Με κέντημα δικό του

Μπάντα έλεγαν στα χωριά των Ιωαννίνων ένα υφαντό μεγάλων διαστάσεων, που κάλυπτε σχεδόν μια πλευρά ενός δωματίου. Έτσι έλεγαν, επίσης, και την "πλευρά" - "βαλ' το απ' αυτή τη μπάντα". Απεικόνιζε συνήθως σκηνές της ζωής της υπαίθρου: κυνηγιού, θερισμού, κ.λπ. Αλλά η πιο αγαπημένη μπάντα απεικόνιζε ένα σύμβολο της ομορφιάς - τα ελάφια! Τα θυμάμαι ολοζώντανα στην μπάντα που υπήρχε στην ανατολική πλευρά της κρεβατοκάμαρας του πατρικού σπιτιού. Νήματα κάθε λογής χρωμάτων συνυφαίνονταν για να δημιουργήσουν την τελική εικόνα, η οποία δέσποζε στο δωμάτιο και ακτινοβολούσε ζεστασιά.
Οι εκθέσεις υφαντών, πριν από χρόνια, ονομάζονταν textilia. Λατινική λέξη, από την οποία προήλθε η αγγλική λέξη text, που σημαίνει κείμενο. Λοιπόν, πριν αναφερθεί σ' ένα τυπωμένο ή χειρόγραφο κείμενο, η λέξη σήμαινε συνύφανση.
Αυτό ακριβώς κάνει ο Πετρο-Λούκας εδώ: Συνυφαίνει λογής-λογής νήματα της ζωής του - βάζει το υφάδι. Εγώ βάζω το στημόνι και από την μπάντα που προκύπτει, προβάλλει το πρόσωπό του, με κέντημα δικό του.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Mπάντα λένε στα χωριά των Ιωαννίνων ένα υφαντό μεγάλων διαστάσεων, που στα παραδοσιακά σπίτια καλύπτει σχεδόν μία πλευρά του δωματίου. Συνήθως απεικονίζει σκηνές της ζωής της υπαίθρου: κυνηγιού, θερισμού, κτλ. Ωστόσο η πιο αγαπημένη μπάντα απεικονίζει ένα σύμβολο της ομορφιάς: τα ελάφια! Μέσα από μια μακροσκελή και εκ βαθέων συνομιλία, ο ηθοποιός, χορευτής, θεωρητικός της υποκριτικής και τραγουδιστής Κωνσταντίνος Αν. Θεμελής βοηθάει τον θρυλικό μουσικό από την Ηπειρο να υφάνει την μπάντα της ζωής του και μάλιστα «με κέντημα δικό του». Το αποτέλεσμα είναι μια ζεστή, ειλικρινής, και σημεία σημεία αποκαλυπτική συζήτηση, που εκτός από «προσωπογραφία» ενός μεγάλου και αυτοδίδακτου ταλέντου αποτελεί και ζωντανή μαρτυρία για την ύπαρξη ενός ανθρώπινου τύπου που φαίνεται ότι έχει αρχίσει να εκλείπει. Γλώσσα παραστατική, χυμώδης, πλούσια σε μεταφορές, με το ηχόχρωμα και την ντοπιολαλιά της Ηπείρου να αντηχούν στο διάβασμά της, γλώσσα που λέει περισσότερα απ' όσα «μιλάει».



Από γάμο σε βαφτίσι



Ο Πετρο-Λούκας Χαλκιάς, θρυλικός όσο και οικείος στους Ηπειρώτες που τον έχουν ακολουθήσει όλα αυτά τα χρόνια από πανηγύρι σε πανηγύρι και από γάμο σε βαφτίσι, έγινε γνωστός στο ευρύτερο και πιο «υποψιασμένο» κοινό κυρίως μέσα από την απρόσμενη συνεργασία του με μια ομάδα παραδοσιακών ινδών μουσικών - συνεργασία από την οποία προέκυψαν τρεις δίσκοι, καθώς και μία σειρά πολύ επιτυχημένων συναυλιών. H συνεργασία αυτή ήταν αποκαλυπτική τόσο για το κοινό όσο και για τον ίδιο τον Πετρο-Λούκα, που στα εξήντα πέντε του, τότε, χρόνια ανακάλυπτε έκπληκτος ότι η αρχαία ινδική μουσική είναι και αυτή πεντατονική, όπως μεγάλο μέρος της ηπειρώτικης μουσικής, και ότι το κλαρίνο του μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με όργανα που ο ίδιος δυσκολεύεται, ακόμη και σήμερα, να προφέρει.

