Walden ή η ζωή στο δάσος ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Μανιφέστο δύο αιώνων

Το κλασικό έργο του Θορό για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση που επηρέασε τον Γκάντι αλλά και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ

Η θεωρία περί «πολιτικής ανυπακοής» που υιοθέτησε πριν από αρκετό καιρό η Αλέκα Παπαρήγα δεν είναι καθόλου δική της. Ανήκει στον επιφανή αμερικανό συγγραφέα Χένρι Ντέιβιντ Θορό και περιγράφεται στο περίφημο δοκίμιό του Civil Disobedience που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1849 (στα ελληνικά με τίτλο Αντίσταση στην πολιτική εξουσία από τις εκδόσεις Ερατώ, 1996). Ο Θορό φυσικά δεν εννοούσε όσα έχει κατά νου η κυρία Παπαρήγα. Γι' αυτό και ουδέποτε τα στελέχη του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος τον θεώρησαν μέντορά τους, αντίθετα, τον συγκαταλέγουν στους προγόνους τους πολλοί αναρχικοί.

Στο παραπάνω δοκίμιό του ο Θορό υποστηρίζει πως οι πολίτες δεν θα πρέπει να επιτρέπουν στις κυβερνήσεις να κοιμίζουν τις συνειδήσεις τους ή να τις κάνουν να ατροφούν. Ο ίδιος οδηγήθηκε σε αυτό το συμπέρασμα εξαιτίας της απέχθειας που του είχε προκαλέσει το σύστημα δουλείας στις ΗΠΑ και ο αμερικανομεξικανικός πόλεμος. Για τούτο και καλή κυβέρνηση για τον Θορό είναι εκείνη που δεν κυβερνά - ως εκ τούτου και η ατομική συνείδηση είναι μια αξία κατά πολύ σημαντικότερη του νόμου. Δεν είναι περίεργο επομένως το ότι οι απόψεις του άσκησαν τεράστια επίδραση στον Γκάντι και στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Το κορυφαίο όμως έργο του Θορό, που μαζί με τον Εμερσον αποτελούν το μεγάλο δίδυμο των λεγόμενων υπερβατιστών συγγραφέων και στοχαστών της Νέας Αγγλίας, οι οποίοι θεμελίωσαν τη νεότερη αμερικανική λογοτεχνία και σκέψη, είναι το Walden, ή Η ζωή στο δάσος, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος σε νέα μετάφραση του Βασίλη Αθανασιάδη. Είναι ένα είδος λυρικού ημερολογίου που περιγράφει τη ζωή του συγγραφέα στις όχθες της λίμνης Γουόλντεν όπου φτιάχνει μια καλύβα και έναν μικρό κήπο, σπέρνει ένα χωράφι με φασολιές και ακούει τη φύση να του μιλάει σε κάθε στιγμή της. Δεν είναι μόνο ένα κήρυγμα επιστροφής στη φύση - ο Θορό έχει πολλές ομοιότητες με τον Ρουσό αλλά και πάμπολλες διαφορές. Είναι και το χρονικό της ανακάλυψής της και μέσα από αυτήν της βαθύτερης κατανόησης του κόσμου και του νοήματός του. Εκατόν πενήντα χρόνια μετά τη δημοσίευσή του θα το θεωρούσε ίσως κανείς το πρώτο οικολογικό μανιφέστο, η βαθύτερη όμως επιθυμία του Θορό - που καθιστά μοναδικό το βιβλίο του - είναι ο συνδυασμός πνεύματος και πρωτογενών αισθήσεων, άμεσης εμπειρίας και σκέψης, ενόρασης και αισθήματος.

Το Walden δεν είναι βιβλίο θεωρητικό - το αντίθετο. Πρόκειται για εξαίσια περιγραφή της πλατιάς εικόνας του κόσμου αλλά και του μεγάλου ξέφωτου που ανοίγει η φύση στο τοπίο της εσωτερικής ζωής. Ο Θορό μαθαίνει τη φύση όπως μαθαίνει κανείς να μιλάει, μέσα από την ομιλία να κατανοεί τον εξωτερικό κόσμο και εκεί να προβάλλει διαρκώς μια εικόνα του εαυτού του.

