Το αριστερό χέρι της Αφροδίτης

Κανείς δεν την έψαχνε, κανείς δεν την περίμενε, κανείς δεν γνώριζε την ύπαρξή της, όμως μόλις την είδαν την αναγνώρισαν σαν «έτοιμοι από καιρό», σαν να υπήρχε μια θέση κενή γι' αυτήν στον κόσμο της σύγχρονης εποχής που την υποδέχθηκε.


Η τυχαία ανακάλυψή της τον Απρίλιο του 1820 από τον έλληνα Γιώργο Κεντρώτα, η απαγωγή της από τους Γάλλους μνηστήρες της και η μεταφορά της στο Λούβρο αποκαλύπτουν ένα μόνον μέρος του μυστικού της Αφροδίτης της Μήλου, της ντίβας που συνεχίζει δύο αιώνες μετά την αναγέννησή της να σαρώνει τις προτιμήσεις του κοινού.


Ποιος και γιατί την πρωτοβάφτισε Αφροδίτη; Ποια ήταν η τύχη των απαγωγέων της; Ποιος ο ρόλος του Έλληνα συλλέκτη αρχαιοτήτων Νικολάκη Μουρούζη; Και αν όντως βρέθηκε το αριστερό χέρι της με το «μήλον της έριδος», τότε ποιος το πήρε και πού χάθηκε;


Το πραγματικό μυστικό της Αφροδίτης το κρύβει η ίδια της η μορφή. Η ιστορία της είναι η ιστορία της αναγέννησης ενός αριστουργήματος λίγους μήνες πριν ξεκινήσει ο αγώνας για την Αναγέννηση της νέας Ελλάδας, στην Ευρώπη της Ιεράς Συμμαχίας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Τον Απρίλιο του 1820 ένας χωρικός της Μήλου, ο Γιώργος Κεντρώτας, ανακαλύπτει στο χωράφι του σε κακά χάλια ένα άγαλμα, το οποίο πολύ γρήγορα θα σαγηνεύσει σύμπασα την ανθρωπότητα. Ο λόγος, φυσικά, για την Αφροδίτη της Μήλου, καθώς και για τον τρελό χορό, ο οποίος αρχίζει αμέσως, τόσο ως προς την εκτίμηση της αξίας της όσο και ως προς τη μεταφορά της (από τη στιγμή κατά την οποία η αξία της διαπιστώνεται πάραυτα) στη Γαλλία. Γιατί στη Γαλλία; Μα, γιατί η Γαλλία διατηρεί θέση υποπρόξενου στο νησί, την οποία κατέχει ο Λουί Μπρεστ, αλλά και επειδή, όλως τυχαίως, βρίσκονται εδώ δύο ακόμη Γάλλοι: ένας δόκιμος του γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού (και οπαδός του Βοναπάρτη, όταν έχει κατισχύσει η Παλινόρθωση), ο Ολιβιέ Βουτιέ, καθώς και ένας αρχαιολάτρης, αλλά και ορκισμένος φυσιοδίφης και κατοπινός εξερευνητής της Ανταρκτικής (φανατικά αφοσιωμένος στον θρόνο των Βουρβώνων), ο Ντιμόν ντ' Ιρβίλ. Οι τρεις Γάλλοι μπλέκονται με απίστευτη ταχύτητα και θέρμη στο παιχνίδι διεκδίκησης του αγάλματος, αλλά στη φιλόδοξη τούτη επιχείρηση δεν θα αποδειχθούν μόνοι. Μαζί τους κινητοποιούνται ο Δημήτριος Οικονόμου, απεσταλμένος του Μεγάλου Δραγουμάνου του Οθωμανικού Στόλου και πρίγκιπα της Μολδαβίας Νικολάκη Μουρούζη, και δύο διπλωμάτες, πάλι εκ Γαλλίας: ο κόμης Ντε Μαρσελίς και ο μαρκήσιος Ντε Ριβιέρ.

Το ανθρώπινο αυτό κουβάρι θα δώσει μάχες εκ του συστάδην προκειμένου να περιέλθει το άγαλμα πάση θυσία στα χέρια της μίας ή της άλλης πλευράς. Και οι μάχες θα δοθούν όχι μόνο -όπως ενδεχομένως θα ήταν αναμενόμενο- μεταξύ Γάλλων και εκπροσώπων της οθωμανικής εξουσίας ή Γάλλων και Ελλήνων, αλλά και στο εσωτερικό της γαλλικής ομάδας, της οποίας τα μέλη δεν θα διστάσουν να αλληλοσπαραχτούν μέχρι να κερδίσει εκείνος (ο Ντ' Ιρβίλ), ο οποίος θα πιστωθεί με το ένδοξο κατόρθωμα της εγκατάστασης του αγάλματος στο Λούβρο. Μιλάμε, βεβαίως, για μια αρχαιολογική σύγκρουση ολκής, η οποία αποτυπώθηκε με τα εντονότερα χρώματα στις σημειώσεις και στα ημερολόγια των Ντ' Ιρβίλ, Βουτιέ και Μαρσελίς και μετατρέπεται τώρα σε βασική πηγή για το καινούργιο ιστορικό μυθιστόρημα του Τάκη Θεοδωρόπουλου, που έχει τον εύγλωττο τίτλο «Το σπασμένο χέρι της Αφροδίτης».

