Άμφισσα

Με αυτή τη μοναδική και πολύ εμπεριστατωμένη μελέτη του, ο καταξιωμένος συγγραφέας - ερευνητής Ευθύμιος Ταλάντης κάνει μια στροφή στο λογοτεχνικό οδοιπορικό του και μας ξεναγεί εδώ, στην ιστορική πόλη της Άμφισσας, στην αυγή του 20ου αιώνα.

Είναι η εποχή των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων και της εδραίωσης της σύγχρονης τεχνολογίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η ταραγμένη νέα Ελλάδα προσπαθεί να συγκροτηθεί ως μια σύγχρονη Ευρωπαϊκή χώρα. Η Ελληνική επικράτεια δεν μοιάζει με αυτή του σήμερα. Ο αγώνας της ανεξαρτησίας, η χρεωκοπία και ο ατυχής πόλεμος του 1897, επισκιάζουν τις ειδήσεις της τεχνολογικής επανάστασης του δυτικού κόσμου.

….

Ο "εξηλεκτρισμός", η επανάσταση είναι γεγονός. Τα Σάλωνα μιας άλλης Επανάστασης, η Άμφισσα της εποχής ακμάζει μέσα σε ένα δύσκολο περιβάλλον. Η δυναμική κοινωνία της πόλης κατέχει σημαντική οικονομική δύναμη, λόγω της αξιοσημείωτης παραγωγής και του εξαγωγικού εμπορίου. Ο πλούτος προέρχεται όχι μόνο από τον αιωνόβιο ελαιώνα της, αλλά και από τρείς μεγάλες παραδοσιακές βιοτεχνικές δραστηριότητες, την βυρσοδεψεία με τα ταμπάκικα της Χάρμαινας, την κωδωνοποιεία και την σχοινοποιεία, με δεκάδες «μαγαζιών» να ανήκουν σε οικογένειες που κατέχουν τις τέχνες. Αφρικανικές καμήλες επιστρατεύονται για να μεταφέρουν τις ελιές και άλλα προϊόντα από την Άμφισσα στο λιμάνι της Ιτέας, δίπλα στο επίνειο των αρχαίων Δελφών την Κίρρα, που εξελίσσεται σε μέγα κέντρο διακίνησης και εξαγωγής προϊόντων.

Το χρονικό του «εξηλεκτρισμού», το σημαντικότερο άλμα στο μέλλον, ξεδιπλώνεται γλαφυρά, με τη ματιά του συγγραφέα στην μικρή αλλά ακμάζουσα επαρχιακή κοινωνία. Η ταραγμένη εποχή, τα μέτωπα της Ελλάδας των αρχών του 20ου αιώνα, φρενάρουν την πρόοδο. Ο Ταλάντης, στην πολύ διεξοδική και χρονοβόρα μελέτη του, ανατρέχει στα Αρχεία του Κράτους, στις εφημερίδες, τα γραπτά και τις μαρτυρίες της εποχής και ερευνά σε βάθος τα γεγονότα. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου μας γνωρίζει άγνωστες πτυχές της ιστορίας της πόλης, των αυθεντικών γεγονότων μιας ολόκληρης εποχής. Τοποθετεί με επιτυχία τα ντόπια επιχειρηματικά, πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Συνδέει με τρόπο γλαφυρό τις καταστάσεις με την πραγματικότητα της νεότερης Ελλάδας και τις παγκόσμιες εξελίξεις, αφήνοντας τον αναγνώστη να ανιχνεύσει φυσικές εξηγήσεις μέσα από τις, όντως σημαντικές, λεπτομέρειες.

Ο "ηλεκτρισμός" μυστήριος και ακατάληπτος για τον περισσότερο κόσμο της εποχής αλλάζει τον κόσμο. Ο εκσυγχρονισμός που φέρνει η νέα μορφή ενέργειας έχει τεράστιες κοινωνικές επιπτώσεις. Παρά τα καλά οικονομικά στοιχεία της πόλης ο εξηλεκτρισμός δεν μοιάζει να είναι μια εύκολη υπόθεση. Το 1912, η Άμφισσα, επί Δημαρχίας Ιωάννου Στ. Γάτου, υποβιβάζεται σε κοινότητα του «Νομού Φθιωτιδοφωκίδος». Όμως, οι νεωτερισμοί τυγχάνουν ευρείας αποδοχής, παρά τον συντηρητισμό. Το 1914, ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος της Κοινότητος Νικόλαος Δεστερλής, ενθαρρυμένος από το ντόπιο επιχειρηματικό ενδιαφέρον, ακολουθεί το παράδειγμα των μεγάλων πόλεων, εκπονεί μελέτες και αιτείται άδειας ηλεκτροδότησης της πόλης.

Το βιβλίο δομείται μεθοδικά και ζωντανεύει τα παράλληλα ιστορικά γεγονότα με μια μοναδική καταγραφή. Παρά την μη διάθεση των αρχείων της «Ηλεκτρικής Εταιρίας», οι αυθεντικές πηγές τεκμηριώνουν με σπάνια ντοκουμέντα και εικόνες, στοιχεία για τόπους, δράσεις, πρόσωπα-και-πράγματα αναγνωρίσιμα ακόμη και σήμερα.

