Το βιβλίο των επιστημών

Το βιβλίο των επιστημών είναι η πρώτη αληθινά προσιτή και πλούσια εικονογραφημένη ιστορία της επιστήμης. Παρουσιάζει 250 από τους σημαντικότερους σταθμούς στην ιστορία των επιστημονικών ανακαλύψεων και προσφέρει μια μοναδική σφαιρική επισκόπηση των εξελίξεων στην σύλληψη και κατανόηση του Κόσμου. Αποκαλύπτει σε βάθος τον τρόπο με τον οποίο η επιστημονική σκέψη έχει μετασχηματίσει όχι μόνο την καθημερινή μας ζωή αλλά και την ίδια την αντίληψη που έχουμε για τη θέση μας στον κόσμο, τις καταβολές μας και το απώτερο πεπρωμένο μας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Σε αυτό το πλούσια εικονογραφημένο «καλενδάριο» των μεγαλύτερων επιστημονικών κατακτήσεων από τις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας μέχρι σήμερα, εντυπωσιάζει θετικά η αρμονική συνύπαρξη του περιεκτικού λόγου και της εικόνας.

«Η φιλοσοφία είναι γραμμένη σ' αυτό το πολύ μεγάλο βιβλίο που είναι διαρκώς μπροστά στα μάτια μας (εννοώ το σύμπαν), αλλά δεν μπορεί κανείς να το κατανοήσει αν πρώτα δεν μάθει να κατανοεί τη γλώσσα, να γνωρίσει τους χαρακτήρες με τους οποίους είναι γραμμένο. Είναι γραμμένο στη μαθηματική γλώσσα και οι χαρακτήρες του είναι τρίγωνα, κύκλοι και άλλα γεωμετρικά σχήματα, χωρίς τα οποία είναι αδύνατο να καταλάβει κανείς έστω και μια λέξη· χωρίς αυτά είναι σαν να περιπλανιέται κανείς μάταια σε έναν σκοτεινό λαβύρινθο».

Με τα λόγια αυτά ο Γαλιλαίος επανεισηγείται, το μακρινό 1623, την αλλόκοτη και ιερόσυλη πλατωνική ιδέα της μαθηματικοποίησης του σύμπαντος. Μια ιδέα που αποτέλεσε το θεμέλιο της μεγάλης γνωστικής-μεθοδολογικής επανάστασης του 17ου αιώνα, απ' την οποία θα προκύψει η σύγχρονη επιστήμη. Σήμερα όλα αυτά είναι τόσο γνωστά ώστε να θεωρούνται τετριμμένα, ίσως όμως να είναι λιγότερο κοινότοπη η εικόνα του σύμπαντος ως βιβλίου, που υιοθετεί ο Γαλιλαίος στο παραπάνω απόσπασμα. Αυτή η εικόνα του Σύμπαντος-Βιβλίου έχει μια μακρά ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων και δεν αποτελεί καθόλου επινόηση του πατέρα της νεότερης επιστήμης. Η πρωτοτυπία ωστόσο του Γαλιλαίου, όταν υιοθετεί αυτή την πανάρχαια μεταφορά, συνίσταται στην επιλογή του μαθηματικού αλφάβητου, σύμφωνα με το οποίο υποτίθεται ότι είναι γραμμένο το βιβλίο της φύσης. Σχεδόν τέσσερις αιώνες έχουν κυλήσει από τότε και η ιλιγγιώδης ανάπτυξη της μαθηματικοποιημένης επιστήμης φαίνεται να επιβεβαιώνει αυτή την ασυνήθιστη επιλογή του Γαλιλαίου. Αν λοιπόν η ανθρώπινη επιστήμη δεν είναι παρά μια προσπάθεια αποκωδικοποίησης της γλώσσας με την οποία είναι γραμμένο το αινιγματικό βιβλίο της φύσης, τότε το βιβλίο των επιστημών δεν μπορεί παρά να είναι γραμμένο σε μια μεταγλώσσα, μια δεύτερης τάξης γλώσσα η οποία επιχειρεί να περιγράψει τις προσπάθειές μας να κατανοήσουμε τη γλώσσα της φύσης.



Μια γκαλερί επιστημονικών ιδεών



Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις ήταν η πρόσφατη έκδοση του χρήσιμου και γοητευτικού βιβλίου με τίτλο «Το Βιβλίο των Επιστημών» από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια». Πρόκειται για ένα πλούσια εικονογραφημένο «καλενδάριο» των μεγαλύτερων επιστημονικών κατακτήσεων από τις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας μέχρι την αυγή του 21ου αιώνα, ενώ εντυπωσιάζει θετικά η αρμονική συνύπαρξη σε αυτό το βιβλίο του περιεκτικού λόγου και της εικόνας. Οι συγγραφείς, έμπειροι Βρετανοί εκλαϊκευτές της επιστημονικής γνώσης, δεν συνέλαβαν αυτό το βιβλίο ως ένα βαρετό πανεπιστημιακό εγχειρίδιο ούτε ως ένα κοινότοπο εκλαϊκευτικό ανάγνωσμα· αντίθετα, επέλεξαν να δημιουργήσουν μια πρωτότυπη πινακοθήκη επιστημονικών ιδεών, θεωριών και ανακαλύψεων.

