντι στο περιεχόμενο της παρεχόμενης πληροφόρησης συμβάλλει και η απουσία κριτικής σε αυτήν, από την πλευρά των διανοουμένων (Jacques Bouveresse).

2. Στη συγκέντρωση των μέσων σε συντηρητικούς πόλους και στην εδραίωση της οικογένειας ως μοντέλου εταιρικής διοίκησης. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 με τη «φιλελεύθερη επανάσταση», η οποία ήρθε να διαρρήξει τα δημόσια μονοπώλια στην πληροφόρηση. Ως αποτέλεσμα είχε τον έλεγχο της ενημέρωσης και της κουλτούρας από ευάριθμες πολυεθνικές.

3. Στην «επίθεση» του Διαδικτύου και στην επικράτηση των μορφών οριζόντιας επικοινωνίας, όπως τα mails, τα chats και ιδιαίτερα τα blogs, που τείνουν να καταστήσουν δημόσια τη μεταξύ των ατόμων επικοινωνία.

Κοινή είναι η διαπίστωση στην οποία προβαίνουν οι αρθρογράφοι περί του αρνητικού χαρακτήρα των αλλαγών που έχουν επέλθει. Η «νέα τάξη» του παγκόσμιου ιστού (Ramonet) οδηγεί στην όξυνση του παραδοσιακού χάσματος Βορρά-Νότου, ενώ τα blogs οφείλουμε να τα εμπιστευόμαστε λιγότερο από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, τα οποία γνωρίζουμε ότι μπορεί να ψεύδονται ή να σφάλλουν. Ως αφήγηση τα blogs αποδίδουν, «με μια γερή δόση ναρκισσισμού, την παγκόσμια και τεμαχισμένη ιστορία του σύγχρονου κόσμου» (Francis Pisani). Η κινητή τηλεφωνία, τέλος, έχει επιφέρει έναν ευρύ κοινωνικό μετασχηματισμό και έχει αναδειχθεί σε «νέα διάσταση του μοντέρνου ατομισμού». Τα δίκτυα βρίσκονται στο έλεος απρόβλεπτων γεγονότων, ενώ η κατασκευασμένη ανάγκη να είμαστε διαρκώς σε επαφή αποτελεί το νέο στάδιο της «ιδιωτικοποίησης μέσω της κινητικότητας» (Dan Schiller).

Στην τελευταία ενότητα που φέρει τον τίτλο «Αντιστάσεις» ο Ignacio Ramonet εξηγεί ότι στην παγκόσμια επιρροή του κερδοσκοπικού καπιταλισμού και στην άρνηση των μεγάλων ομίλων να θέσουν μεταξύ των στόχων τους την άσκηση της τέταρτης εξουσίας, αντέταξαν την προσπάθεια δημιουργίας μιας «πέμπτης εξουσίας». Δηλωμένος στόχος της είναι να καταγγέλλει την υπερεξουσία των μέσων ενημέρωσης, των μεγάλων ενημερωτικών ομίλων, συνενόχων και φορέων της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, και να αντιτάσσει μια πολιτική δύναμη στη νέα συμμαχία των κυρίαρχων. Επιδιώκει επίσης να προτείνει μια εναλλακτική πρόταση στην υποχώρηση της κριτικής δημοσιογραφίας και της ελευθεροτυπίας και στο «καθεστώς ενημερωτικής ανασφάλειας» (Ramonet). Τις προσδοκίες αυτές ήρθε να πραγματοποιήσει το Διεθνές Παρατηρητήριο των Μέσων Ενημέρωσης (Media Watch Global), που ιδρύθηκε τον Ιανουάριο 2002 κατά το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας και καταγράφτηκε επίσημα στο Παρίσι τον Ιανουάριο 2003. Μεταξύ των ιδρυτικών μελών του Διεθνούς Παρατηρητηρίου και της γαλλικής εκδοχής του, η οποία επίσης δημιουργήθηκε εκεί, υπήρξε ο Ignacio Ramonet, ενώ το έργο τους προωθεί η «Le Monde Diplomatique» και το IPS (Internal Press Service). Το άρθρο το Δεκέμβριο 1997 στην εν λόγω εφημερίδα υπήρξε αιτία για τη δημιουργία της ένωσης για τη φορολόγηση των συναλλαγών με σκοπό τη βοήθεια των πολιτών, ATTAC (Association pour la taxation des transactions pour l'aide aux citoyens). Το σύνθημα που λάνσαρε στο Φόρουμ στο Πόρτο Αλέγκρε, «ένας άλλος κόσμος είναι πιθανός», υπήρξε η αφορμή για την εισαγωγή του όρου εναλλακτική παγκοσμιοποίηση (altermondialisme) στη γαλλοφωνία. Ο όρος αυτός εισήχθη και στην αγγλόφωνη σχετική φιλολογία για να θεωρητικοποιήσει την αντίθεση στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και τον κοινοτισμό· μια άποψη που δεν αντιτίθεται στη μεταεθνική συγκρότηση αλλά προτείνει μια άλλη κοινωνική-οικονομική και πολιτική επαναδιάταξη του παγκόσμιου ιστού.

