Όλα τα μανιτάρια τρώγονται

Το Oulipo (Εργαστήριο δυνητικής λογοτεχνίας), η περιπετειώδης ομάδα συγγραφέων και μαθηματικών που συγκροτήθηκε σε σώμα το 1960, έχει δυστυχώς τα πλέον διάσημα μέλη του στο υπερπέραν. Ο Ρεϊμόν Κενό, ο Μαρσέλ Ντισάν, ο Ζορζ Περέκ, ο Ίταλο Καλβίνο αφού έδωσαν εξαιρετικά απολαυστικό και βαθύ έργο, άφησαν τον Χάρι Μάθιους και τους νεώτερους να συνεχίσουν το χωρίς τέλος παιγνίδι της πρωτοποριακής –αλλά με αυστηρούς κανόνες– γραφής. Ο Ερβέ Λε Τελιέ, μολονότι αρκετά νέος, κατέχει το υπεύθυνο (!?) πόστο του ταμία της ομάδας και ως καλός «Ουλιπιανός» έχει ασκηθεί σε πολλά και διαφορετικά λογοτεχνικά είδη: ποίηση, λιμπρέτο, αφορισμός, διήγημα, μυθιστόρημα. Τα δύο βιβλία που παρουσιάζουμε εδώ -τα οποία «ανακάλυψε» και μετέφρασε με τη χαρακτηριστική του λεκτική και υφολογική ευρηματικότητα ο Αχιλλέας Κυριακίδης- αποκαλύπτουν έναν ενδιαφέροντα, πολυσύνθετο τεχνίτη του παιγνιώδους λόγου αλλά και της δομημένης αφήγησης.

Το «Όλα τα μανιτάρια τρώγονται...» αποτελείται από αφορισμούς, ευφυολογήματα, ατάκες σε υποθετικούς διαλόγους, χίλιες σύντομες απαντήσεις –πρωτότυπες κατά το πλείστον αλλά και κάποιες «δανεισμένες» (π.χ. ότι έπρεπε όλο το αεροπλάνο να είναι φτιαγμένο όπως το μαύρο κουτί)– στη ζόρικη ερώτηση: «τι σκέφτεσαι;». Το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα αστείο και πολύ διαφωτιστικό για την προσωπικότητα του Λε Τελιέ.

«Ο κλέφτης της νοσταλγίας» είναι ένα επιστολικό μυθιστόρημα, ίντριγκας και πλαστοπροσωπίας, με κεντρικό σταθερό άξονα ένα γαστρονομικό χρονογράφημα –επικεντρωμένο σε παιδικές αναμνήσεις, εντυπωμένες αισθήσεις και συνταγές ζυμαρικών– που διατηρεί σε εβδομαδιαίο γαλλικό περιοδικό ο «ήρωας» και συμπληρώνουν οι επινοημένοι ή πραγματικοί «ανταποκριτές» του. Χρησιμοποιώντας τα αγαπημένα μοτίβα (οδηγίες για παζλ, ακροστιχίδες, παιγνίδια στρατηγικής, κατασκευασμένα ντοκουμέντα, παράθεση φετίχ) και έμμεσες αναφορές σε έργα («Ζωή, οδηγίες χρήσεως», «Αν μια νύχτα του χειμώνα...», «Μαρκοβάλντο») του Ουλιπό, ο Λε Τελιέ διηγείται μια εκδοχή της μεγάλης περιπέτειας του σύγχρονου μυθιστορήματος: την απεγνωσμένη και συνήθως ανεπιτυχή αναζήτηση γνήσιων μυθιστορηματικών ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ.

Η ζωή έχει τη δυσάρεστη ιδιότητα να μην είναι όπως ακριβώς τη φαντάζεται ο κάθε ταλαίπωρος συγγραφέας, οι αληθινοί χαρακτήρες δεν είναι καθόλου συνεπείς με τον εαυτό τους και οι «ήρωές» του αντί να τον βοηθήσουν να καθοδηγήσει την πλοκή, στρέφονται εντέλει εναντίον του και τον κοροϊδεύουν. Άραγε είναι ο συγγραφέας αθώος και ο «ήρωας» –ή ο αναγνώστης αν προτιμάτε– παμπόνηρος ή αντιστρόφως; Ποιος αποπλανεί και κλέβει τα συναισθήματα –προεξάρχουσας της νοσταλγίας– του άλλου; Φτάνει η μαγεία των λέξεων για να αποκτήσουν ζωή οι φανταστικοί χαρακτήρες και να βρουν μόνοι τους την έξοδο στο λαβύρινθο των λογοτεχνικών μυστικών; Μια ακόμα φορά το Εργαστήριο Δυνητικής Γραφής μάς καλεί να επανεξετάσουμε όσα –τυχόν– ξέρουμε για τα βιβλία και το γράψιμο, μέσα από την πανοραμική ματιά του συμπαθέστατου ταμία του, Ερβέ Λε Τελιέ.

