Έρως. Ο μύθος της σεξουαλικότητας στην αρχαία Ελλάδα

Οι καταστροφικές ιδιότητες του Έρωτα είναι ιδιαίτερα ορατές στους μύθους των Αρχαίων Ελλήνων, αλλά και στη συμπεριφορά τους απέναντι στις γυναίκες και στους ομοφυλόφιλους. Αμέτρητες είναι οι παραστάσεις που απεικονίζουν τον Έρωτα ως φωτιά, ασθένεια, καταιγίδα και φρενόκρουση, τοποθετώντας τον έτσι ανάμεσα στις πιο καταστροφικές και απρόβλεπτες δυνάμεις της φύσης. Τα συμπεράσματα του βιβλίου διαλύουν την παραμορφωμένη εικόνα που επικρατεί σήμερα σε μερίδα ακαδημαϊκών οι οποίοι συνδέουν την επιφυλακτική στάση των Αρχαίων Ελλήνων απέναντι στον έρωτα με τους σύγχρονους προβληματισμούς μας σχετικά με το σεξ, τον έρωτα και την οικογένεια. Και αυτό που στο τέλος αποκαλύπτεται δεν είναι παρά τα πρώιμα σπέρματα των δικών μας αντιλήψεων, καθώς και μια πολύ πιο ειλικρινής και ώριμη απεικόνιση της σεξουαλικότητας σε σχέση με τις δικές μας επικίνδυνες ψευδαισθήσεις. Ολόκληρο το έργο μπορεί να διαβαστεί ως μία μορφή πολιτισμικής ανθρωπολογίας, με βάση κειμενικές πηγές. Με ερευνητικό υλικό τη σωζόμενη ελληνική γραμματεία από τον 7ο έως τον 1ο π.Χ. αιώνα, γίνεται προσπάθεια να ανασυσταθούν, σε όποιο βαθμό είναι κάτι τέτοιο δυνατόν, οι αντιλήψεις γύρω από τη σεξουαλικότητα του κλασικού κόσμου. Για το σκοπό αυτό τονίζονται ώσπου να διαγραφούν ανάγλυφα εδώ οι μυθικές/λογοτεχνικές κατασκευές του Έρωτα και της Αφροδίτης καθώς και οι αναπαραστάσεις των γυναικών και των παθητικών ομοφυλόφιλων, ενώ στο δεύτερο μέρος εξετάζονται οι διάφορες “τεχνολογίες” με τις οποίες ο κλασικός κόσμος προσπάθησε να ελέγξει την επίφοβη δύναμη της σεξουαλικότητας: η φιλοσοφία και η τελετουργία, η οργάνωση του γάμου και του οίκου, τέλος η εξαϋλωμένη παιδεραστία ως παιδαγωγικό ιδεώδες.

Από τον εκδότη

ΚΡΙΤΙΚΗ



Αν οι Ελληνικοί τρόποι (εκδόσεις Ανατολικός) του Θόρτον είναι η συνέχεια του Ελληνικού τρόπου της Ιντιθ Χάμιλτον, ο τόμος Ερως, ο μύθος της σεξουαλικότητας στην αρχαία Ελλάδα είναι η τομή στις γνώσεις που έχουμε για το θέμα, αφού εδώ επιχειρείται η πλήρης αποκάλυψη της σημασίας του σεξ στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Ο Θόρτον μάς λέει ότι παρά τις εξιδανικεύσεις που κυριαρχούν στη σύγχρονη εικόνα για το σεξ, οι αρχαίοι Ελληνες το αντιμετώπιζαν ως μια ιδιαίτερα φυσική κινητήρια δύναμη. Ο τόμος, χωρισμένος σε δύο μέρη με τέσσερα κεφάλαια στο καθένα, εξετάζει τα πολλά πρόσωπα και προσωπεία του έρωτα. Στο πρώτο μέρος ο έρωτας είναι ο «ανεξέλεγκτος πυρήνας» και στο δεύτερο είναι η «ψευδαισθησιακή κυριαρχία», χαρακτηρισμοί του Βύρωνα από τον Δον Ζουάν.

Ο έρωτας συνδέεται με τον φόβο, το πάθος, την παραφροσύνη, τη βία, τον θάνατο και τον πόλεμο. Είναι απίστευτοι οι χαρακτηρισμοί των γυναικών από τους μεγάλους αρχαίους έλληνες φιλοσόφους και συγγραφείς, από τον Σωκράτη ως τον Ευριπίδη: οι γυναίκες ήταν βάσανο για τους άνδρες επειδή είναι «πλάσματα της φύσης», δηλαδή πιο κοντά στον εαυτό τους και στο ένστικτό τους, ως εκ τούτου πηγή «μόνιμης αταξίας που είναι απόρροια των ανεξέλεγκτων επιθυμιών τους».

Με πηγές τα αρχαία συγγράμματα και τους μύθους, για να ενισχύσει την άποψή του για την καταστροφική φύση του έρωτα, ο Θόρτον αναφέρεται στη Μήδεια, στην Κλυταιμνήστρα και στη Φαίδρα. Οι συμφορές που προκαλούν δεν είναι ασφαλώς μόνο απόδειξη της γυναικείας σεξουαλικής διαταραχής αλλά και μιας «αριστοκρατικής εμμονής για την τιμή και την εκδίκηση εναντίον όποιου συμπεριφέρεται ατιμωτικά». Βλέπουμε, λέει ο Θόρτον, για μία ακόμη φορά τους Ελληνες να θέτουν το πρόβλημα της ανθρώπινης ταυτότητας, τη μάχη μεταξύ πάθους και τάξης όχι μόνο στο πλαίσιο του φύλου αλλά και της πολιτικής, ιδιαίτερα στην αντιπαράθεση μεταξύ δημοκρατικών και αριστοκρατικών αξιών τον 5ο αιώνα π.Χ.

Στο κεφάλαιο «Γυναίκες σύζυγοι και η τάξη του οίκου» ερευνώνται η φύση της γυναίκας ως συζύγου, ο θεσμός του γάμου και της οικογένειας, η τάξη της οικίας, η οικιακή οικονομία, η ευπρέπεια του οίκου, η φροντίδα της οικογένειας. Εχουμε τα παραδείγματα της ενάρετης Πηνελόπης, της Ανδρομάχης και της Αλκηστης. Αυτές εκπροσωπούν το συζυγικό ιδεώδες στην αρχαία ελληνική γραμματεία: γυναικείος έρωτας υποταγμένος στο νοικοκυριό, τον θεσμό στον οποίο οι γυναίκες βρίσκουν το νόημά τους. Εδώ, λέει ο Θόρτον, υπηρετούν την πολιτεία με το να διαχειρίζονται τον θεμέλιο λίθο της, την οικογένεια, και να της παρέχουν τους μελλοντικούς της πολίτες. Ο γάμος είναι μια «τεχνολογία» μέσα στην οποία εισάγονται οι χαοτικές δυνάμεις προκειμένου να δουλέψουν για το καλό των ανθρώπων. Οσο για τον ομοφυλοφιλικό έρωτα που ήταν διαδεδομένος στην αρχαία Ελλάδα, ισχύει αυτό που ελάχιστοι έχουν ως τώρα διατυπώσει: για τους Ελληνες αποτελούσε την τρομακτική δύναμη μιας σεξουαλικής προτίμησης που απειλούσε τα θεμέλια της ίδιας της κοινωνίας.



ΝΤΙΝΟΣ ΣΙΩΤΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 08/07/2007