Η χωματερή

Μέσα σε λίγες μέρες, ο Τσιτιάνο Ρόσι, μεσόκοπος υπάλληλος του Λιμεναρχείου, μένει χωρίς γυναίκα, χωρίς δουλειά, χωρίς προοπτική. Όμως δεν το βάζει κάτω. Στην προσπάθειά του να απαλλάξει το σπίτι από τις μυρωδιές και τις αναμνήσεις της προηγούμενης ζωής του, αποδύεται σε μια εξωφρενική διαδικασία καθαριότητα (και κάθαρσης) κάθε χώρου του σπιτιού. Τα σκουπίδια ξυπνούν μνήμες και μυρωδιές και, μέσα από αυτά, ο ήρωας θα διατρέξει πενήντα χρόνια οικογενειακής ζωής και ταυτόχρονα θα αναπαραστήσει τη συλλογική ιστορία κάποιων γενεών που, από τον πόλεμο και μετά, μπέρδεψαν τον πλούτο με την υπερκατανάλωση, την αληθινή ζωή με το περιεχόμενο μιας χωματερής. Ένα παραληρηματικό όσο και πρωτότυπο μυθιστόρημα, μια σάτιρα που ανατρέπει κάθε κατεστημένη έννοια, ένα βιβλίο που διαβάζεται όχι μόνο με τα μάτια αλλά και με τη μύτη, το στόμα, το αυτί.
«Κανείς ακόμα δεν είχε γράψει τη μεταπολεμική μας ιστορία χρησιμοποιώντας τα σκουπίδια. Το κάνει τούτο το πικρόχολο και σαρκαστικό μυθιστόρημα, που διαθέτει όμως επίσης μαι γερή δόση απελευθερωτικού χιούμορ... ΄Ενα έξοχο βιβλίο».

Aντόνιο Ταμπούκι, El Pais

ΚΡΙΤΙΚΗ



Αρκετοί συγγραφείς ανά τον κόσμο έχουν επιχειρήσει να μιλήσουν για τον αστικό γάμο, δηλαδή τη νόμιμη συμβίωση ενός άνδρα και μιας γυναίκας που στοχεύει στη δημιουργία οικογένειας και παιδιών. Άλλοι από αυτούς προσπάθησαν να δείξουν τις κακές πλευρές του θεσμού, αναλύοντας τις αιτίες που οδηγούν στο ναυάγιο των αρχικών ελπίδων και προσδοκιών, και άλλοι δοκίμασαν να καυτηριάσουν τα κακώς κείμενα του θεσμού μέσω της σάτιρας και του σαρκασμού. Ευρωπαίοι και Αμερικανοί (μυθιστοριογράφοι αλλά και δραματουργοί) έχουν ασχοληθεί κατά κόρον με τα μυστικά που κρύβονται στους κόλπους της οικογένειας, βγάζοντας στη φόρα τα ανομολόγητα πάθη, τις αδυναμίες, την υποβόσκουσα αντιπαλότητα μέσα στα παντρεμένα ζευγάρια.

Ο άγνωστος στην Ελλάδα Ιταλός Πάολο Τεομπάλντι (Πέζαρο, 1947) στο μυθιστόρημά του Η χωματερή (1998) πραγματεύεται το αιώνιο αυτό θέμα μ' έναν πρωτότυπο τρόπο: χρησιμοποιώντας τη σάτιρα και τα σκουπίδια. Ταυτόχρονα βάλλει κατά της ιταλικής κοινωνίας, ξεθεμελιώνοντας κάθε ιερό και όσιο, γελοιοποιώντας θεσμούς, παραδόσεις, συνήθειες, συμπεριφορές. Το αποτέλεσμα είναι τόσο εκπληκτικό που ο Αντόνιο Ταμπούκι, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους συγγραφείς της Ιταλίας, εγκωμιάζοντας το μυθιστόρημα έγραψε στην εφημερίδα «El Pais» της Μαδρίτης: «Κανένας ακόμη δεν είχε γράψει τη μεταπολεμική μας ιστορία χρησιμοποιώντας τα σκουπίδια. Το κάνει όμως ετούτο το πικρόχολο και σαρκαστικό μυθιστόρημα που διαθέτει επίσης μια γερή δόση απελευθερωτικού χιούμορ».

