Ο μικρός φίλος ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ο "Μικρός Φίλος" εξερευνά το έγκλημα και την τιμωρία, καθώς και τις λανθάνουσες περιπλοκές και τα συνεπακόλουθα που δυσχεραίνουν την αναζήτηση της αλήθειας και της δικαιοσύνης. Ένα φιλόδοξο μυθιστόρημα, που κόβει την ανάσα με τη δύναμή του, πλούσιο σε ηθικά παράδοξα, με διορατικότητα και κατανόηση των ανθρώπινων αδυναμιών και αριστουργηματική αφήγηση.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



H απρόσμενη εμπορική επιτυχία του πρώτου μυθιστορήματος της Ντόνα Ταρτ H μυστική ιστορία (εκδόσεις Νέα Σύνορα/Λιβάνη, 1995) προσέδωσε στην τότε 28χρονη συγγραφέα μια ξαφνική φήμη, καλλιέργησε όμως και μεγάλες προσδοκίες για την εξέλιξη της συγγραφικής της σταδιοδρομίας. Με τη δημοσίευση στην Αμερική - ακριβώς δέκα χρόνια μετά - του δεύτερου και πολυαναμενόμενου μυθιστορήματος, Ο μικρός φίλος, η κριτική διχάστηκε ανάμεσα σε αυτούς που υποδέχθηκαν την Ταρτ στο πάνθεο των κλασικών αμερικανών πεζογράφων και σε εκείνους που τη χαρακτήρισαν συγγραφέα «της μιας επιτυχίας», όπως άλλωστε συμβαίνει με πολλούς ποπ σταρ της εποχής μας.

Είναι αλήθεια ότι H μυστική ιστορία διέθετε όλα εκείνα τα μυθοπλαστικά στοιχεία που σαγηνεύουν τόσο το ευρύ κοινό όσο και τους φίλους της καλής λογοτεχνίας. Ακολουθώντας τη δομή ενός θρίλερ σε πανεπιστημιακό φόντο, το μυθιστόρημα περιγράφει την ιστορία μιας μικρής ομάδας φοιτητών κλασικής φιλολογίας στη Νέα Αγγλία, που θέτουν ως σκοπό της ζωής τους «την αναζήτηση της αλήθειας και της ομορφιάς». Ωστόσο η καταλυτική επίδραση του χαρισματικού δασκάλου τους από τη μια και ο διακαής πόθος τους να βιώσουν εμπειρίες ανάλογες των διονυσιακών μυστηρίων από την άλλη τους οδηγεί σε έναν τυχαίο φόνο και στη συνέχεια σε άλλες εγκληματικές πράξεις. Το χρονικό αυτό ενοχής και ευθύνης, αθωότητας και εγωκεντρισμού, έπαρσης και ηθικού ξεπεσμού, που συνδυάζει τον Ντοστογέφσκι με τον Ευριπίδη και τον Ιβλιν Γουό με τον Μπρετ Ιστον Ελις αποτελεί σίγουρα ένα γοητευτικό (και πολυσέλιδο) ανάγνωσμα που μόνο μια πραγματικά προικισμένη συγγραφέας θα μπορούσε να ξεπεράσει.