Ο ρόλος των μίντια στη μορφοποίηση του σύγχρονου κόσμου κρίνεται καθοριστικός γιατί με τη σωματειακή τους συγκρότηση και τη δημοσιογραφία της υποταγής που προωθούν (journalism of compliancy) συμβάλλουν στο βάθεμα των ανισοτήτων και στην καταπάτηση των ανθρωπίνων και των κοινωνικών δικαιωμάτων. (Βλ. επίσης και την κριτική του Center for Media and Democracy και του Demos: Α Network for Ideas and Action στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και φυσικά της Acrimed-Action critique medias στη Γαλλία, συντονιστής της οποίας είναι ο Henri Maler που γράφει στον τόμο, ο οποίος προκάλεσε τις σκέψεις αυτές.)

Ο συγκεκριμένος τόμος θέτει επομένως την κριτική των μέσων στο ευρύτερο πλαίσιο που ανήκει, δίχως να περιορίζεται στα όρια της γαλλικής περίπτωσης. Ο Serge Halimi φέρ' ειπείν, βαθύς γνώστης της αμερικανικής πραγματικότητας, κάνει αναλυτική αναφορά σε αυτήν. Ο Halimi επίσης αναζητεί τις συνέχειες της ηθικής ανυποληψίας του Τύπου -κάτι που λείπει από άλλες συμβολές- επισημαίνοντας ότι η ανυποληψία του σήμερα έγκειται στο ότι δεν έκανε τίποτε για να εμποδίσει την αποκατάσταση της εξουσίας των οικονομικών συμφερόντων στην ενημέρωση, αλλά αντιθέτως έδρασε προς όφελός τους. Θέτει έτσι, μεταξύ άλλων, το βασικό ζήτημα της ανεξαρτησίας του Τύπου και της πληροφόρησης γενικότερα.

Ο τόμος αυτός, πολύ καλά μεταφρασμένος και επιμελημένος, συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των ειδικών στα μέσα, των κοινωνικών επιστημόνων και του σύγχρονου πολίτη, τον οποίο βοηθάει να δει αναλυτικά το σύγχρονο πληροφοριακό περιβάλλον αλλά και τα προβλήματα γύρω από το φαινόμενο της εναλλακτικής δημοσιογραφίας.

Θα μπορούσε ωστόσο κανείς να προσάψει στον ακτιβισμό της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, όπως παρουσιάζεται στα κείμενα της «Monde Diplomatique», ότι παραγνωρίζει ή απλώς δεν εξετάζει τις σχέσεις της κυρίαρχης αφήγησης με την εναλλακτική, τη θέση των εναλλακτικών δικτύων στον καπιταλισμό καθώς και τον ρόλο του Διαδικτύου στη δημοσιοποίηση και στον συντονισμό των αρνήσεων. Παρά τις κριτικές παρατηρήσεις, που αποτελούν ούτως ή άλλως μέρος της συζήτησης, οι εκδόσεις αυτές πλουτίζουν τη σχετική βιβλιογραφία στην Ελλάδα και ως εκ τούτου η συνέχεια της συγκεκριμένης προσπάθειας θα ήταν ευπρόσδεκτη από όλους τους ενδιαφερομένους.



ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 15/02/2008