Πράγματι, «Το Βιβλίο των Επιστημών» παρουσιάζοντας σε χρονολογική σειρά 250 από τους σημαντικότερους σταθμούς στην ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης, μας προσφέρει μια θαυμάσια επισκόπηση της πολυδαίδαλης πορείας που ακολούθησε η ανθρώπινη νόηση στην προσπάθειά της να κατανοήσει τον εαυτό της και τον κόσμο που την περιβάλλει. Κάθε ένα από τα 250 θέματα του βιβλίου (κάποια σημαντική επιστημονική ιδέα, θεωρία ή ανακάλυψη) συνοδεύεται από μία εκπληκτικής ομορφιάς σχετική εικόνα (πίνακα, φωτογραφία). Αυτός ο συνδυασμός πυκνού επιστημονικού λόγου και εικονογραφικού υλικού καθιστά το παρόν βιβλίο μια εκδοτική πρόταση εξαιρετικής αισθητικής. Στις σελίδες του ο αναγνώστης θα βρει μια συστηματική χαρτογράφηση του αέναα μεταβαλλόμενου και φαινομενικά χαοτικού τοπίου της επιστημονικής γνώσης. Ενα εγκυκλοπαιδικό, λοιπόν, στη σύλληψή του έργο το οποίο, χάρη στη συντακτική αρτιότητα και οικονομία των κειμένων του καθώς και στις πολυάριθμες εσωτερικές παραπομπές σε συναφή θέματα, μας επιτρέπει να ξετυλίξουμε, χρονολογικά, το περιπλεγμένο κουβάρι από τις πιο πρωτότυπες επιστημονικές ιδέες και ανακαλύψεις που το είδος μας κατάφερε να επινοήσει.

Από την ανάγνωση του «Βιβλίου των Επιστημών» δεν αντλούμε μόνο πολύτιμες πληροφορίες, αλλά οδηγούμαστε και σε μερικές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και απρόσμενες, κατά τη γνώμη μας, διαπιστώσεις. Πρώτα απ' όλα ότι η επιστημονική γνώση δεν είναι ποτέ κατάσταση αλλά διαδικασία, μια διαδικασία διαρκούς αυτοϋπέρβασης των προγενέστερων βεβαιοτήτων μας. Οσοι αναζητούν αιώνιες αλήθειες, απόλυτες βεβαιότητες και οριστικές απαντήσεις θα ήταν καλύτερα να στραφούν σε άλλες, πιο απλοϊκές μορφές σκέψης, όπως αυτές που μας παρέχουν η πίστη και η θρησκεία. Ακολουθώντας μάλιστα μιαν ανάδρομη αναγνωστική πορεία, από το τέλος προς την αρχή του βιβλίου, ο απροκατάληπτος αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να συνειδητοποιήσει σε ποιο βαθμό ο αποκαλούμενος «κοινός νους» και η άμεση διαισθητική κλίμακα κατανόησης μας καθιστούν τυφλούς: ό,τι παλαιότερα θεωρούνταν προφανές ή δεδομένο αποδείχτηκε, αργά ή γρήγορα, προβληματικό, ενώ ό,τι κατά το παρελθόν φάνταζε αδιανόητο, απαράδεκτο ή και ασύλληπτο, θα αποδειχτεί αργότερα προφανές και φυσικότατο. Τέλος, αυτή η πανοραμική εικόνα της ανάπτυξης της επιστημονικής γνώσης στο χρόνο μάς προσφέρει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε πόσο αδικαιολόγητα περιορισμένη και περιοριστική είναι η παραδοσιακή θεώρηση της επιστήμης ως επιμέρους και απομονωμένης πνευματικής δραστηριότητας. Τίποτα δεν δικαιολογεί έναν τέτοιο «βολικό», αλλά βαθύτατα κοντόφθαλμο, διαχωρισμό της επιστήμης από την κουλτούρα και τον ευρύτερο πολιτισμό μιας εποχής. Μας είναι παντελώς ακατανόητο το γιατί τόσο πολλοί «μορφωμένοι» άνθρωποι υποστηρίζουν ότι η «πνευματικότητα» αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των λεγόμενων «ανθρωπιστικών επιστημών» ή, ακόμη χειρότερα, των εκκλησιών. Γιατί οι «θετικές επιστήμες» θα πρέπει να ανάγονται τελικά σε καθαρή τεχνολογία, δηλαδή σε μια αποκλειστικά χρηστική και αποτελεσματική μορφή γνώσης; Κάθε ανάλογη προσπάθεια αποκλεισμού ή διαχωρισμού της επιστήμης από την ανθρώπινη ιστορία και την κουλτούρα δεν μπορεί παρά να γεννά αφ' ενός μια «απάνθρωπη επιστήμη» και αφ' ετέρου μιαν «αφύσικη κουλτούρα».



ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΝΟΥΣΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 10/02/2006