Είναι ένας κόσμος γοητείας, αυτογνωσίας και ανακαλύψεων. Σαν να ήθελε ο συγγραφέας να μας περιγράψει την πρώτη μέρα της Δημιουργίας. Εκεί, στο περιβάλλον των λιμνών και των δασών, της γης, του νερού και του αέρα βρήκε τη δική του Νέα Ιερουσαλήμ, αυτήν την άλλη Αμερική η οποία δυστυχώς μοιάζει πλέον ουτοπική. Ο Θορό, όπως και ο Εμερσον, ονειρεύτηκε μια νέα δημοκρατία στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Για τον πρώτο η δημοκρατία θα έπρεπε να είναι ομόλογη της φύσης. Γιατί ποια καλύτερη εικόνα της ελευθερίας μπορεί να υπάρξει από την εικόνα του φυσικού κόσμου; Το ότι η δημοκρατία του αμερικανικού 19ου αιώνα έδωσε τη θέση της στην αυτοκρατορία του δεύτερου μισού του 20ού, είναι, όπως θα έλεγε ο Κίπλινγκ, μια άλλη ιστορία.

ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ, Το ΒΗΜΑ, 01/07/2007

Κριτική:

Ένα μαγικό κείμενο, μανιφέστο ήθους από τον Χένρι Ντέιβιντ Θορό

«Νa επενδύσουμε στην αγαθότητα»

Θέλοντας να υπακούσει στην αρμονία της φύσης, ο Θορό θεμελίωσε στα μέσα του 19ου αιώνα στη λίμνη Ουόλντεν ένα σπίτι που δεν κλείδωνε ποτέ και που λειτουργούσε σαν μια πνοή εσωτερικής ζωής

ΤΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1840 ΚΑΙ 1850 ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΚΕ ΣΤΗΝ
ΑΜΕΡΙΚΗ ΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ
ΤΟΣΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΡΑΦΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΣΟΥΣ
ΣΠΟΥΔΑΙΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: ΤΟΝ ΧΟΘΟΡΝ, ΤΟΝ ΜΕΛΒΙΛ,
ΤΟΝ ΓΟΥΙΤΜΑΝ, ΤΟΝ ΕΜΕΡΣΟΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΕΝΡΙ ΝΤ.
ΘΟΡΟ. ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΜΕΤΑ ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΑΥΤΟΙ ΘΑ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΝ
ΚΛΑΣΙΚΟΙ, ΑΦΗΝΟΝΤΑΣ ΑΝΕΞΙΤΗΛΑ ΙΧΝΗ
ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ο Θορό γεννήθηκε το 1817 στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης και σπούδασε στο Χάρβαρντ. Καλός σπουδαστής και καλός δάσκαλος στη συνέχεια γνώρισε τον Έμερσον, που στο μεταξύ είχε εγκατασταθεί στο Κόνκορντ. Ο Θορό μετακόμισε στο σπίτι του Έμερσον και μαζί υπήρξαν οι βασικότεροι εκπρόσωποι του Υπερβατισμού, που ξεκίνησε στην Ευρώπη ως φιλοσοφικό κίνημα και στην Αμερική πήρε τα χαρακτηριστικά κοινωνικού κινήματος. Οι υπερβατιστές πίστευαν στην υπεροχή της βαθιάς γνώσης και της διορατικότητας έναντι του ορθολογισμού, στην έμφυτη καλοσύνη του ανθρώπου, στη μοναδική ένωση όλων των δημιουργημάτων με το Θείο και τη Φύση. Απομονωμένος στη φύση, ο άνθρωπος μπορεί να βιώσει τη μοναδική εμπειρία. Γι΄ αυτό εκεί, στη Νέα Αγγλία, στα κτήματα του Έμερσον το 1845 ο Θορό πήρε μια μικρή έκταση δίπλα στη λίμνη Ουόλντεν και άρχισε να κτίζει μια καλύβα και να καλλιεργεί τη γη, ώστε να μπορέσει να επιβιώσει μόνος. Έζησε για περίπου δύο χρόνια μέσα στη φύση, εφαρμόζοντας απόλυτα τις ιδέες που τον εκπροσωπούσαν. Αποτέλεσμα του «πειράματος Ουόλντεν» ήταν ένα θεμελιακό κείμενο της παγκόσμιας σκέψης, το αριστούργημα του Θορό Walden,ή Η ζωή στο δάσος .