Κυρίες και κύριοι το ΟΥΛΙΠΟ κάνει ταμείο.

Ηρακλής Μπογδάνος



ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, στις περιπετειώδεις ταινίες εποχής, όταν μια σκηνή εκτυλίσσεται στο δάσος, δεν έχει σημασία σε ποιο δέντρο θα σκαρφαλώσει ο καλός: ο κακός θα περάσει από κάτω.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως είναι αλήθεια ότι όσοι λένε: «Τι Αριστερά, τι Δεξιά, τα ίδια σκατά είναι», είναι κατά κανόνα «δεξιοί».

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως δεν είμαι προληπτικός, αλλά σε μια πιστωτική μου κάρτα γράφει: Ερβέ Λε Τελιέ, λήγει 03/2001, κι αυτό δεν είναι και πολύ αισιόδοξο.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως θα 'θελα να 'χω έναν αυτόματο τηλεφωνητή που να προσαρμόζει το μήνυμά του στο πρόσωπο που καλεί.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως είναι πολύ δύσκολο να συγκρατήσεις τα γέλια σου όταν κάποιος υπεύθυνος του σούπερ μάρκετ σού συστηθεί ως προϊστάμενος των λαχανικών ή των κατεψυγμένων.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως δεν έχω δει ποτέ μου σκυλί να δουλεύει σαν το σκυλί.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι ότι, στα δεκαπέντε δευτερόλεπτα που μοιράζεσαι ένα ασανσέρ με μια ωραία γυναίκα, είναι σχεδόν αδύνατον να της επιδείξεις την ευφυΐα, τη χάρη και το χιούμορ σου.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως ένας απ' τους λόγους για τους οποίους δεν έχω κάνει ποτέ bunjee-jumping, είναι ότι δε θα μ' άρεσε καθόλου να κατουρηθώ πάνω μου και να' μαι ανάποδα.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πόσο με είχε εντυπωσιάσει ένας καθηγητής μαθηματικών, τυφλός εκ γενετής, που σχεδίαζε τέλειους κύκλους και συνήθιζε να λέει: «Βλέπετε;».

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αν ζούσα απένταρος στους δρόμους, θα μισούσα θανάσιμα τα μηχανήματα αυτόματης ανάληψης μετρητών.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως δεν έχω τίποτα να σου πω, αλλά αυτό δεν οφείλεται στο ότι δεν σ' αγαπώ πια, ακόμα κι όταν σ' αγαπούσα, πάλι δεν είχα να σου πω τίποτα.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως αυτό που μ' ερεθίζει στον Προυστ, είναι ότι περιγράφει τόσο καλά τις μεταστροφές των αισθημάτων, ώστε, αφού τον διαβάσεις, είναι αδύνατον πια να αισθάνεσαι όπως πριν.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως το σχήμα της Γαλλίας δεν θυμίζει τόσο εξάγωνο όσο ένα χοντρό, τρομοκρατημένο ανθρωπάκι, που προσπαθεί ν' απομακρυνθεί απ' τη Γερμανία.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως είναι καλύτερα να μένεις σ' ένα άσχημο κτίριο που να βλέπει σ' ένα ωραίο, παρά το αντίστροφο.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αφού ο έρωτας είναι μια εξίσωση με δύο αγνώστους δεν μπορεί να έχει μία και μόνη λύση.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αν ήμουν ένα ωραίο πριγκιπόπουλο, δε θα χρειαζόταν να σου μιλήσω τόσην ώρα για να σε σαγηνεύσω.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, ό,τι κι αν έγινε, δε θα ξεχάσω ποτέ τη μελωδία του σοβιετικού εθνικού ύμνου.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως δε θα' γραφα τα ίδια βιβλία αν δεν είχα υπολογιστή. Μπορεί και να μην έγραφα καν.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αφού, όταν συντρίβεται ένα αεροπλάνο, δε σώζεται παρά το μαύρο κουτί, θα' πρεπε να ταξιδεύουμε σε μαύρο κουτί.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αν ήμουν βασιλιάς, θα' χα κι εγώ δικαίωμα σ' ένα προσωνύμιο – ποιο, όμως; Ερβέ ο Μέγας, Ερβέ ο Τρελός ή, απλώς, Ερβέ ο Πρώτος;

