Το ραβδί και το καρότο

O συγγραφέας που αναλαμβάνει να σχολιάσει βιβλία άλλων συγγραφέων είναι ευάλωτος στην ψυχαναγκαστική ανάγνωση –κανένας δεν βαριέται ευκολότερα ένα βιβλίο από έναν συγγραφέα– και στην προκατειλημμένη αποτίμηση. Δίχως την ανακουφιστική ακηδία του επαγγελματία κριτικού, ο συγγραφέας μπαίνει συχνά στον πειρασμό ν’ αναδείξει ως υπέρτατο κριτήριο το προσωπικό του γούστο.

Ο Πέτρος Τατσόπουλος δεν υποτιμά αυτούς τους κινδύνους. Γνωρίζει όμως επίσης ότι ο συγγραφέας, κάποιος που προέρχεται από την κουζίνα της γραφής, είναι ίσως και ο πλέον ενδεδειγμένος για να εντοπίσει τις δυσκολίες κάθε εγχειρήματος και να μεταφέρει αυτούσια στον αναγνώστη την απόλαυση ή τη δυσφορία που αισθάνθηκε ο ίδιος. Στον παρόντα τόμο συγκεντρώνει τις βιβλιοκρισίες που δημοσίευσε κατά την τετραετία 2000-2003. Ανάμεσα στη σφύρα και στον άκμονα, άλλοτε με το ραβδί και άλλοτε με το καρότο, ο συγγραφέας προσπαθεί ν’ ασκήσει λελογισμένη βία – τον οξύμωρο και μακρινό απόηχο από την ανόθευτη βία που μονάχα ένας αληθινός κριτικός μπορεί ν’ ασκήσει.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Σε παλαιότερα χρόνια (πριν από τη δικτατορία, αλλά, κυρίως, προπολεμικά) ο συγγραφέας δεν δίσταζε σε πολλές περιπτώσεις να υιοθετήσει και το ρόλο του κριτικού, θεωρώντας πως η δική του δημιουργική εμπλοκή με τη λογοτεχνία δεν μπορούσε να αποτελέσει εμπόδιο για τη διατύπωση της κρίσης του επί των πεπραγμένων των άλλων. Μετά τη Μεταπολίτευση, και ιδίως κατά τη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας, τα πράγματα άλλαξαν εντυπωσιακά. Οι κριτικοί έμειναν (στη συντριπτική τους πλειονότητα) αποκλειστικά κριτικοί και οι συγγραφείς πορεύτηκαν (επίσης στη συντριπτική τους πλειονότητα) αποκλειστικά ως συγγραφείς. Με το ανά χείρας βιβλίο του, που περιλαμβάνει κριτικά του κείμενα δημοσιευμένα από το 2000 ώς το 2003, ο Πέτρος Τατσόπουλος, ένας από τους πιο συζητημένους πεζογράφους της γενιάς του '80, περνά με άνεση στο χώρο της κριτικής, αν και όχι ακριβώς με τον τρόπο των παλαιοτέρων. Ο Τατσόπουλος κρίνει βιβλία ομοτέχνων του, αλλά κατά βάσιν μόνον όταν ανήκουν σε νεότερες γενιές. Από αυτό το σημείο και πέρα, απλώνει τα ενδιαφέροντά του σε μιαν εξαιρετικά ευρεία θεματική και ειδολογική γκάμα, που ξεκινάει από το αστυνομικό μυθιστόρημα, το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας και το κλασικό ή το νεότερο ευρωπαϊκό και αμερικανικό μυθιστόρημα, για να φτάσει ώς την πολιτική μαρτυρία, το χρονικό, την ιστοριογραφική μελέτη, το δημοσιογραφικό βιβλίο και το λογοτεχνικό δοκίμιο. Ο Τατσόπουλος διαβάζει προσεκτικά τα έργα με τα οποία καταπιάνεται (όσο μπορώ να κρίνω από εκείνα τα οποία τυχαίνει να έχω διαβάσει κι εγώ), κάνει εύστοχες και διεισδυτικές κατά κανόνα παρατηρήσεις και δεν κρύβει τη γνώμη του όποτε πιστεύει ότι οφείλει να τη διατυπώσει ευθαρσώς. Ενα από τα πιο ελκυστικά χαρακτηριστικά της γραφής του Τατσόπουλου (ποιος είπε ότι η κριτική δεν πρέπει να ελκύει ως κείμενο τον αναγνώστη;) είναι η μεγάλη ζωντάνια και η πειστική αμεσότητα της γραφής του. Τα βιβλία που παρακολουθούμε μέσω των παρουσιάσεών του αποκτούν από την πρώτη σχεδόν στιγμή στα μάτια μας ανάγλυφο σχήμα και μας προκαλούν να τα ψάξουμε και να τα σκεφτούμε ξανά και ξανά. Και τούτο αποτελεί, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, μία από τις πιο σημαντικές επιτυχίες του Τατσόπουλου στη δουλειά του ως κριτικού.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/06/2004

