Μορφογένεση στο διεθνές σύστημα

Τούτη η μελέτη εντάσσεται στη γενικότερη εξέταση της εξωτερικής πολιτικής και των διεθνών σχέσεων, με την οποία ασχολήθηκαν τρία προηγούμενα βιβλία μου. «Τα Σύνορα» ασχολήθηκαν με την ελαττούμενη στα χρόνια μας σημασία του εδαφικού συνόρου. «Το παράλογο» εξέτασε τις πολλές περιπτώσεις που, στις διεθνείς σχέσεις, αντί να επικρατεί η λογική θεώρηση των πραγμάτων, ο άνθρωπος παρασύρεται από τις παράλογες δυνάμεις της ανθρώπινης φύσης. «Οι Παράμετροι Εξωτερικής Πολιτικής» προσπάθησαν να συγκεντρώσουν και να περιγράψουν τα βασικά στοιχεία, που διαμορφώνουν την εξωτερική πολιτική των κρατών.
«Η μορφογένεση στο Διεθνές Σύστημα» επιδιώκει να δει μέσα στο χρόνο πώς μεταβλήθηκε και ματαβάλλεται ακόμη το διεθνές περιβάλλον, για να μπορέσει να διακρίνει ποιές είναι οι ομοιότητες και ποιές οι διαφορές του σημερινού διεθνούς συστήματος με σύγκριση με το παρελθόν, απώτερο ή εγγύτερο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενα οιονεί επιστέγασμα των τριών βιβλίων που έγραψε τα δύο τελευταία χρόνια ο πρέσβης ε.τ. Βύρων Θεοδωρόπουλος γύρω από θέματα εξωτερικής πολιτικής και διεθνών σχέσεων (μετά Τα Σύνορα, Το Παράλογο και το πρόσφατο Οι Παράμετροι της Εξωτερικής Πολιτικής) είναι η Μορφογένεση στο Διεθνές Σύστημα. Είναι ίσως και το περισσότερο θεωρητικό σε ό,τι αφορά την ανάλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το διεθνές σύστημα, πλουτισμένο όμως με έναν ιστορικό περίπατο μερικών χιλιετιών κυρίως στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου - ιστορική πορεία η οποία ελέγχεται στη βάση ορισμένων αρχών και κριτηρίων. Το θέμα αυτό καταλαμβάνει σχεδόν το 1/4 του βιβλίου. Κέντρο της μελέτης είναι, φυσικά, η εξωτερική πολιτική ως συστατικό στοιχείο του διεθνούς συστήματος και ο συγγραφέας με μετριοφροσύνη μάς διαβεβαιώνει ότι δεν κάνει τίποτε άλλο από «ασκήσεις προβολής των σημερινών δεδομένων σε ένα άγνωστο μέλλον». Με μια έξυπνη αναγωγή στην ορολογία των νέων ηλεκτρονικών τεχνολογιών (modem, κομβικά σημεία, δίαυλοι, δίκτυα κ.ά.), ο Βύρων Θεοδωρόπουλος μιλάει για μεταφορά πολιτικών, οικονομικών και πάσης φύσεως μηνυμάτων από χώρα σε χώρα, αναφέρεται στην επίδραση των «ανεξέλεγκτων πηγών» που δρουν δίκην παρασίτων στο σύστημα και προσφέρει στον αναγνώστη γερά τεκμηριωμένο, πλούσιο υλικό για αναθεωρήσεις αντιλήψεων όπως και για ερμηνεία πολιτικών «φαινομένων» (λ.χ. γιατί κατέρρευσε το σοβιετικό κράτος), για να υπογραμμίσει συμπερασματικά ότι «το διεθνές σύστημα είναι δυναμικό, εξελίσσεται και μεταβάλλεται αδιάκοπα». Βασικό στοιχείο-επισήμανση που καλούνται να μην αγνοήσουν όσοι υπεύθυνα ασχολούνται με την πολιτική και τις εξωτερικές σχέσεις.

