Ο κλέφτης της νοσταλγίας

Οι σημερινοί τυχοδιώκτες δε χρειάζεται να οργώνουν θάλασσες. Βολεμένοι στα διαμερισματάκια τους, στη Φλωρεντία ή στο Παρίσι, προετοιμάζουν τα χτυπήματά τους μεθοδικά. Οι σημερινοί τυχοδιώκτες χρησιμοποιούν την πένα τους όπως άλλοτε οι κουρσάροι, στο ρεσάλτο, χρησιμοποιούσαν το σπαθί τους. Αδίστακτα, σαν κοινοί ληστές, κλέβουν συναισθήματα.
Για να περιγράψει αυτόν τον υπόκωφο πόλεμο, όπου τα όπλα είναι βραδυφλεγή και πληγώνουν αναδρομικά, ο Ερβέ Λε Τελιέ επιλέγει τον κλασικό δρόμο του επιστολικού μυθιστορήματος.Τα πρόσωπα παραμένουν κρυμμένα, οι ταυτότητες αλλάζουν συνεχώς. Η μόνη σταθερή αξία είναι τα ζυμαρικά. Επιτρέπονται όλες οι κατεργαριές, όλες οι υποκρισίες, οι παγίδες και οι παραμορφώσεις. Είναι το παιχνίδι της αλήθειας και του ψεύδους, του έρωτα και της τύχης, το παιχνίδι όπου, καμιά φορά, χαμένος είναι ο νικητής.


Το Oulipo (Εργαστήριο δυνητικής λογοτεχνίας), η περιπετειώδης ομάδα συγγραφέων και μαθηματικών που συγκροτήθηκε σε σώμα το 1960, έχει δυστυχώς τα πλέον διάσημα μέλη του στο υπερπέραν. Ο Ρεϊμόν Κενό, ο Μαρσέλ Ντισάν, ο Ζορζ Περέκ, ο 'Ιταλο Καλβίνο αφού έδωσαν εξαιρετικά απολαυστικό και βαθύ έργο, άφησαν τον Χάρι Μάθιους και τους νεώτερους να συνεχίσουν το χωρίς τέλος παιγνίδι της πρωτοποριακής –αλλά με αυστηρούς κανόνες– γραφής. Ο Ερβέ Λε Τελιέ, μολονότι αρκετά νέος, κατέχει το υπεύθυνο (!?) πόστο του ταμία της ομάδας και ως καλός «Ουλιπιανός» έχει ασκηθεί σε πολλά και διαφορετικά λογοτεχνικά είδη: ποίηση, λιμπρέτο, αφορισμός, διήγημα, μυθιστόρημα. Τα δύο βιβλία που παρουσιάζουμε εδώ -τα οποία «ανακάλυψε» και μετέφρασε με τη χαρακτηριστική του λεκτική και υφολογική ευρηματικότητα ο Αχιλλέας Κυριακίδης- αποκαλύπτουν έναν ενδιαφέροντα, πολυσύνθετο τεχνίτη του παιγνιώδους λόγου αλλά και της δομημένης αφήγησης.


Το «Όλα τα μανιτάρια τρώγονται...» αποτελείται από αφορισμούς, ευφυολογήματα, ατάκες σε υποθετικούς διαλόγους, χίλιες σύντομες απαντήσεις –πρωτότυπες κατά το πλείστον αλλά και κάποιες «δανεισμένες» (π.χ. ότι έπρεπε όλο το αεροπλάνο να είναι φτιαγμένο όπως το μαύρο κουτί)– στη ζόρικη ερώτηση: «τι σκέφτεσαι;». Το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα αστείο και πολύ διαφωτιστικό για την προσωπικότητα του Λε Τελιέ.


«Ο κλέφτης της νοσταλγίας» είναι ένα επιστολικό μυθιστόρημα, ίντριγκας και πλαστοπροσωπίας, με κεντρικό σταθερό άξονα ένα γαστρονομικό χρονογράφημα –επικεντρωμένο σε παιδικές αναμνήσεις, εντυπωμένες αισθήσεις και συνταγές ζυμαρικών– που διατηρεί σε εβδομαδιαίο γαλλικό περιοδικό ο «ήρωας» και συμπληρώνουν οι επινοημένοι ή πραγματικοί «ανταποκριτές» του. Χρησιμοποιώντας τα αγαπημένα μοτίβα (οδηγίες για παζλ, ακροστιχίδες, παιγνίδια στρατηγικής, κατασκευασμένα ντοκουμέντα, παράθεση φετίχ) και έμμεσες αναφορές σε έργα («Ζωή, οδηγίες χρήσεως», «Αν μια νύχτα του χειμώνα...», «Μαρκοβάλντο») του Ουλιπό, ο Λε Τελιέ διηγείται μια εκδοχή της μεγάλης περιπέτειας του σύγχρονου μυθιστορήματος: την απεγνωσμένη και συνήθως ανεπιτυχή αναζήτηση γνήσιων μυθιστορηματικών ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ.


Η ζωή έχει τη δυσάρεστη ιδιότητα να μην είναι όπως ακριβώς τη φαντάζεται ο κάθε ταλαίπωρος συγγραφέας, οι αληθινοί χαρακτήρες δεν είναι καθόλου συνεπείς με τον εαυτό τους και οι «ήρωές» του αντί να τον βοηθήσουν να καθοδηγήσει την πλοκή, στρέφονται εντέλει εναντίον του και τον κοροϊδεύουν. Άραγε είναι ο συγγραφέας αθώος και ο «ήρωας» –ή ο αναγνώστης αν προτιμάτε– παμπόνηρος ή αντιστρόφως; Ποιος αποπλανεί και κλέβει τα συναισθήματα –προεξάρχουσας της νοσταλγίας– του άλλου; Φτάνει η μαγεία των λέξεων για να αποκτήσουν ζωή οι φανταστικοί χαρακτήρες και να βρουν μόνοι τους την έξοδο στο λαβύρινθο των λογοτεχνικών μυστικών; Μια ακόμα φορά το Εργαστήριο Δυνητικής Γραφής μάς καλεί να επανεξετάσουμε όσα –τυχόν– ξέρουμε για τα βιβλία και το γράψιμο, μέσα από την πανοραμική ματιά του συμπαθέστατου ταμία του, Ερβέ Λε Τελιέ.

Κυρίες και κύριοι το ΟΥΛΙΠΟ κάνει ταμείο.

Ηρακλής Μπογδάνος