Στον Μικρό φίλο, η δράση μεταφέρεται από τη Νέα Αγγλία σε μια ζεστή, μουντή, παρηκμασμένη πόλη του Νότου που φέρει το όνομα Αλεξάντρια. Και πάλι μια δολοφονία - που μάλιστα αναγγέλλεται από την πρώτη κιόλας παράγραφο - βρίσκεται στο επίκεντρο της αφήγησης. Πρόκειται για τον απαγχονισμό του μικρού Ρόμπιν Κλιφ, που αν και 12 χρόνια αργότερα παραμένει ανεξιχνίαστος έχει αφήσει νωπές τις μνήμες στα μέλη της οικογένειάς του και ανεξίτηλα σημάδια στις σχέσεις μεταξύ τους. Ο πατέρας του Ρόμπιν αποσύρεται σε άλλη πολιτεία και συζεί με την ερωμένη του. H μητέρα του - ανίκανη να ξεπεράσει την οδύνη της απώλειας - εγκλωβίζεται στον κόσμο της θλίψης της, αδυνατώντας να συνειδητοποιήσει ακόμη και την παρουσία των δύο μικρότερων παιδιών της και, πολύ περισσότερο, να ανταποκριθεί στα μητρικά καθήκοντά της απέναντί τους. Ετσι, η μεν 16χρονη Αλισον που στα τέσσερά της χρόνια υπήρξε αυτόπτης μάρτυς της δολοφονίας του αδελφού της, χωρίς όμως να μπορεί να ανακαλέσει ούτε την παραμικρή λεπτομέρεια από το συμβάν, περνά τις μακριές καυτές μέρες της εφηβικής της ζωής σε απόλυτη αδράνεια. Οσο για τη 12χρονη Χάριετ, που είναι και η κεντρική ηρωίδα του βιβλίου, αυτή φαίνεται να συγκεντρώνει όλη την ενέργεια που λείπει από τους γύρω της: κάνει τα αδύνατα δυνατά για να εκπληρώσει τη «μεγαλύτερη επιθυμία της», που δεν είναι άλλη από το να ανακαλύψει ποιος σκότωσε τον αδελφό της. Με πείσμα και θάρρος καταδιώκει τον νεαρό μικροαπατεώνα Ντάνι Ράτλιφ που υπήρξε συμμαθητής του αδελφού της και τον οποίο υποψιάζεται ως δολοφόνο του. Αναπόφευκτα εμπλέκεται σε απίστευτες περιπέτειες που περιλαμβάνουν γητευτές φιδιών, Μορμόνους, συμμορίες παρασκευής και διακίνησης ναρκωτικών, ενώ έρχεται αντιμέτωπη με μια πλειάδα γκροτέσκων χαρακτήρων, σωματικά παραμορφωμένων και ηθικά ξεπεσμένων, που θυμίζουν ήρωες του Γουίλιαμ Φόκνερ και της Φλάνερι Ο' Κόνορ.

Μέσα από την αντιπαραβολή δύο οικογενειών, των παρηκμασμένων αριστοκρατών Κλιφ και των μικροαπατεώνων Ράτφιλ, αναδύεται πειστικά το πορτρέτο του αμερικανικού Νότου στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, στον οποίο εξακολουθεί να επικρατεί όχι μόνο ο φυλετικός διαχωρισμός και οι ρατσιστικές προκαταλήψεις αλλά και άλλα χαρακτηριστικά που στερεοτυπικά τού αποδίδονται: η ταξική ανωτερότητα που οι παλιοί αριστοκράτες αισθάνονται προς τους φτωχούς, η βαθιά ριζωμένη αντίσταση προς το αμερικανικό όνειρο και μια καχύποπτη στάση προς τη μόρφωση και την πνευματική καλλιέργεια. Ωστόσο, η αγωνιώδης προσπάθεια της Ταρτ να υπερβεί τα καθορισμένα ειδολογικά όρια του θρίλερ και να μην παρασυρθεί από την τυπική δομή του (το έγκλημα και η εξιχνίασή του) καθιστά το μυθιστόρημα προβληματικό εξαιτίας της συσσώρευσης αναρίθμητων λεπτομερειών, υπαινιγμών και νύξεων που δεν οδηγούν πουθενά και δεν εξυπηρετούν καμία αφηγηματική λειτουργία. Μετά από σχεδόν 1.000 σελίδες όχι μόνο το έγκλημα αλλά ακόμη και η πραγματική ταυτότητα του «μικρού φίλου» του τίτλου παραμένουν ανεξιχνίαστα.

Αναμφίβολα η Ταρτ διαθέτει την ικανότητα να συνθέσει ένα πολύπλοκο μυθιστόρημα με άρτια δομή, έντονη αφηγηματική δράση και αξιομνημόνευτους χαρακτήρες. Παρ' όλο όμως που φαίνεται να πληροί τις προϋποθέσεις της ρεαλιστικής μυθοπλασίας, Ο μικρός φίλος δεν είναι από εκείνα τα μυθιστορήματα που θα μπορέσουν να υπερβούν τη χρονική στιγμή της παραγωγής τους και να εντυπωθούν στη μνήμη του αναγνωστικού κοινού.



Ντόρα Τσιμπούκη (καθηγήτρια Αγγλικής Λογοτεχνίας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 10-08-2003