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως είμαι τόσο δειλός, που δεν έχω το θάρρος να' μαι τελείως δειλός.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αν έχω γίνει πιο απαιτητικός ως προς τον καφέ απ' ό,τι ως προς τις ανθρώπινες σχέσεις, ίσως οφείλεται στο ότι είναι πια εύκολο να βρεις καλό καφέ.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως πολύ θα το 'θελα, σε μια δεξίωση, να πάω σε μια κοπέλα και να της πως, χωρίς να λέω ψέματα, γιατί αυτό θα' ταν το αληθινό μου όνομα: My name is Bond... James Bond.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως δεν κατάφερα να γράψω εκείνο το μυθιστόρημα με παραγράφους γραμμένες σε τραπουλόχαρτα, έτσι ώστε, ανακατεύοντάς τα, να προκύπτει κάθε φορά και μια διαφορετική ιστορία.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως ο λεγεωνάριος στο Μπεν Χουρ που ξέχασε να βγάλει το ρολόι του, έχει συμβάλει τα μάλα στη μυθοποίηση της ταινίας.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως ο Χίτλερ θα μπορούσε τουλάχιστον να έχει χρησιμέψει στο να αποδειχθεί ότι το ν' αγαπάς τα σκυλιά δε σημαίνει απολύτως τίποτα.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, ένα απ' τα πιο γλυκά πράγματα της ζωής, είναι κι αυτό το χαμόγελο που ανταλλάσσεις με μιαν άγνωστη καθισμένη σ' ένα απομακρυσμένο λεωφορείο, και πως δεν πρέπει ποτέ να τρέξεις από πίσω του.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αν ήμουν πραγματικά σνομπ, θ' άνοιγα ένα αγγλικό εστιατόριο.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως οι αμνησιακοί δεν έχουν ζήσει τίποτα αξέχαστο.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως το χρώμα των ματιών σου πρέπει να 'ναι το 574 στην κλίμακα Pantone.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως μου είναι αδύνατον να φανταστώ ποιος ηθοποιός μπορεί να με ενσαρκώσει σε μια ταινία.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως είναι δύσκολο να καμαρώνεις για την επιτυχία ενός βιβλίου σου, αφού κάτι τέτοιο σημαίνει πως αρέσει σε όλους αυτούς που σχεδόν ποτέ δεν αγοράζουν βιβλία.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αν με ρωτούσαν ποια βιβλία θα 'παιρνα μαζί μου σ' ένα έρημο νησί, θα ανέφερα βιβλία που έχω ήδη διαβάσει, ενώ θα προτιμούσα να 'χω μαζί μου βιβλία που δεν έχω διαβάσει ακόμα.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, μια μέρα (μόνο και μόνο για να χαρώ νομίζοντας ότι μιλούν για μένα), όταν ακούσω: «Διάβασες αυτό το μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε τις προάλλες και που δε θυμάμαι πώς το λένε;» θα τιτλοφορήσω ένα απ' τα μυθιστορήματά μου « Αυτό το μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε τις προάλλες και που δε θυμάμαι πώς το λένε».

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως ένας υποψήφιος τίτλος βιβλίου είναι κι αυτή η φράση με την οποία είδα να διαφημίζεται ένα μυθιστόρημα κατασκοπίας: «30% περισσότερο κείμενο».

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως ο Θεός θα πρέπει να σκέφτεται τι θλιμμένοι που είναι οι άνθρωποι στη Γη, αφού όσοι προσεύχονται, σπανίως είναι στα μεγάλα κέφια τους.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αν το χιόνι ήταν κόκκινο, κόκκινες θα' ταν και οι πολικές αρκούδες.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, διαιρώντας τα χιλιόμετρα που διανύουμε με αυτοκίνητο, δια του χρόνου που χρειάζεται να μαζέψουμε τα χρήματα για να το αγοράσουμε, βρίσκουμε περίπου την ταχύτητα βαδίσματος.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πώς βρίσκεις ποιος απ' όλους είναι ο μηχανικός αυτοκινήτων: είναι ο μόνος που καταλαβαίνει τι σημαίνει η φράση: «Είναι το ντελκό».

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως οι άνθρωποι διαβάζουν λίγο, και, καμιά φορά, σκέφτομαι πως έχω ένα μερίδιο της σχετικής ευθύνης.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι να αρχίσω να γυρίζω τα βιβλιοπωλεία, να ζητάω βιβλία του Ερβέ Λε Τελιέ, κι αν δεν έχουν, να λέω, αναστενάζοντας: «Τι να κάνουμε... Μήπως έχετε, τουλάχιστον, του Βικτόρ Ουγκό;».

