Αιρετικά

Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι συζητούν. Οι ακαλλιέργητοι διαπληκτίζονται και, επειδή είναι ανίκανοι να συζητήσουν, συγχέουν την επιχειρηματολογία με τον καυγά.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Αν, σύμφωνα με τη σπενγκλεριανή θεωρία, όλες οι εκφάνσεις ενός πολιτισμού φέρουν έκτυπα τα ίχνη μιας βαθύτερη συνάφειας, έτσι ώστε μπορεί κανείς από την Τέχνη ή την Επιστήμη να συναγάγει οιαδήποτε άλλη (ακόμα κι άσχετη επιφανειακά) πνευματική εκδήλωση ενός λαού, μέσω της Μουσικής, λ.χ., ή της Γλυπτικής ν' αναχθεί στις μαθηματικές του γνώσεις, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις ή τις φιλοσοφικές του αντιλήψεις - τότε θα 'ταν δυνατή, πειραματικά, μια κριτική λογοτεχνίας που θα επιχειρούσε, όχι με λόγια, να περιγράψει ένα κείμενο, να το εξηγήσει και να το ζυγιάσει, παρά να το διερμηνεύσι μεταγράφοντάς το σε άλλα είδη Τέχνης, αποτυπώνοντάς το πιστά σε μιαν άλλη «διάσταση» δημιουργίας: να μπορούσε, ας πούμε, να δώσει όχι καν τη μουσική ενός πεζογραφήματος ή κι ενός δοκιμίου -πράγμα σχεδόν εφικτό-, αλλά τη γραφική του παράσταση! Μια τέτοια «μετουσίωση» θ' αποτελούσε «πεμπτουσία» της Κριτικής. Φανταστείτε μιαν εικαστική απόδοση των ντοστογιεφσκικών μυθιστορημάτων ή, αντιστοίχως, μια μουσική που θα προέκυπτε από τις αναλύσεις των αρμονικών του Παρθενώνα...

Σε μια τέτοιαν απόπειρα διερμηνευτικής «μετενσάρκωσης», τα «Αιρετικά» του καθηγητή της Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο των Συρακουσών της Νέας Υόρκης Τ. Szasz θα μπορούσαν ν' αποδοθούν με καταιγιστικές επάλληλες λοξές γραμμές, που μάλιστα στις άκρες τους θα σχημάτιζαν κυρτώσεις, σαν αγκίστρια, που γαντζώνονται και δύσκολα ξαγκιστρώνονται - όπως ακριβώς συμβαίνει και με την καυστική ειρωνεία του, τον δηκτικό σαρκασμό του, την αποδομητική των κατεστημένων αξιών σκέψη του, τον αντισυμβατισμό του, που μοιραία έλκει τις άγρυπνες συνειδήσεις.

Ο Szasz επεκτείνεται παντού. Μ' ένα πολύτιμο καταστάλαγμα σοφίας και με οξυμμένο ανθρωποδιαγνωστικό αισθητήριο εξετάζει την οικογένεια, τον γάμο, την αγάπη και το σεξ, το δίκαιο, τον έλεγχο, και τον αυτοέλεγχο, την πολιτική και τη θρησκεία, την ιατρική και την ψυχιατρική, τα ναρκωτικά και την ψυχανάλυση, τον μύθο της ψυχασθένειας και το θεραπευτικό κράτος ή μάλλον το τέρας του νομιμοποιημένου θεραπευτικού επεμβατισμού όλων των κρατών κ.ά.π.

Απομυθοποιός κι αρνητής πολλών «εξ αποκαλύψεως» δογμάτων, που 'χουν κατακάτσει δημιουργώντας ένα σχεδόν αδιαπέραστο στρώμα «κοπρίας των δεδομένων μας αντιλήψεων», ταϊσμένων απ' την ίδια την κοινωνία και προς όφελός της φυσικά, από τις τρυφερές ηλικίες, όπου ακόμα τ' αντισώματα της σκέψης είν' ανύπαρκτα, ο Szasz επιχειρεί να ορίσει τις αληθινές διαστάσεις των πραγμάτων, μακριά απ' τις προδοσίες των λέξεων, που παραπλανούν καθ' υποτροπήν...