---

Το κάθε βιβλίο που ο Πέτρος Τατσόπουλος διαβάζει είναι γι' αυτόν ένα θέμα το οποίο οπτικοποιεί με τις προτάσεις του. Συνταιριάζει τις λέξεις για να βγάλουν μία αρμονία, επιλέγει ιδέες που δίνουν ρυθμό, εξετάζει απόψεις για να βγάλει συμπεράσματα, διεισδύει στον πυρήνα των σκέψεων του συγγραφέα για να αλιεύσει την ουσία.

Ό,τι δεν έχει προσφέρει στον καθένα μας η ζωή και υπάρχει ως αλήθεια γραμμένη στα βιβλία, ο Πέτρος Τατσόπουλος το υπογραμμίζει στις κριτικές του

Ο Πέτρος Τατσόπουλος, ως τέκνο της λογοτεχνικής γενιάς του '80, σέβεται τα βιβλία. Ιδιαίτερα εκείνα που αποκαλύπτουν τον μόχθο της σκέψης του συγγραφέα τους. Και από την επιλογή των όσων έχει διαβάσει, για να μιλήσει στη συνέχεια γι' αυτά στον αναγνώστη, φανερώνονται και οι δικές του προθέσεις. Είναι σαν να βάζει μία προϋπόθεση στον εαυτό του όταν διαπραγματεύεται τον χρόνο ανάγνωσής του: να μη βαρεθεί και να μην πλήξει. Κι ως ικανό λαγωνικό οσμίζεται δοκίμια, αστυνομικά μυθιστορήματα, βιογραφίες, ιστορικές και επιστημονικές μελέτες, για να εντοπίσει τα μεγάλα πνεύματα της Δύσης που συναντώνται με τη φαντασία της Λατινικής Αμερικής και τις θαρραλέες πολιτικές θεωρίες που προέρχονται από οποιονδήποτε ελεύθερο νου του πλανήτη. «Είμαστε οι τελευταίοι κληρονόμοι ενός συστήματος γενικής παιδείας, της μόνης περιουσίας που διένειμαν οι Διαφωτιστές σε όλη την υφήλιο. Κληρονόμοι του εγκυκλοπαιδισμού. Της γενικής ημιμάθειας, αν προτιμάτε», γράφει σε ένα κείμενό του το 2000, νιώθοντας την ανάγκη να συστηθεί. «H δική μου γενιά ήταν η τελευταία γενιά του μέσου όρου. Διαβάζαμε καλούτσικα, γράφαμε καλούτσικα. Πλατσουρίζαμε στα ρηχά, αναμασούσαμε πάσης φύσης αναγνώσματα και εμπειρίες, δίχως στιγμή να ξεμακραίνουμε στα άπατα ή να πονοκεφαλιάζουμε για τις πιθανές αντιφάσεις στις αισθητικές μας προτιμήσεις. Ενηλικιωθήκαμε σε πιο ανεκτικούς καιρούς. Δεν είχαν κατέβει οι μπάρες ανάμεσα στα ρεύματα. Ήταν νόμιμο το διανοητικό τσιμπολόγημα. Ψαχνόμαστε. Διαρκώς. Τι διάβολο βρήκαμε, ο Θεός και η ψυχή μας».

Έτσι, οι λογοτεχνικές κριτικές του γίνονται το δικό του ψυχογράφημα. Ο Πέτρος Τατσόπουλος γράφει σαν να παίζει τους «Κυνηγούς της Χαμένης Κιβωτού», προσπαθώντας να ανακαλύψει το μυστικό της μέσα στα βιβλία. Ό,τι δεν έχει προσφέρει στον καθένα μας η ζωή και υπάρχει ως αλήθεια γραμμένη σε αυτά, ο Πέτρος Τατσόπουλος το υπογραμμίζει. Το βγάζει από κάθε έργο κι αν του φανεί χρήσιμο το τοποθετεί στο παζλ της δικής του βεβαιότητας. Ότι για να αντέξεις τη ζωή χρειάζεσαι μία λεπτή ειρωνεία, μία μεζούρα άκρατου κυνισμού κι ένα καλό βιβλίο για συντροφιά, μέσα στο οποίο θα κάνεις προβολή των όσων σκέψεων και ιδεών έχουν αδιόρατα ή επίμονα απασχολήσει την ύπαρξή σου.

ΕΦΗ ΦΑΛΙΔΑ , ΤΑ ΝΕΑ , 24-07-2004