Μια επινοημένη λογοτεχνική κατασκευή

Χρησιμοποιώντας τον όρο «ιστορικό μυθιστόρημα» στην περίπτωση του Θεοδωρόπουλου, θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και υποψιασμένοι. Το είδος δεν προκύπτει κατά αυτονόητο ή πεπατημένο τρόπο στη δουλειά του, μια και το ίδιο θέλει πάντα να θυμίζει στον αναγνώστη τον χαρακτήρα του ως επινοημένου κειμένου: ενός κειμένου το οποίο αναπλάθει ειρωνικά την εποχή αναφοράς του, «παίζοντας» ποικιλοτρόπως με το νόημα των γραπτών της μνημείων. Αυτή είναι η μέθοδος την οποία εφάρμοσε ο Θεοδωρόπουλος στο «Μυθιστόρημα του Ξενοφώντα» (μια δοκιμιακής υφής φαντασμαγορία πάνω στον χαρακτήρα, τον πολιτικό και τον στρατιωτικό βίο τού αρχαίου ιστορικού), αυτή είναι η μέθοδος την οποία εφαρμόζει τώρα και στο «Αριστερό χέρι της Αφροδίτης». Στο «Μυθιστόρημα του Ξενοφώντα» τα γραπτά μνημεία είναι οι πνευματικοί πυλώνες της κλασικής αρχαιότητας, ο Πλάτων και ο Θουκυδίδης, στο «Αριστερό χέρι της Αφροδίτης» τα γραπτά μνημεία αντιπροσωπεύονται από τα σπαράγματα τριών Γάλλων των αρχών του 19ου αιώνα, των οποίων τα ονόματα χάθηκαν υπό το βάρος της καταλυτικής φήμης και αίγλης που απέκτησε η Αφροδίτη της Μήλου ανά τον κόσμο και ανά τους αιώνες.

Με αυξημένο, λοιπόν, εξαρχής τον ειρωνικό του δείκτη, ο Θεοδωρόπουλος προχωρεί (κομματιάζοντας εκ νέου το -διαμελισμένο από τον χριστιανικό ζήλο των Βυζαντινών- κορμί της Αφροδίτης) σε μια πλήρη εξάρθρωση του μύθου της τέλειας αρμονίας, στρέφοντας τα βέλη του όχι τόσο εναντίον της αρχαιότητας (για την οποία μοιάζει αδύνατον να ξέρουμε τι ακριβώς πρέσβευε το πολυθρύλητο άγαλμα, καμωμένο, άλλωστε, από τα χέρια άγνωστου μέχρι και σήμερα καλλιτέχνη) όσο εναντίον των εξιδανικεύσεων του ευρωπαϊκού νεοκλασικισμού, αλλά και της νεοελληνικής αρχαιολατρίας, που είναι κιόλας ετοιμοπόλεμη (διά στόματος των δυτικομαθημένων διαφωτιστών), όταν ο Γιώργος Κεντρώτας, ανίδεος ούτως ή άλλως για τα πάντα, προσπαθεί επί ματαίω να κερδίσει κάποια δεκάρα για το απρόσμενο εύρημα στο φτωχό του κτήμα.

Οι σιωπές ή τα κενά των πηγών

Ο Θεοδωρόπουλος «ξεφλουδίζει» με υπομονή και δίχως την παραμικρή διάθεση εύκολης καταγγελίας το περίβλημα του νεοκλασικού μύθου, αποκαλύπτοντας με παιγνιώδεις λεπτομέρειες τα θεμέλια της κατασκευής του και επιτρέποντας, βεβαίως, στη φαντασία του όση ελευθερία ανέχονται οι σιωπές ή τα κενά των πηγών του. Και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως έτσι εξυπηρετεί εναργέστερα τη μυθοπλασία του, καλώντας την να του προσφέρει (και του προσφέρει όντως) ζωηρούς και πλαστικά σχεδιασμένους χαρακτήρες: από τον επηρμένο αλλά και ποικιλοτρόπως παθιασμένο Ντ' Ιρβίλ και τον πικρό και μονίμως σκοτεινό Βουτιέ, μέχρι τον σπαρακτικά ευρηματικό (άλλο ένα χτύπημα στην αρχαιολατρία, αλλά και στη ρητορική του επερχόμενου αθηναϊκού ρομαντισμού) Δημοσθένη Σοφοκλέους.

Συνδυάζοντας την ελεύθερη πειθαρχία του δοκιμίου με τον φανταστικό, αλλά εντελώς ρεαλιστικά φτιαγμένο κόσμο ενός αρχαιολογικού θρίλερ, στο οποίο οι έρωτες και οι συνωμοσίες πολιτικών, στρατιωτικών και επιστημόνων συνυπάρχουν με την «καυτή» ύλη της Ιστορίας και της ιδεολογίας, ο Θεοδωρόπουλος προσθέτει, μετά το «Αδιανόητο τοπίο» (1991) και το «Μυθιστόρημα του Ξενοφώντα» (2004), ένα ακόμη γερά «χτισμένο» μυθιστόρημα στην πεζογραφία του, που κατορθώνει, εν τέλει, να μεταμορφωθεί σε πεζογραφία ιδεών, χωρίς να χάσει εκ τούτου ούτε την παρωδιακή της υφή ούτε την αφηγηματική ευρωστία της.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/04/2007