Ανιέλκα

Μια γυναίκα, ερωτευμένη με δύο άντρες, διχασμένη ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον δημιουργεί τη δική της ταυτότητα. Η Ανιέλκα όμως δεν είναι ένα συνηθισμένο ερωτικό μυθιστόρημα. Τοποθετώντας την πλοκή στο σύγχρονο Παρίσι, ο Ταγιαντέ θέλησε να παρουσιάσει μια τοιχογραφία του τέλους του αιώνα, μιαν ευαίσθητη καταγραφή τόπων ηθών και ιδεών της εποχής μας επικεντρώνοντας τη ματιά του, τρυφερή και στοχαστική, στην εύθραυστη ηρωίδα του.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η δημοσίευση του δοκιμίου του Μίλαν Κούντερα Η τέχνη του μυθιστορήματος, το 1986, αποτέλεσε καθοριστικό γεγονός. Θύμισε στους γάλλους συγγραφείς ότι τα μυθιστορήματα είχαν ένα νόημα. Ορισμένοι από αυτούς βρήκαν τον δρόμο που τους υποδείκνυε ο τσέχος συγγραφέας, όπως ο Houellebecq, o Duteurtre, o Taillandier και ίσως ο Sebastien Lapaque. Πριν από λίγες εβδομάδες οι εκδόσεις Πόλις κυκλοφόρησαν το πρώτο μεταφρασμένο στα ελληνικά μυθιστόρημα ενός εξ αυτών, του Francois Taillandier, ο οποίος παρατηρεί την εποχή του όπως ο Μπαλζάκ.

Στην Ανιέλκα ένας άντρας μάς μιλάει για μια γυναίκα, μια νεαρή Πολωνέζα που ζει στο Παρίσι με τον 48χρονο Φρανσουά, ως την ημέρα που συναντάει ένα συνομήλικό της. Ο Γουίλ θα μπει στη ζωή της και θα αποκτήσε τόση σημασία που εκείνη δεν μπορούσε ποτέ να φανταστεί. Πολύ γρήγορα όμως τίθεται το ερώτημα γιατί η γλυκιά Ανιέλκα νιώθει να έλκεται από τον τόσο εγωιστή και σκληρό Γουίλ. Γιατί είναι και πάλι το θύμα, όπως της έχει συμβεί και με τους προηγούμενους έρωτές της; Μια φίλη της λέει: «Όταν ζεις πολύ καιρό με έναν τύπο, τελικά μαθαίνει πολλά για σένα. Ενώ ένας καινούργιος δεν ξέρει τίποτε. Είναι σαν να το σκας στο εξωτερικό ύστερα από ένα έγκλημα». Πολύ παραστατική εξήγηση. Είναι όμως αυτή η ενδεδειγμένη κίνηση για την Ανιέλκα; Ο πατέρας της τής μετέδωσε τη λατρεία της παλιάς καθολικής και αυστηρής Πολωνίας, αυτές ακριβώς τις αξίες που αντιμάχεται η εξέλιξη της κοινωνίας. Η συναισθηματική περιπλάνηση της Ανιέλκα, που εγκατέλειψε τον βολικό εραστή της για να ζήσει μια σαδομαζοχιστική σχέση με έναν αμφιλεγόμενο διανοούμενο που δεν βλέπει σ' αυτή την πραγματική γυναίκα, μαρτυρά την αγωνιώδη αναζήτησή της νέων σημείων αναφοράς μέσα σε έναν κόσμο σε πλήρη σύγχυση, όπου η οικονομία υποκαθιστά τον πολιτισμό. Να λοιπόν που φτάσαμε στην ουσία! Η εμμονή του Taillandier, όπως και στα προηγούμενα βιβλία του, είναι η καταγγελία του σύγχρονου κόσμου όπου δεν υπάρχουν πλέον, όπως έγραφε ο Μπωντλαίρ, «τα βιολιά που πάλλονται πίσω από τους λόφους». Βρισκόμαστε σε μια άλλη φάση εξέλιξης. Ο Μάης του '68 έδωσε το επαναστατικό λάκτισμα, αλλά ήταν μια αυταπάτη. Πιστέψαμε σε μιαν αμφισβήτηση του καπιταλισμού, στην ανάκτηση του πνεύματος αλλά στην πραγματικότητα δεν συνέβη τίποτε από όλα αυτά. Αμφισβητήσαμε την Καθολική Εκκλησία, την οικογένεια, την ντεγκωλική τάξη, την από καθέδρας διδασκαλία...

