Η καλοσύνη των ξένων

Είτε νόμιμη είτε παράνομη, κάθε υιοθεσία εμπεριέχει τους δικούς της κινδύνους. Δεν ξέρεις πού θα σταθεί η μπίλια. Ποιος θα βγει τελικά κερδισμένος. Αν η ρουλέτα δεν ήταν εξαρχής πειραγμένη. Σε ένα παιχνίδι με ρευστούς κανόνες, όπου όλα τα χτυπήματα επιτρέπονται, δεν μπορείς παρά να ευχηθείς να μην σου συμβεί το χειρότερο. Να αφεθείς στις αγαθές προθέσεις των αγνώστων. Στην καλοσύνη των ξένων.

Ο Πέτρος Τατσόπουλος αφηγείται την ιστορία της υιοθεσίας που γνωρίζει καλύτερα. Τη δική του υιοθεσία. Μια υπόθεση ξεκαρδιστική όσο και συγκινητική, αν και συνήθως για τους λάθος λόγους. Καθαρόαιμες κωμικές σκηνές εκτρέπονται αναπάντεχα προς μια δραματική κατεύθυνση, ενώ συμβάντα που προορίζονται να αγγίξουν τις πιο ευαίσθητες χορδές του αναγνώστη γαργαλούν απροσδόκητα τις πατούσες του. Όπως και στο Λούκι Λουκ, οι ράγες και το τρένο προχωρούν ταυτόχρονα. Κανένας δε γνωρίζει τον προορισμό.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μεγαλωμένος σε ένα μεσοαστικό διαμέρισμα της Κυψέλης, από ευκατάστατους και αφοσιωμένους στο πρόσωπό του γονείς (ο πατέρας αξιωματικός Χωροφυλακής, η μητέρα δασκάλα), ο Πέτρος Τατσόπουλος ανακαλύπτει στα δεκαεννιά του, εν έτει 1978, όταν σπουδάζει στην τότε Βιομηχανική (το σημερινό Πανεπιστήμιο Πειραιά), ότι είναι υιοθετημένος. Το γεγονός αλλάζει τα πάντα στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο τριγύρω του και μολονότι το πρώτο του μυθιστόρημα (οι πολυσυζητημένοι στην εποχή τους, αλλά και αργότερα «Ανήλικοι», που κυκλοφορούν το 1980) έχει ήδη ολοκληρωθεί, ο ίδιος σπεύδει να καταπιαστεί με την έρευνα του οικογενειακού του παρελθόντος, προσπαθώντας να μάθει τι ακριβώς συνέβη στη ζωή του μέχρι να υιοθετηθεί στα οχτώ του χρόνια από το ζευγάρι τον οποίο τον ανάστησε.



Ψάχνοντας προς τα πίσω



Τη συνεχή έρευνα του παρελθόντος, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο τα ευρήματά της επηρεάζουν την ψυχολογία και την προσωπικότητα του ερευνητή, καθοδηγώντας τις επιλογές του και τις σχέσεις του με τους άλλους μέσα στον χρόνο, παρακολουθούμε λεπτό προς λεπτό και από δεκαετία σε δεκαετία, μέχρι να φτάσουμε στις μέρες μας, στο καινούριο βιβλίο του Τατσόπουλου με τίτλο αντλημένο από το «Λεωφορείον ο Πόθος» του Τενεσί Ουίλιαμς: «Η καλοσύνη των ξένων». Πίσω από τον τίτλο κρύβεται μια αναρώτηση που διατρέχει ολόκληρη την αφήγηση. Τι θα ήταν, άραγε, ο σημερινός 47χρονος συγγραφέας (ένας συγγραφέας με ισχυρή προβολή τόσο στη λογοτεχνία όσο και στον κινηματογράφο) χωρίς την καλοσύνη (χωρίς τη στοργή και χωρίς την οικονομική και κοινωνική άνεση) την οποία του επιφύλαξαν οι θετοί γονείς του; Οπως ο ίδιος σπεύδει να σημειώσει, είχε την τύχη η μπίλια να πέσει στο νούμερό του ενόσω τίποτε εκ των προτέρων δεν μπορούσε να εγγυηθεί για την κατάληξή της.

Γύρω από το μοτίβο της τύχης και της καλοσύνης στρέφεται το σύνολο του βιβλίου τού Τατσόπουλου, με την εξέλιξη της έρευνας (από το ψάξιμο των δικαστικών εγγράφων της υιοθεσίας ώς την ανακάλυψη της ιστορίας της φυσικής μητέρας και των πολλών ετεροθαλών αδελφών) να αποδεικνύει ότι πραγματικοί γονείς είναι μόνον εκείνοι με τους οποίους ζυμώνεται, πλάθεται και αρδεύεται η ύπαρξή μας, κρατώντας στους κόλπους της τις φυσιογνωμίες τους (τον λόγο, το σώμα και τις κινήσεις τους) για πάντα -ακόμη και μετά τον θάνατό τους ή κυρίως μετά από αυτόν. Διαβάζω ξανά το κείμενο και η πεποίθησή μου είναι πως ο συγγραφέας επικεντρώνεται από την άποψη του περιεχομένου αποκλειστικά σε αυτόν τον εσωτερικό στόχο: η ανάδειξη της υιοθεσίας ως ευρύτερου κοινωνικού φαινομένου ή η τοποθέτησή της στο πλαίσιο της περιόδου στην οποία αναφέρονται τα δρώμενα ή στο πλαίσιο παλαιότερων περιόδων γίνεται μόνο κατά παρέκβαση. Προνομιακός στόχος του Τατσόπουλου είναι το ατομικό πεδίο: η εμπειρία της υιοθεσίας επί τη βάσει της καταλυτικής της επίδρασης στον σχηματισμό και τη συγκρότηση μιας διά βίου ταυτότητας.



