Το Κατάστιχο της Απογραφής του Κεφαλικού Φόρου της Κύπρου του έτους 1643/1644

Ακόμη και μετά από δεκαετίες το ζήτημα του κεφαλικού φόρου (cizye) συνεχίζει να απασχολεί τους ιστορικούς και να τροφοδοτεί την έρευνα με νέα δεδομένα και προσεγγίσεις, αποδεικνύοντας την δυναμική και την χρησιμότητά του και επιβεβαιώνοντας την αξία του ως αρχειακή πηγή. Τα σχετικά κατάστιχα (defterler), αποτελούν τη βάση για τη μελέτη του κεφαλικού φόρου, αλλά σπανίως εκδίδονται. Προτάσσοντας ως επιτακτική ανάγκη τη δημοσίευση ανέκδοτων οθωμανικών πηγών για την ιστορία της Κύπρου, με το παρόν βιβλίο παραδίδουμε στους ερευνητές το κατάστιχο της απογραφής του κεφαλικού φόρου της Κύπρου του έτους 1643/1644, το οποίο φυλάσσεται στο Πρωθυπουργικό Αρχείο της Κωνσταντινούπολης και φέρει την ταξινομική ένδειξη BOA. MAD. d. 8428.
Φυσικά η συγκεκριμένη απογραφή πρέπει να μελετηθεί στο πλαίσιο των τότε συνθηκών. Γι' αυτό κρίνεται σκόπιμο να σκιαγραφηθεί ο κεφαλικός φόρος και η θέση του στην οθωμανική διοίκηση με επίκεντρο το καθεστώς συλλογής του τον 17ο αιώνα. Απλώς εντελώς συνοπτικώς υπενθυμίζουμε ότι οι Κύπριοι μέχρι να επουλώσουν τις πληγές του πολέμου και να προσαρμοστούν στο καθεστώς του νέου κατακτητή, υποχρεώνονταν να αντεπεξέλθουν στις αβάστακτες φορολογικές υποχρεώσεις και επωμίζονταν και τις συνέπειες των στάσεων και των εξεγέρσεων. Επιπλέον, ιδιαίτερα από τις αρχές του 17ου αι. η ανομβρία, η ξηρασία και η μάστιγα των ακριδών έπλητταν την αγροτική παραγωγή και το μεγαλύτερο συνεπώς μέρος του πληθυσμού, με αποτέλεσμα την υπερτίμηση των αγαθών, τη φτώχεια και τον λιμό. Διεκτραγωδώντας την κατάσταση, σε επιστολή του ημρομηνίας 15 Ιουνίου 1628 ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος έγραφε για «την νήσον όλην οπού έχει σήμμερον δεκαοκτώ χρόνους και τυραννείται από την ακρίδα εις τρόπον οπού εξαλείφη, και εκατήντησαν οι άνθρωποι εις εσχάτην πενίαν οπού δεν δύναμαι να της την φανερώσω δια γραφής». Στις οθωμανικές πηγές από τα μέσα του 17ου αι. στις αιτίες της συμφοράς του πληθυσμού προτάσσονται οι ακρίδες, η σιτοδεία και η υπέρμετρη φορολογία, έτσι που «από τους φτωχούς ραγιάδες μερικοί πέθαναν, μερικοί διασκορπίστηκαν και έφυγαν από την Κύπρο, ενώ άλλοι επέστρεψαν στη θρησκεία του ισλάμ». Κατά τη νέα δε απογραφή ο Κενάν αγάς «πρόσθεσε περισσότερες εστίες από όσες μπορούσαν να αντέξουν και οι πλείστοι ξανά τράπηκαν σε φυγή, γιατί δεν είχαν τη δύναμη να υποφέρουν. Τώρα, λόγω του ότι οι εναπομείναντες ραγιάδες βρίσκονται σε κατάσταση φτώχειας, με κανένα τρόπο δεν μπορεί να ολοκληρωθεί η είσπραξη». [...]
Από τον πρόλογο του βιβλίου.