Ο Β. Θεοδωρόπουλος θέλει να καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα για το πώς φθάσαμε στη σημερινή διεθνή κατάσταση, ποιες εξελίξεις και σε ποιο βαθμό επηρέασαν τη διαμόρφωσή της, επιμένει ιδιαίτερα στις ριζικές αλλαγές που υφίσταται το διεθνές σύστημα, καθώς αυτές σημαίνουν και αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής, αλλάζουν δηλαδή τους κανόνες του παιχνιδιού. Ετσι εξετάζει με τον αριστοτεχνικό τρόπο που διακρίνει όλα τα κείμενά του το πώς αυτές οι εξελίξεις επηρεάζουν τώρα ή θα επηρεάσουν στο μέλλον το διεθνές σύστημα, στέκεται στις παραμέτρους του (κρατική εξουσία, ταχύτητα αλλαγών κ.ά.) και δίνει τα χαρακτηριστικά της εξωτερικής πολιτικής - το τετράδυμο: πολυσύνθετη, πλειότιμη, αμφίδρομη και ιδεόμορφη.

Για ποια εξωτερική πολιτική όμως μιλάμε; Θα ξενίσει ίσως πολλούς η (ορθή) διαπίστωση του συγγραφέα ότι «δεν υπάρχει εξωτερική πολιτική που να είναι απόλυτα ανεξάρτητη» και τούτο διότι είναι σε συνεχή συνάρτηση με ενέργειες τρίτων. Γι' αυτό και δεν μπορεί να γίνει προγραμματισμός ούτε και σχεδιασμός της εξωτερικής πολιτικής - βραχυχρόνιος ενδεχομένως. Επίσης αποτελεί απλή «φενάκη» η εθνική ανεξαρτησία με την οποία, όπως ορθώς τονίζει, «αυταπατώμεθα από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους».

Μιλώντας γενικότερα για το κρατικό σύστημα ο συγγραφέας μάς υποδεικνύει την «αντίφαση» που υπάρχει σήμερα μεταξύ κράτους - το οποίο προασπίζει τα σύνορά του - και της οικονομίας η οποία συνεχώς εξαπλώνεται και σημειώνει ότι με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου αρχίζει, σε διεθνή κλίμακα, η προετοιμασία ενός νέου συστήματος από το οποίο πρόβαλε «η νέα μορφή που ζούμε σήμερα». Ενός συστήματος και μιας μορφής που θα μεταβληθούν ασφαλώς στο εγγύς μέλλον, αφού ήδη είμαστε μάρτυρες της συρρίκνωσης της έννοιας του εδαφικού χώρου με παράλληλο περιορισμό της κρατικής κυριαρχίας και παρακολουθούμε την επιβολή της τεχνολογίας ως βασικής συνιστώσης του σημερινού διεθνούς συστήματος.

Πρακτικότερα θεωρώντας το θέμα, πάντοτε μέσα στις συνθήκες που προκάλεσαν οι αλλαγές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι η εξωτερική πολιτική έπαυσε να είναι υπόθεση του αρμόδιου μόνο υπουργού και του πρωθυπουργού - «είναι πλέον υπόθεση όλης της κυβερνήσεως», αφού, για παράδειγμα, ένα προς ένα τα μέλη της μετέχουν με τους ξένους ομολόγους τους σε συμβούλια της ΕΕ. Και, φυσικά, δεν παραλείπει να αναφέρει το «δράμα» του υπουργού Εξωτερικών, ο οποίος σήμερα είναι υποχρεωμένος να τρέχει από συμβούλιο σε συμβούλιο με ομολόγους του, από χώρα σε χώρα, από συνομιλίες σε συνομιλίες.

Ο Βύρων Θεοδωρόπουλος ισχυρίζεται σε κάποιο από τα βιβλία του ότι γράφει για το κέφι του. Αμφιβάλλω. Γράφει για να διδάξει, για «να μεταδώσει την πείρα του», όπως θέλει να λέει, όχι μόνο σε διπλωμάτες και επίδοξους διπλωμάτες αλλά και σε πολιτικούς. Οι οποίοι περιμένουν, βεβαίως, και τα απομνημονεύματά του που ίσως δεν αργήσουν, όπως ο ίδιος αφήνει να διαφανεί στον πρόλογο της Μορφογένεσης, όταν γράφει ότι «αυτόν τον απολογισμό δεν τον έχω κάνει - ακόμη».



ΣΤ. ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 14-04-2002