Αναμνήσεις

Τα καλοκαίρια, μόλις σουρούπωνε, μαζεύονταν έξω από το σπίτι μας καμιά εικοσαριά άτομα από όλη τη γειτονιά, κυρίως γυναίκες και παιδιά, κάποιοι ανάμεσά τους κουβαλώντας και τα σκαμνάκια τους μαζί, για ν’ ακούσουν τη μητέρα μου να διηγείται τις συναρπαστικές ιστορίες της. Έξω από το σπίτι μας είχε έναν ξύλινο στύλο της ηλεκτρικής εταιρείας με έναν τσιμπλιάρικο λαμπτήρα και εκεί, κάτω από το αχνό φως, στεκόταν η μητέρα μου και έλεγε τις ιστορίες της σε ένα ακροατήριο που, καθηλωμένο στα σκαμνάκια του, την άκουε με μεγάλη προσήλωση. Στο ημίφως που επικρατούσε, πολύ μεγάλη επιτυχία είχαν οι ιστορίες με φαντάσματα που προκαλούσαν ρίγη στο ακροατήριο.

Ένας πολιτικός μηχανικός ογδόντα τριων ετών, με εφηβική παρουσία και ενέργεια, εκμεταλλεύεται την καραντίνα του κορωνοϊού 2020 και αφοσιώνεται στο γράψιμο. Καταγράφει τις αναμνήσεις του, κυρίως από τα παιδικά του χρόνια στη μακεδονική Αριδαία (Αρδέα) και από τα νεανικά του, μηχανικός στη Λιβύη του Καντάφι. Ενδιαμέσως παρεμβάλλεται λίγη Αθήνα και το όλο στέφεται από ένα χρονολόγιο εμφυλίου πολέμου, που αποδεικνύεται χρήσιμο όχι μόνο για τα νεώτερα μέλη της οικογένειας του συγγραφέα αλλά και για κάθε ανυποψίαστο αναγνώστη.

Εδώ όμως έχουμε μια άλλη περίπτωση: αναδύεται μια συγκλονιστικά πιστή μνήμη, πράγμα που φαίνεται να εκπλήσσει και τον ίδιο τον καταγραφέα. Η κατάδυση/ανάδυση ανασύρει πρόσωπα, τόπους, ζώα και φυτά, αντικείμενα, συνήθειες, συγκρούσεις, συναισθήματα, ταξίδια, περιπέτειες – όλα υπό το πρίσμα ενός τετράγωνου μυαλού, που υπολογίζει διεξοδικά, σαν με υποδεκάμετρο, όλες τις διαστάσεις, όλες τις αποστάσεις, ή αποκαθιστά επιμελώς διάφορα λησμονημένα αντικείμενα, όπως το ψυγείο πάγου ή η λάμπα πετρελαίου ή τα φανάρια για τα τρόφιμα. Αποκαθιστά έναν τρόπο ζωής και σκέψης τόσο μακρινό για τους νεώτερους κατοίκους των πόλεων, και συνάμα τόσο πρόσφατο.

Οι χώροι και οι τρόποι θανάτωσης, είτε πρόκειται για κότες και μεταξοσκώληκες, είτε για γουρούνια και μουλάρια, είτε για ανθρώπους της Κατοχής και του εμφυλίου, ταράζουν την άγνοια του αναγνώστη. Και η τρομερή μητέρα δασκάλα, που οργανώνει τα πολιτιστικά του ΕΑΜ κι αργότερα στέλνει το παιδί της στην Αθήνα για να το γλυτώσει από το παιδομάζωμα –κατά τους αντάρτες παιδοσώσιμο–, ενσαρκώνει την ουσία του φοβερού διχασμού.

Μερικές δεκαετίες αργότερα, η περιπέτεια της Λιβύης αποκαθιστά έναν άλλο κόσμο και τρόπο ζωής, κι επίσης την ενεργητική Δύση που εισδύει με όλα τα μέσα στα μέτωπα της προαιώνιας Αφρικής, ελέω Καντάφι.

Η γλώσσα του Θ.Θ., απλή και ωραία, είναι η εκ παραδόσεως προφορική ελληνική που μιλήσαμε κι εμείς –μια σκάρτη εικοσαετία νεώτεροι– στο ελληνικό σχολείο, γλώσσα που ρέει και που εφευρίσκει. Γλώσσα εμβαπτισμένη στη διδασκαλία, την έστω λειψή, της αρχαίας ελληνικής και στην τρομερή άσκηση της καθαρεύουσας. Η αφήγηση πάει κι έρχεται, επαναλαμβάνεται κάπου κάπου, απευθύνεται στον υποθετικό αναγνώστη αλλά και στον βαθύτερο εαυτό του γράφοντος. Όχι μόνο δεν σε κουράζει αλλά σε παρασύρει στη δίνη της εικονοποιΐας της. Εν πλήρει επιγνώσει, δεν πειράξαμε κατά την επιμέλεια τίποτε από όλα αυτά.

Οι Αναμνήσεις του Θεόδωρου Θεοδωρίδη είναι ο κατ’ εξοχήν ορισμός της μαρτυρίας: χωρίς να διεκδικεί δάφνες λογιοσύνης ή λογοτεχνικότητας, αποκαθιστά βιώματα του συγκλονιστικού ελληνικού 20ού αιώνα.

Με χαρά συμπεριλαμβάνουμε το βιβλίο του στη Σειρά Μαρτυρίες/Βιογραφίες, που εγκαινιάσαμε στην Εστία το 1990.

Εύα Καραϊτίδη

14 Ιουλίου 2020