Τα Ποιητικά 51 (Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2023)

Στον απόηχο της πολλαπλής, συστημικής κρίσης, των πολέμων που πολλαπλασιάζονται, της βίας που αυξάνει εκθετικά σε όλα τα επίπεδα, της συστηματικής απαξίωσης του λόγου και της «λογοκρισίας του θορύβου», όπως την ονόμαζε ο Ουμπέρτο Έκο, μιας ατελείωτης φλυαρίας που συγκαλύπτει το σημαντικό και συσκοτίζει το νόημά του, η διαρκής συζήτηση για την ποίηση, τη φύση, τη θέση, τον ρόλο της στη σύγχρονη συνθήκη και οι περί αυτών διαμάχες. Ανέκαθεν οι ανταγωνισμοί του πεδίου αποτυπώνονταν, σε φάσεις όξυνσης των πνευμάτων, με αφορισμούς περί του τι είναι και τι δεν είναι ποίηση. Και τα πνεύματα είναι και σήμερα οξυμμένα, με όρους προφανώς διαφορετικούς από αυτούς της εποχής των πρωτοποριών, του μεσοπολέμου και του μεταπολέμου, με αναφορά στη σχέση της ποίησης με την πολιτική –υπό την αίρεση του ορισμού της πολιτικής– ή με τη μεταφυσική, με τη ζωή και τον κόσμο· στους τρόπους της επιτελεστικότητας του ποιητικού λόγου. Κι ενώ η επιτελεστικότητα αποτελεί σήμερα λέξη αναφοράς (και) στη σύγχρονη συζήτηση περί ποίησης, η θεώρησή της μοιάζει να μη λαμβάνει, επαρκώς τουλάχιστον, τους όρους της εφαρμογής της στη λογοτεχνία γενικά και στην ποίηση ειδικότερα, όπως προκύπτουν από τις θεωρίες που την πραγματεύονται διαχρονικά και τις αντιπαραθέσεις τους –και αναφέρομαι στον Ώστιν και τον Ντεριντά, τον Μπενβενίστ και τον Κάλερ. Στις συγκλίνουσες και αντιμαχόμενες αυτές θεωρίες, η επιτελεστικότητα έχει συνδεθεί με την αυτοαναφορικότητα και η αυτοαναφορικότητα με τη φόρμα, στον βαθμό που το ποίημα, το οποίο μας ενδιαφέρει εδώ, εκθέτει και επιτελεί αυτό για το οποίο μιλάει, αποτελεί «πραγμάτωση», «ενσάρκωση» της θεματικής του – και η φόρμα εδώ νοείται σε πολλά και διαφορετικά μακρο- και μικρο-επίπεδα, της ίδιας της ποιητικής συμπεριλαμβανομένης. Παράλληλα, η αντίληψη της ποίησης ως επιτελεστικής την ανάγει σε πράξη και γεγονός, όπως διατείνεται ο Κάλερ για τη λογοτεχνία στο σύνολό της, σε γλωσσική πράξη που δημιουργεί όσα ονομάζει. Ο Ντεριντά έθεσε πολύ νωρίς το ζήτημα της επαναληψιμότητας ως στοιχείου της επιτέλεσης. Και η θεωρία των μέσων συνέδεσε την επαναληψιμότητα με τις πολιτισμικές τεχνικές –η αντίληψη της λογοτεχνίας, της ποίησης, των τεχνών εν γένει και μεταξύ άλλων ως μέσων βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο επεξεργασιών σε πολλούς διεπιστημονικούς κλάδους, από τη σημειωτική και τις σπουδές διαμεσικότητας ως τις σπουδές μνήμης–, οι οποίες επικαθορίζουν το ποίημα, ως επιτέλεση, είτε με την αποδοχή είτε με την άρνησή τους. Ξαναγυρνάμε έτσι στη συστημική θεώρηση της ποίησης, στο πεδίο και τις ποικίλες αντιπαλότητές της.

Προς τι όλα αυτά, θα σκεφτεί κανείς. Όλα αυτά ως βάση για μια συζήτηση περί ποίησης που λαμβάνει υπόψη την επιτελεστικότητα της φόρμας, ευρέως οριζόμενης, στη σχέση της με τις θεματικές, που μοιάζουν να δίνουν τον τόνο σήμερα στον περί ποίησης λόγο. Και στη συνέχεια, τη σχέση της επιτέλεσης με το πεδίο και τον πολιτισμό. Θα επανέλθουμε αναλυτικά.

Προς το παρόν, η «Ανοιχτή επιστολή» της Σοφίας Διο­νυσοπούλου, αυτή η ανταπόκριση σε μια φανταστική -;- επιστολή νέου ποιητή/ποιήτριας, θέτει το πλαίσιο μιας απάντησης στο ερώτημα τι είναι σήμερα η ποίηση, περιγράφοντας το σύγχρονο πεδίο και θέτοντας μαζί τα κρίσιμα ζητήματα, το αίσθημα και την ψυχή, τον στοχασμό και την τεχνική, το βίωμα και τη μετάπλασή του, τον ρεαλισμό και την υπέρβασή του. Ο ποιητής, όν ερωτικό και πολιτικό, με το βλέμμα στραμμένο έξω και εντός του, σε διαρκή περιδίνηση. Η ποίηση, λόγος αυθεντικός αλλά όχι αυθόρμητος, γέννημα πάλης του ποιητή και της ποιήτριας με τη δύναμη των βιωμάτων και των αναπαραστάσεων, πάλης αιματηρής με τις λέξεις. Ο λόρδος Βύρων, στο κείμενο του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, συνεισφέρει στον διάλογο περί των αρχαιοτήτων, κλεμμένων και μη, στη σχέση τους με το εξωτερικό βλέμμα και την εσωτερική, ταυτοτική εννοιοποίησή τους. Η Παρασκευή Φύτρου καταθέτει μια διεπιστημονική προσέγγιση της πολύτροπης έννοιας της δικαιοσύνης στο ποιητικό έργο του Λειβαδίτη. Η Αυγή Μάγγελ μας παρουσιάζει μια εξαιρετική νέα ιρλανδή ποιήτρια και η Λούνα Σιμάτου έναν πολύ ενδιαφέροντα παλαιότερο κολομβιανό ποιητή. Και τα ποιήματα και οι κριτικές παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τις εξελίξεις στον χώρο. Καλή χρονιά.