Ενα πολύ καλά δουλεμένο παιχνίδι γραφής



Παρά το γεγονός ότι αποφεύγει να βάλει στο κέντρο της δραματουργίας της τις κοινωνικές ή τις ιστορικές διαστάσεις της υιοθεσίας και παρά τον σαφώς αποκαλυπτικό και εξομολογητικό της χαρακτήρα, η «Καλοσύνη των ξένων» δεν είναι η εξωτερίκευση μιας προσωπικής υπόθεσης. Ο φωτισμός της σχέσης ανάμεσα στην υιοθεσία και την ανάπτυξη της ταυτότητας, για τον οποίο λέγαμε πρωτύτερα, το αποδεικνύει περίτρανα, αλλά δεν πρόκειται μόνο γι' αυτό. Στο βιβλίο παίζεται, πριν και πάνω απ' όλα, ένα πολύ καλά δουλεμένο παιχνίδι γραφής και εκτυλίσσεται μια αίσια (βιάζομαι να το δηλώσω) αναμέτρηση με τις συνθετικές δυνατότητες της λογοτεχνίας. Καθώς ξετυλίγει τον μίτο της μνήμης του, ο Τατσόπουλος ενσωματώνει στον οργανισμό της αφήγησης πλήθος είδη και υλικά. Κι αν ξεκινάει, όπως είναι αυτονόητο, από τις ενθυμήσεις της αυτοβιογραφίας, περνά γρήγορα σε ένα επίπεδο το οποίο τελεί εξαρχής υπό διασταυρούμενα πυρά: το ρεπορτάζ (όταν ο αφηγητής πηγαίνει πόρτα πόρτα, αναζητώντας πρόσωπα και πράγματα στο περιβάλλον της παιδικής του ηλικίας), το ταξιδιωτικό ή το ιστορικό χρονικό (όταν μεταφερόμαστε σε άλλες εποχές ή σε άλλους τόπους προκειμένου να πάρουμε μιαν άλλη γεύση της υιοθεσίας), η λογοτεχνία των ντοκουμέντων (όταν νομικά χαρτιά, ραδιοφωνικές ειδήσεις ή τίτλοι τηλεοπτικών εκπομπών εμπλέκονται με κρίσιμο τρόπο στη δράση), η κινηματογραφική ή η θεατρική κριτική (όταν η ανάλυση ταινιών ή θεατρικών έργων στηρίζει λειτουργικά τη μετάβαση της πλοκής σε μιαν υψηλότερη βαθμίδα συναισθημάτων) συνταιριάζονται οργανικά στον κορμό της «Καλοσύνης των ξένων», για να αποδώσουν ένα καθ' όλα σφιχτό και καλοδεμένο αποτέλεσμα πέρα από τον οποιοδήποτε συναισθηματισμό ή (χειρότερα) μελοδραματισμό.

Η αποφυγή του συναισθηματισμού ή του μελοδραματισμού (το σοβαρότερο, ίσως, στοίχημα σε ένα βιβλίο σαν κι αυτό που κρατάμε στα χέρια μας) κατορθώνεται με δύο μεθόδους. Η μία είναι αυτή που μόλις είδαμε: ο τονισμός των κατασκευαστικών στοιχείων και των ειδολογικών αφετηριών τής αφήγησης, που υπενθυμίζει αδιάκοπα στον αναγνώστη τη διαδικασία της κειμενικής συναρμογής και του απαγορεύει να ταυτιστεί ή να συμπάσχει κατά αγοραίο τρόπο με τον πόνο και την αγάπη ή με την απώθηση και τη λύτρωση που βιώνουν κατά καιρούς τα αφηγηματικά πρόσωπα. Η άλλη μέθοδος έχει να κάνει με δύο παλαιά συγγραφικά χαρακτηριστικά του Τατσόπουλου, που δεν είναι άλλα από την ειρωνεία και τον αυτοσαρκασμό. Κι ενώ σε άλλες συνθέσεις του τόσο η ειρωνεία όσο και ο αυτοσαρκασμός έχουν λειτουργήσει κάπως καταχρηστικά, αδειάζοντας εν μέρει την οικονομία τους και απειλώντας κατά τόπους την εσωτερική τους ισορροπία, εδώ αναλαμβάνουν έναν απολύτως ευεργετικό ρόλο, αφού επιτρέπουν στον ήρωα - αφηγητή να αποφύγει τη μελούρα της αυτοσυντριβής ή του αυτοοικτιρμού και να εξοικειωθεί πέρα για πέρα (εντός, εννοείται, των ορίων του κειμένου) με το μετεφηβικό του τραύμα.

Εχει γίνει, νομίζω, φανερό πως η «Καλοσύνη των ξένων» δεν είναι «μια αληθινή ιστορία», όπως για ακατανόητους λόγους μας πιέζει να πιστέψουμε ο υπότιτλός της, αλλά ένα πραγματικό και, θέλω να το υπογραμμίσω, ένα πολύ καλό μυθιστόρημα. Το καλύτερο, ίσως, μυθιστόρημα του Τατσόπουλου μέχρι σήμερα.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 08/12/2006