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως στ' αλήθεια μπορεί κανείς να πεθάνει από αγάπη. Χτες, π.χ., παραλίγο να με πατήσει ένα λεωφορείο, γιατί κοίταζα μια κοπέλα που διέσχιζε το δρόμο.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως η ιδέα ότι ο ύπνος μοιάζει με το θάνατο, με αποτρέπει συχνά απ' το να κοιμηθώ, αλλά δε θα μ' αποτρέψει απ' το να πεθάνω.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως μπορεί ο Θεός να ενέπαιξε τους ανθρώπους με το να τους πετάξει κατακέφαλα έναν Μότσαρτ, μα πιο πολύ ενέπαιξε τον Μότσαρτ.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως δε θα 'θελα να με θάψουν με το ρολόι μου, για να μην ξέρουν τα σκουλήκια την ώρα του φαγητού.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως το Ρουί Μπλα γράφτηκε σε δεκαεννέα μέρες, και Το μοναστήρι της Πάρμας, σε πενήντα τρεις.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, μια μέρα, θα μπορούμε να φοράμε μια κάσκα εικονικής πραγματικότητας και, χωρίς να το κουνήσουμε απ' το σπίτι μας, να ταξιδεύουμε στη Βενετία και να αισθανόμαστε όλη τη βαβούρα της και, ίσως, τη μυρωδιά του καφέ.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως το μοναδικό ποίημα που το ξέρω όλο απέξω, είναι «Οι Περσίδες» του Αραγκόν: Περσίδες Περσίδες Περσίδες... είκοσι φορές.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως στη Γκόθαμ Σίτι ο καιρός είναι πάντα μουντός, έτσι ώστε να μπορούν να προβάλλουν στα σύννεφα το σύμβολο του Μπάτμαν.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πόσα και πόσα δεν είχε δημιουργήσει ο Μότσαρτ στο είκοσί του, ενώ εγώ, ακόμα κι αν άρχιζα αυτή τη στιγμή να μαθαίνω σολφέζ και πιάνο, δε θα' μαι παρά ένας γέρος-θαύμα.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, αν έπεφτα από ένα αεροπλάνο με την κάμερά μου, έχοντας ξεχάσει το αλεξίπτωτό μου, δε θα κινηματογραφούσα όλη μου την πτώση.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως η φώκια θα πρέπει να' ταν το αγαπημένο ζώο του προέδρου Τσαουσέσκου: δεν τρώει κρέας, αντέχει στο κρύο και χειροκροτεί όλη την ώρα.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, μια μέρα, θα μπορούσε ν' ανέβει στο θέατρο το κείμενο στο οποίο ο Φρανσουά Λε Λιονέ περιγράφει πώς, όντας κρατούμενος σ' ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως, «ξεναγούσε» τους συγκρατούμενους του στο Μουσείο του Λούβρου, χωρίς να παραλείψει ούτε μία αίθουσα.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, και φέτος, τα χαλασμένα στρείδια θα σκοτώσουν πολύ περισσότερους ανθρώπους απ' όσους οι τίγρεις της Βεγγάλης.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πόσο εύκολο είναι να 'σαι ταπεινόφρων, ιδίως όταν έχεις κάθε λόγο να μην είσαι.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως θα 'πρεπε να καθιερωθεί μια Ημέρα των Τυφλών, κι όλοι να την περνάμε με τα μάτια δεμένα.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως ένα από τα πράγματα για τα οποία τρελαίνομαι στο σινεμά, είναι όταν ο κακός είναι απίστευτα κακός και λέει στον ήρωα: «At last, we meet again, Mister Bond».

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως οι προδότες και οι λιποτάκτες προηγούνται κατά τι ως προς την επικείμενη ειρήνη.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως ένας απ' τους νόμους της δημοσιογραφίας είναι ότι ο λόγος του αριθμού των θυμάτων μιας θεομηνίας προς την απόσταση από τον τόπο στον οποίο συνέβη, είναι σταθερός.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως, στον «Τιτανικό», λίγο πριν τη μοιραία στιγμή, όλο και κάποιος στο μπαρ θα ζητούσε παγάκια.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως πραγματικά ηλίθιος είναι αυτός που κοιτάζει το φεγγάρι όταν του δείχνεις το δάχτυλό σου.

Τι σκέφτεσαι;

Σκέφτομαι πως ο Νταλί είχε δίκιο: ο σκεπτόμενος του Ροντέν είναι σαν να κάθεται στην τουαλέτα.