Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά

ΚΡΙΤΙΚΗ



Εχεις πτυχίο, πήρες μεταπτυχιακό από το Harvard, ξέρεις σαράντα γλώσσες, φοράς ακριβό κοστούμι, οπότε αποκλείεται να είσαι ένοχος. Δεν το πιστεύεις ούτε εσύ για τον εαυτό σου. Ποιος θα τολμήσει να σου κάνει μήνυση; Ο αγράμματος; Ο ακαλλιέργητος; Θα 'χει γίνει κάποιο λάθος. Πώς όμως γέμισε η Ελλάδα από μια νέα τάξη πλουσίων με βίλες, κότερα και εξοχικά; Είναι πολίτες υπεράνω υποψίας. Από το δικαστήριο πέρασαν ελάχιστοι. Στη φυλακή σπάνια μπήκε κάποιος από όλους αυτούς. Τα θύματά τους ήταν ακούσιοι συνεργάτες στο έγκλημα. H αδιαφορία της κοινωνίας στα εγκλήματά τους ήταν άλλο ένα ευχάριστο δώρο γι' αυτούς. Μα και οι ίδιοι αισθάνονται μια χαρά.

Ως επιστέγασμα αυτής της ευτυχίας έρχεται το συμπέρασμα του καθηγητή Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο Αλεξ Τίο: «Είναι αμφίβολο αν η κυβέρνηση μπορεί να εξαπολύσει πόλεμο εναντίον του εγκλήματος του λευκού κολάρου, επειδή ακριβώς πολλοί από αυτούς τους εγκληματίες έχουν τόσο μεγάλη δύναμη, επιρροή ή ευυποληψία». Φρούδα ήταν λοιπόν η υπόσχεση της νέας κυβέρνησης ότι θα πατάξει τη διαφθορά στο Δημόσιο; Μάταιες οι ελπίδες για ανάκαμψη;

Ιδού μια οδός σωτηρίας: ας προστρέξουμε στον καθηγητή Alex Thio, τον άνθρωπό μας εν προκειμένω. Γεννήθηκε από κινέζους γονείς στο Πενάνγκ της Μαλαισίας, σπούδασε στο State University of New York και ζει σήμερα με τη γυναίκα του και τις δύο κόρες του στην Αθήνα του Οχάιο. Ενας Αθηναίος και αυτός. Πέραν τούτου, είναι ο συγγραφέας των βιβλίων Sociology - An introduction, Third Edition και Sociology - Α Brief Introduction, Second Edition, αμφότερα στις εκδόσεις Harper Collins, και του παρόντος Deviant Behavior, Fourth Edition, στις εκδόσεις Adison-Wesley/Pearson. Οι ενδείξεις «δεύτερη, τρίτη, τέταρτη έκδοση...» στα εξώφυλλα αναφέρονται στις νέες αμερικανικές εκδόσεις με αναθεώρηση ιδεών και δεδομένων με βάση τις εξελίξεις που τρέχουν. H τελευταία έκδοση της Παρεκκλίνουσας Συμπεριφοράς το 1999 είναι αυτή που παρουσιάζεται τώρα στην ελληνική έκδοση.



Μια κατόπτευση



Από τον τόμο των 692 σελίδων, όπου εξετάζεται κάθε μορφής παρεκκλίνουσα συμπεριφορά της εποχής μας, εμείς θα σταθούμε στο κεφάλαιο 12 με τίτλο «Το έγκλημα του λευκού κολάρου», φλέγον θέμα στο στάδιο εγκαθίδρυσης μιας νέας κυβέρνησης. H παρεκκλίνουσα συμπεριφορά στο σύνολό της μπορεί να περιμένει για λίγο. Μια γενική εικόνα του συνόλου δίνει ο καθηγητής στην αρχή: «Εκτός από τη συζήτηση όλων των συνηθισμένων θεμάτων, συμπεριέλαβα τμήματα θεωριών, όπως αυτή της φεμινιστικής, της θεωρίας της ντροπής, της φαινομενολογικής και της μαρξιστικής, καθώς επίσης και μορφές παρέκκλισης όπως ο βιασμός στο πλαίσιο του γάμου, η κλοπή αυτοκινήτων, η ομοφυλοφοβία και η κατάχρηση εξουσίας».