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος μετατρέπει την επαρχία της Άμφισσας σε ένα απέραντο Γαλλικό στρατόπεδο. Συμμαχικά στρατεύματα, Γάλλοι και Άγγλοι, αποβιβάζονται στην Ιτέα και προωθούνται στο βόρειο μέτωπο κατά των Γερμανών. Παρά ταύτα, οι προσπάθειες για το καινούργιο αγαθό, το «φώς», εντείνονται. Ο εθνικός διχασμός και ο πόλεμος, η Μικρασιατική καταστροφή και το προσφυγικό φρενάρουν την πρόοδο και η χώρα οπισθοδρομεί. Μετά από δεκαετή προσπάθεια, το 1925, η «Ανώνυμος Ηλεκτρική Εταιρία Αμφίσσης» λαμβάνει «...απλήν άδειαν ?λεκτρικής εγκαταστάσεως παραγωγής κα? διανομής ηλεκτρικού ρεύματος εν τη πόλει Άμφίσσης…».

Δύο μηχανές παραγωγής συνεχούς ρεύματος εγκαθίστανται νοτιοα­νατολικά της πλατείας Ησαΐα, στη βιομηχανική "αλάνα", για να προσφέρουν καθαρή ενέργεια και φώς. Η ιδιωτική πρωτοβουλία, η επιχειρηματικότητα, η γνώση και οι τεχνικές δεξιότητες δίνουν το παρόν, αλλά ταλανίζονται από πολιτικές διαμάχες και προσωπικές έριδες των ισχυρών της εποχής. Η παραγωγή και η διανομή ενέργειας, οι συμβάσεις δημοτικού φωτισμού και οι τρόποι τιμολόγησης, είναι αποκαλυπτικά. Το μεγάλο οικονομικό κραχ του 1929 και η συνεπαγόμενη οικονομική αστάθεια θα έχει σημαντικές επιπτώσεις που οδηγούν στην αυξανόμενη τιμή του ρεύματος. Στο πέλαγος της γραφειοκρατίας και της δυσχερούς κρατικής λειτουργίας, ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει νησίδες αποφασιστικότητας και προοδευτικές διοικητικές ενέργειες που θα τον εκπλήξουν.

Το βιβλίο παρουσιάζει το ίδιο γλαφυρά, με την αναγκαία λεπτομέρεια, και την δεύτερη φάση ανάπτυξης του ηλεκτρικού δικτύου και ηλεκτροφωτισμού της πόλης. Κατά την δεκαετία του 1930, ο εκσυγχρονισμός συναντά και πάλι την πέδη της κοινωνικής αναταραχής και της κρίσης. Η κοινωνία της Άμφισσας, θα βρεθεί στην καρδιά των γεγονότων της πολιτικής βίας, του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, της κατοχής και του εμφύλιου, που θα περάσουν κινηματογραφικά από τα μάτια του αναγνώστη. Παρόλα ταύτα, ο εκσυγχρονισμός είναι γεγονός και φέρνει τον πολιτισμό πιο κοντά στους πολίτες της επαρχίας. Το ηλεκτρικό δίκτυο αναπτύσσεται ραγδαία και τροφοδοτεί σπίτια και "μαγαζιά". Το «ΣΙΝΕ ΚΟΡΔΩΝΕΙΟΝ» στην πλατεία Ησαΐα, προβάλει, από το 1933, τον "ομιλούντα κινηματόγραφο". Ο φωτισμός της πόλης επεκτείνεται σταδιακά σε κάθε γειτονιά. Η λεπτομέρεια της καταγραφής των σπιτιών και του δημοτικού φωτισμού μας ζωντανεύει τον χάρτη της πόλης και τα οικογενειακά δένδρα της εποχής. Οι βιοτεχνίες λειτουργούν πλέον αποδοτικά με ηλεκτρικά μηχανήματα. Ο "πάγος" που παράγεται για τα οικιακά ψυγεία στην "Ηλεκτρική" θα διανέμεται ως και την δεκαετία του 1960. Τότε πλέον όλα τα σπίτια θα έχουν το "ηλεκτρικό ψυγείο" που "διαφημίζουν" οι τελευταίες σελίδες αυτού του βιβλίου. Οι μεγάλοι λογαριασμοί ρεύματος, οι ανεξόφλητες οφειλές αλλά και οι μικροκλοπές από τα ρολόγια δεν θα μας λείψουν. Τέλος θα ζηλέψουμε τις -τουλάχιστον σε μένα άγνωστες- πρωτοπόρες προτάσεις του Λουκά Παπαστάθη το 1933, για κατασκευή υδροηλεκτρικών φραγμάτων στο φαράγγι «Ρεκκά» ή και στο χωριό Βίνιανη, έργα που αν υλοποιούνταν θα χάριζαν, πέραν της φθηνής ενέργειας, έναν υδάτινο πλούτο στον ελαιώνα και μια σοβαρή προοπτική ανάπτυξης για το μέλλον του τόπου μας.

….

Είμαι βέβαιος ότι μέσα από αυτές τις σελίδες, ο αναγνώστης θα προ­βληματιστεί με την αντιπαράθεση της επιστημονικής ανάπτυξης, του γνήσιου επιχειρηματικού ανταγωνισμού και των πρωτοβουλιών για το κοινωνικό καλό, με τις ολέθριες ασθένειες της αμάθειας, της διαπλοκής και των παρωπίδων του στενού προσωπικού οφέλους. Θα αναγνώσει την ιστορικά διαχρονική έλλειψη μιας αυθεντικής κουλτούρας για ανάπτυξη και ανεξαρτησία. Θα αιτιολογήσει, χωρίς δεύτερες σκέψεις, την υστέρηση της χώρας, την κρίση του παρόντος και το ζοφερό του μέλλοντος.

Νικόλαος Αθ. Βάϊνος

Καθηγητής της "Επιστήμης των Φωτονικών Υλικών & Εφαρμογών" στο Τμήμα Επιστήμης των Υλικών του Πανεπιστημίου Πατρών.