Ωστόσο ο Πετρο-Λούκας, και πριν από αυτόν πέντε ακόμη γενιές κλαρίνων, υπήρξε πάνω απ' όλα ένας μουσικός του δρόμου, του πανηγυριού, ένας ενθουσιώδης αυτοδίδακτος με εκπληκτικό αφτί, που ήταν και παραμένει ικανός να βγάλει επτά και οκτώ ώρες ασταμάτητου παιξίματος - το «ωράριό του», όπως το αποκαλεί ο ίδιος. Οσοι είχαν την τύχη να τον δουν ζωντανά, στον «φυσικό του» χώρο, στην πλατεία κάποιου χωριού της Αρτας ή των Ιωαννίνων ή όπου αλλού, δεν θα ξεχάσουν ποτέ την αγέρωχη, επιβλητική φιγούρα του και το κλαρίνο του που ξεχωρίζει από χιλιόμετρα μακριά, ακόμη και όταν παίζει με τον τρόπο που εκείνος ονομάζει, υποτιμητικά, «επαγγελματικό».



Αμερικανικό διαβατήριο



Μια πολύ σημαντική περίοδο της ζωής του, άγνωστη στο ευρύ κοινό, είναι η εικοσαετία που πέρασε στις ΗΠΑ. Εκεί, εκτός από το αμερικανικό διαβατήριο, ο Πετρο-Λούκας κέρδισε τη διαρκή και γόνιμη συναλλαγή με την αυθεντική τζαζ, ένα μουσικό είδος με το οποίο επίσης ένιωσε μια βαθύτερη μουσική συγγένεια. Και αν είναι κάτι που εντυπωσιάζει στον 70χρονο σήμερα μουσικό είναι ο ανοιχτός και διορατικός τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει τόσο την παράδοση όσο και την επαφή με τον άλλον, με τον ξένο. H μανιώδης προσήλωσή του στο αυθεντικό συνδυάζεται δίχως εκπτώσεις με το άνοιγμα στο καινούργιο, ακόμη και στο διαφορετικό.

Ολα αυτά έχει κανείς την τύχη να τα ακούσει και να τα αξιολογήσει «στην πράξη» στο CD που συνοδεύει το βιβλίο. Πρόκειται για μια συλλογή από επτά παραδοσιακά κομμάτια, δύο από τα οποία είναι συνθέσεις του Πετρο-Λούκα, ενώ τα υπόλοιπα είναι διασκευές γνωστών παραδοσιακών κομματιών - στα τρία από τα οποία τραγουδάει, και ομολογουμένως συγκινεί, ο ίδιος ο εμπνευστής της συλλογής, ο Κωνσταντίνος Θεμελής. Ο Θεμελής φιλοδοξεί - via Πετρο-Λούκα βεβαίως - να μας μεταφέρει την ίδια την ουσία της παράδοσης, επιλέγοντας μοτίβα, κομμάτια και τραγούδια που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο αποτελούν μουσικές αναφορές - τόσο στον χώρο όσο και στον χρόνο. Αποκορύφωμα της συλλογής, τα δύο τελευταία κομμάτια, ο Σκάρος και το Παλιό Ζαγορίσιο με γυρίσματα, στο οποίο ο Χαλκιάς «συνομιλεί» με τον 16χρονο εγγονό του και άξιο συνεχιστή της τέχνης του. Σ' ένα χαρακτηριστικό άλλωστε σημείο της συνέντευξής του διηγείται πώς είχε ζητήσει από τον γιο του να του επιτρέψει να πάρει τον εγγονό του για δύο χρόνια στο βουνό, όπου θα του δίδασκε την τέχνη του σε συνθήκες πλήρους απομόνωσης. «Και μετά από δύο χρόνια» λέει χαρακτηριστικά ο Πετρο-Λούκας, «θα σου κατεβάσω ένα κλαρίνο που να χαλάει τον κόσμο». Τελικά δεν χρειάστηκε. H νέα γενιά είναι ήδη εδώ.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 12-09-2004