Η χωματερή εξετάζει αναλυτικά τον γάμο του μικροαστού και παλαιού επαναστάτη Τιτσιάνο (Τίτσο) Ρόσι και της Ναταλίας (Λίας) Τρέκα, κόρης χονδρεμπόρου κρέατος, που διαλύθηκε εις τα εξ ων συνετέθη μετά τη φυγή της γυναίκας, ύστερα από 30 χρόνια γάμου. Αυτό συνέβη μετά την απομάκρυνση από το σπίτι των παιδιών του ζεύγους, γεγονός που αποτελεί τον καταλύτη των μελλοντικών εξελίξεων. Ο Τίτσιο, μεσόκοπος υπάλληλος του λιμεναρχείου μιας επαρχιακής πόλης, πρώην καθηγητής στη μέση εκπαίδευση, μένει χωρίς γυναίκα και χωρίς δουλειά αλλά τελικά διορίζεται εργάτης αποκομιδής απορριμμάτων.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη που σχετίζονται με τις τρεις φάσεις της ζωής του ήρωα μετά τον χωρισμό. Στο πρώτο μέρος ο Τίτσιο βρίσκεται στο σπίτι του, προσπαθώντας να το απαλλάξει από τις μυρωδιές και τα αναρίθμητα άχρηστα αντικείμενα που έχουν συσσωρευθεί στην κουζίνα, στην κρεβατοκάμαρα, στο λουτρό, στην αποθήκη, στη βιβλιοθήκη και στο γκαράζ. Καθαρίζοντας, τακτοποιώντας, γεμίζοντας τις σακούλες των σκουπιδιών, πλημμυρίζει από ευχάριστες ή μη αναμνήσεις της προηγούμενης ζωής του και αποδύεται σε μια οδυνηρή διαδικασία αποβολής τους από τη μνήμη, μια προσπάθεια αυτοκάθαρσης. Στο δεύτερο μέρος τον βρίσκουμε στους δρόμους, με στολή οδοκαθαριστή, να σαρώνει τα σκουπίδια, και λόγω της καλής διαγωγής του να αναλαμβάνει τη διεύθυνση μιας καινούργιας χωματερής. Στο τρίτο μέρος, και ενώ δεν έχει πάψει να θυμάται και να στοχάζεται, ξεδιαλέγει από τους σωρούς των σκουπιδιών τα πιο ενδιαφέροντα αντικείμενα για να τα τοποθετήσει σε μια έκθεση με τίτλο «Η μυρωδιά των πραγμάτων».

Ο συγγραφέας μέσω της τριτοπρόσωπης αφήγησης σαρκάζει και αυτοσαρκάζεται, σχολιάζει την ιταλική πραγματικότητα, την ιταλική ιστορία, ακόμη και τον Μάη του '68. Παλιός αριστερός ο ήρωας (και ο συγγραφέας, άραγε;), κουρασμένος σήμερα, πολιτικά παροπλισμένος, ιδεολογικά ευνουχισμένος (εξαιτίας της μετάλλαξης του πανίσχυρου ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος σε φθίνοντα σοσιαλδημοκρατικό εκλογικό σχηματισμό), εξαπολύει βολές, μικρές αλλά εύστοχες, κατά των Ρώσων που εκποιούν τα συμπράγκαλά τους στους δρόμους απλωμένα σε πανιά (τα κιάλια, τις «μπάμπουσκες», τα παράσημα με το προφίλ του Λένιν, τη βότκα, μα και τη χαμένη τους αξιοπρέπεια) και κατά των Αμερικανών ­ κυρίως αυτών ­, οι οποίοι «ορίζουν πια και τον τρόπο που μιλάμε, δηλαδή τον τρόπο που σκεφτόμαστε».

Ο Πάολο Τεομπάλντι μ' έναν έξοχο τρόπο που σπάει τις δομές του αφηγηματικού λόγου, πηγαίνοντας κόντρα στην καθιερωμένη μορφή της μυθιστορηματικής πλοκής, έγραψε ένα μυθιστόρημα με ελάχιστα πρόσωπα και σχεδόν χωρίς δράση. Εκτός από τη γυναίκα του, που εμφανίζεται για λίγο στο δικηγορικό γραφείο, και δύο υπαλλήλους του δήμου που τον βοηθούν στο καινούργιο του πόστο δεν υπάρχουν συμπρωταγωνιστές. Τα πρόσωπα όμως της ζωής του υπάρχουν στη μνήμη του και τα ανακαλεί συχνά σε ένα συνεχές φλας-μπακ που του δίνει την ευκαιρία να επισημάνει και να καταγγείλει τα στραβά της οικογένειας και γενικότερα της κοινωνίας. Η υποκρισία του αστικού γάμου, το σεξ, οι υπερπροστατευτικές μανάδες, οι οικιακές βοηθοί από τις Φιλιππίνες, η αποξένωση στα διαμερίσματα των πολυκατοικιών, οι καταλήψεις στα σχολεία, οι ιδιωτικοποιήσεις, η τηλεόραση, η μετανάστευση, ο ρατσισμός, οι παπάδες, τα λαδώματα, η διαφθορά της εξουσίας, είναι μερικά μόνο από τα φαινόμενα που θίγει.

Ο αναγνώστης κλείνοντας το βιβλίο καταλαβαίνει ότι όσα συμβαίνουν στη διπλανή χώρα συμβαίνουν και στην Ελλάδα, μόνο που εδώ δεν έχει εμφανιστεί ακόμη ο συγγραφέας που θα αποτολμήσει να καταπιαστεί με το θέμα και μάλιστα τόσο εύστοχα όσο ο Τεομπάλντι.

Φίλιππος Φιλίππου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 12-08-2001