Αμφιβάλλει, κλονίζει, απορρίπτει και δεν διστάζει να δογματίσει, κονταρομαχώντας κατά της κοινής γνώμης των «συνετών». Αν μάλιστα είχε εντρυφήσει και στον Νίτσε για να συνειδητοποιήσει πόσο συγγενεύει η σκέψη του με τον καταλυτικό στοχασμό εκείνου, κι αν είχε κάνει τον κόπο να εμβαθύνει περισσότερο στην Αναρχία, ώστε να μη λοιδορεί τη ρήση του Προυντόν, πως: «Η ιδιοκτησία είναι κλοπή», ο λόγος του θα 'ταν και πιο δομημένος φιλοσοφικά... (Αλλά πολλά ζητάμε, επιτέλους, από Αμερικανό...)

Στον τομέα της ειδικότητάς του, εξαπολύει δριμύτατη πολεμική κατά της παρεμβατικής Ψυχιατρικής όπως ασκείται σήμερα έναντι ανθρώπων που αντιμετωπίζονται ως «άρρωστοι» και τους χορηγούνται, με την επίσημη βούλα μάλιστα, ουσίες απολύτως βλαπτικές τους ή και άχρηστες, μόνο και μόνο για να πλουτίζουν οι εταιρείες φαρμάκων και να συντηρείται το ακλόνητο κύρος των ιδρυμάτων «εγκλεισμού». Ο Szasz αρνείται, άλλωστε, κατηγορηματικά τον όρο «ψυχικά άρρωστος» εν γένει, αλλά και την Ψυχανάλυση, όπως την εφάρμοσε ο Φρόιντ, όσο και την Ψυχοθεραπεία, όπως την ασκούν οι επαγγελματίες του είδους. Τάσσεται κατά της απαγόρευσης των ναρκωτικών, κατά της αντιλήψεως ότι η αυτοκτονία είναι έγκλημα, και κυρίως κατά του επιστημονικού φαρισαϊσμού, που σερβίρει κληροδοτημένες από παλιά προλήψεις ως «αδιαμφισβήτητες», δήθεν, αλήθειες.

Ξεπερνά τις δυνάμεις μου η ακριβής στάθμιση της ορθότητας των απόψεών του, ιδιαίτερα στα ιατρικά θέματα. Ωστόσο διακρίνει κανείς ένα πάθος που εμπνέει τα γραφόμενά του, μιαν «αδρεναλίνη πίσω από τη σκέψη του», και τέτοιες αρετές δεν τις συναντάς κάθε μέρα... Παράλληλα, μια βαθιά ευαισθησία και μια σπάνια αντιληπτικότητα διαφαίνονται σε πάμπολλες παρατηρήσεις του, που αξίζουν, γι' αυτό και μόνο, να τις διαβάσετε αυτούσιες:

«Μαστοριά είναι η υποταγή στην αυθεντία της τελειότητας. Αναλογικά, και καθώς η αυθεντία στις μέρες μας συγχέεται με την καταπίεση κι άρα απορρίπτεται ως απαράδεκτη, η μαστοριά αντικαταστάθηκε απ' την κακοτεχνία. Με τα ωραία του έργα ο αριστοτέχνης δείχνει την αγάπη του για τους άλλους. Με τη σκάρτη του δουλειά, ο ανάξιος τεχνίτης δείχνει το μίσος του. Καθένας με τον τρόπο του, επιβεβαιώνουν την ταυτότητά τους: ο ένας -φαινομενικά υποταγμένος- είναι στην ουσία ελεύθερος· ο άλλος -φαινομενικά ανυπότακτος- μένει κατά βάθος δούλος».

Και η μετάφραση προσεγμένη και η έκδοση πολύ επιμελημένη.

Ο αναγνώστης πολλά θα 'χει ν' αποκομίσει -κι αν μάλιστα είναι και ψυχίατρος, ίσως ακόμα περισσότερα. Μπορεί και να γλιτώσουμε την αμερικανική μόδα της πανταχού παρούσης ψυχοθεραπείας δι' ασήμαντον αφορμήν...



ΣΤΑΝΤΗΣ Ρ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/01/2008