Αυτό λέει ο Francois Taillandier. Και έχει δίκιο. Ακόμη και το κομμουνιστικό κόμμα ήταν μέρος της παλιάς τάξης πραγμάτων. Όλα αυτά αποτελούσαν τροχοπέδη για τον καπιταλισμό. Έπρεπε να σαρωθούν, να μπει μια τάξη. Η παγκοσμιοποίηση δεν είχε ακόμη συσταθεί, έκανε όμως δειλά την εμφάνισή της. Με αυτή την έννοια η Ανιέλκα, αυτό το ωραίο γυναικείο όνομα, ανήκει στην ιστορία. Είναι η Πολωνία που διασχίζει την οικογενειακή μνήμη και αντιπαρατίθεται στην εξέλιξη των δυτικών δημοκρατιών μας. Δεν πρόκειται για νοσταλγία, για μια στάση αντιδραστική. Είναι η περιγραφή όλων όσα συμβαίνουν σήμερα. Αυτή η Ιστορία πρέπει να καταγραφεί, διαφορετικά είναι προφανές ότι δεν θα υπάρξει πουθενά πλέον μνήμη.

Πριν απ' όλα όμως η Ανιέλκα είναι ένα μυθιστόρημα που μιλάει για μια γυναίκα. Δεν μιλάει για τις γυναίκες γενικά, αλλά για μια ιδιαίτερη γυναίκα που έχει κόψει απότομα τους δεσμούς με το παρελθόν της. Είναι ένα μυθιστόρημα που μας δείχνει ότι δεν υπάρχουν κατηγορίες, όπως «Εμείς οι γυναίκες» ή «Εγώ ως γυναίκα». Ακόμη λιγότερο «Εμείς οι νέοι», «Εμείς οι ομοφυλόφιλοι» ή «Εμείς οι πυροσβέστες». Υπάρχει μια Ανιέλκα που θέτει το ερώτημα της ζωής, της δικής της ζωής, και τίποτε άλλο. Ο Taillandier, παρ' ότι εξερευνά το μυστήριο της ανθρώπινης ψυχής σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, προχωρεί ψάχνοντας τις σκοτεινές περιοχές, έξω από τους κανόνες της παγκόσμιας εικονογραφίας, εκεί όπου διακυβεύεται η ζωή. «Την πήρα» λέει ο Γουίλ μιλώντας για την Ανιέλκα. Ο Χίτλερ και ο Στάλιν έλεγαν το ίδιο για την Πολωνία, προσθέτοντας αμέσως μετά, όπως και ο άθλιος κουλτουριάρης Γουίλ που απορρίπτει την Ανιέλκα, «Αντε να γαμηθείς». Γιατί δεν αποκτάς κανέναν παίρνοντας εκείνον που εγκαταλείποντας οικειοθελώς τον εαυτό του, τον αποποιείται. Κατακτημένη και εγκαταλειμμένη, ανάμεσα σε δύο άντρες. Κτήση και απώλεια κτήσης. «Ποιος πηδάει ποιον;». Η ερώτηση δεν είναι μόνο ιδιωτικής φύσεως, αποκτά πολιτική χροιά. Όλα είναι πάλι ένα παιχνίδι ισορροπίας. Ο Taillandier αγαπάει ιδιαίτερα την τελευταία σκηνή του έργου του και εμείς το ίδιο: ο αφηγητής και η γυναίκα ξαναβρίσκονται μέσα στο «δειλινό», σε μια στιγμή που η ζωή ξεφεύγει από τους κανόνες, από τις προκατασκευασμένες εικόνες. Στιγμή αβεβαιότητας, από κοινού αναζήτησης, τρυφερής συνενοχής. Όλοι μας ζούμε στιγμές που δεν μοιάζουν σε τίποτε με τα γνωστά κλισέ και αυτές είναι οι ωραιότερες.

Κατρίν Βελισσάρη (διευθύντρια του ΕΚΕΜΕΛ), ΤΟ ΒΗΜΑ , 31-03-2002