Ωστόσο η πιο επιζήμια, πιο ανεξέλεγκτη και πιο άπληστη συμπεριφορά απαντάται στο έγκλημα του λευκού κολάρου. H διαφορά δεν βρίσκεται στην ίδια την εγκληματική πράξη, αλλά στον τρόπο που αυτή η πράξη εκτελείται. Τα παραδείγματα της έρευνας δείχνουν ότι «αρκετοί εγκληματίες του λευκού κολάρου ανήκουν στη μεσαία κοινωνική τάξη και έχουν καλύτερη μόρφωση, καλύτερη εργασία και καλύτερη φήμη στην κοινότητά τους από ό,τι οι "κοινοί" εγκληματίες του δρόμου». Οι δε καταχραστές είναι «ουσιαστικά σκληρά εργαζόμενοι και έντιμοι άνθρωποι», οι οποίοι εκλογικεύουν την πράξη τους και δεν παραδέχονται την κατάχρησή τους ως έγκλημα.

Αυτό το έγκλημα «στα τυφλά» είχε τραβήξει την προσοχή του πανεπιστημιακού κόσμου από το 1939, αλλά τα δεδομένα που συγκέντρωσε ο Αλεξ Τίο ως το 1999 δείχνουν μια κατάσταση πανδημίας. Τότε θεωρούνταν εγκληματίες λευκού κολάρου μόνο οι επιχειρηματίες και τα διευθυντικά στελέχη, σήμερα περιλήφθηκε στον ορισμό και η μεσαία τάξη.



Τα χαρακτηριστικά τους



Τέσσερα είναι τα σημαντικά χαρακτηριστικά του δράστη εγκλήματος του λευκού κολάρου, τα οποία τον διαχωρίζουν από τους εγκληματίες που βρίσκονται στη φυλακή. Ο Τίο τα κωδικοποιεί:

Πρώτον, είναι η χρήση της δύναμης, της επιρροής ή της ευυποληψίας προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα αποκάλυψής του. Επίσης είναι η λογική εκτέλεση του εγκλήματος προκειμένου να αυξηθεί το κέρδος για τον δράστη. Τα άλλα τρία χαρακτηριστικά είναι λιγότερο φανερά, αλλά τελικά ευδιάκριτα: έχουμε λοιπόν από τη μια πλευρά τη μη εγκληματική εικόνα που έχουν οι δράστες για τον εαυτό τους. Επειτα έχουμε την απερίσκεπτη συνεργασία του θύματος. Και, τέλος, τη σχετική αδιαφορία της κοινωνίας προς τη συγκεκριμένη μορφή εγκληματικής δραστηριότητας. Ορισμένες θέσεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα είναι κομμένες και ραμμένες στα μέτρα αυτών των σκοπών, όπως τους περιγράφει ο Τίο.

Ποιες είναι αυτές οι θέσεις; Προφανώς εκείνες ακριβώς που εξασφαλίζουν τις εξής ειδικές συνθήκες: πρώτον, ένα ισχυρότερο κίνητρο για τη διάπραξη του εγκλήματος. Αυτό μπορεί να είναι «η απληστία για κέρδος - προκειμένου να αποδείξει κανείς την επιτυχία του στον εαυτό του και να αφήσει μια μεγάλη κληρονομιά ή να μετατρέψει μια ήδη μεγάλη και επιτυχημένη καριέρα σε αυτοκρατορία». Και αυτό μπορεί να συμβεί όχι μόνο στις επιχειρήσεις αλλά εξίσου και στον δημόσιο τομέα, όπου «όσο μεγαλύτερος είναι ο φόβος για κάποια απώλεια ή η απληστία για το κέρδος τόσο ισχυρότερο είναι το κίνητρο για τη διάπραξη εγκλήματος του λευκού κολάρου».

Δεύτερον, η μεγαλύτερη ευκαιρία για την παραβίαση του νόμου. Αυτή η ευκαιρία δίνεται κυρίως σε εκείνους που έχουν σχετικά υψηλή θέση και γόητρο στην ευρύτερη κοινωνία. Τρίτον, τον ασθενέστερο κοινωνικό έλεγχο στο έγκλημα του λευκού κολάρου - σε σχέση με το έγκλημα του δρόμου που μονοπωλεί τα κανάλια -, πράγμα το οποίο «είναι κοινό μυστικό», κατά τον Τίο.

Το μόνο παρήγορο είναι ότι αυτό το φαινόμενο έχει αρχίσει επιτέλους να ενοχλεί πολλούς. Οταν ξέρει κανείς πώς εμφανίζεται το έγκλημα, ποιες είναι οι αιτίες, ποια τα κίνητρα, ποιες οι ευκαιρίες, ίσως μπορεί να το ξηλώσει, προτού ξηλωθεί ο ίδιος.



MAIPH ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 23-05-2004