Όσο ζούσε στο δάσος, ο Θορό περισσότερο απορροφήθηκε στη δράση και την παρατήρηση παρά στην καταγραφή. Σαφώς και κρατούσε σημειώσεις με λεπτομερείς πληροφορίες για κάθε μορφή ενόργανης και ανόργα νης ζωής που παρατηρούσε με τη διεισδυτική ματιά του. Πάντως το βιβλίο εκδόθηκε το 1854, μια δεκαετία μετά, δουλεμένο πολλές φορές, αποσταγμένο. Η δομή και το ύφος του δεν είναι καθόλου τυχαία, αφού κάθε δοκίμιο αντιστοιχεί σε ένα ξεχωριστό θέμα και όλα μαζί ακολουθούν το βιολογικό ρολόι της φύσης και τον κύκλο των εποχών γύρω από τη λίμνη Ουόλντεν («Ολόγυρα στην λίμνη» θα έγραφε, 40 χρόνια αργότερα, ο Παπαδιαμάντης δίνοντας μια παρόμοια οργανική υπόσταση στον δικό του βιότοπο).

Αρχίζοντας με το κεφάλαιο ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ο Θορό καταδικάζει τη ζωή μας ως ψυχαναγκαστική, μας συμβουλεύει να μην αρκούμαστε σε έναν αποκλειστικό τρόπο ζωής, επισημαίνει τη χρεοκοπία και την άρνηση κάθε ευθύνης στις αστικές κοινωνίες. Μας προτρέπει να επενδύσουμε στα σπίτια με ομορφιά, στα σημεία όπου ερχόμαστε σε επαφή με τη ζωή, να απαλλαγούμε από τα περιττά είδη που εμποδίζουν ακόμη και την κίνησή μας εντός του σπιτιού. Τα λαξευμένα μνημεία είναι οι ταφόπλακες του έθνους αποφαίνεται ο ελεύθερος και ανατρεπτικός Θορό. Επιθυμεί έναν κόσμο με διαφορετικούς ανθρώπους και κατηγορεί τους φιλάνθρωπους που δεν αντιστρέφουν τα ποσοστά της φιλανθρωπίας υπέρ των μη εχόντων. Δίνει πρακτικές λύσεις μέσα από την προσωπική του εμπειρία για ελάχιστη ένδυση και συγκρατημένη διατροφή που να προέρχεται εξ ολοκλήρου από την προσωπική καλλιέργεια ή την ανταλλαγή προϊόντων, αφού η καλλιέργεια της γης κάποτε αποτελούσε τέχνη ιερή. «Οι άνθρωποι χτίζουν την καθημερινή, μονότονη ζωή τους πάνω σε θεμέλια ψευδαισθήσεων».
Οι αναφορές και οι παραπομπές του Walden ανάγονται στις μεγάλες ανατολικές θρησκείες, στον Ινδουισμό, στον Κομφούκιο, στους Πέρσες ποιητές, ενώ δεν είναι λίγο και το μερτικό του Ομήρου, ειδικά της Ιλιάδας. Αυτός ο τολμηρός σκεπτικιστής προτείνει να υπακούσουμε στους ανώτερους νόμους, ειδικά της φύσης, γιατί η φύση δίνει περίγραμμα στα αντικείμενα και τη ζωή μας και η αρμονία της πρέπει να εφαρμοστεί στον άνθρωπο. Να επενδύουμε στην αγαθότητα, τη μοναδική επένδυση από την οποία δεν χάνουμε ποτέ. Να πεθαίνει το ζώο μέσα στον άνθρωπο, να εδραιώνεται το θείο. Ακούστε τον: «Κάθε μέρα θα έπρεπε να γυρίζουμε σπίτι μας από μακριά, από περιπέτειες και κινδύνους και νέες ανακαλύψεις, με νέες εμπειρίες και νέο χαρακτήρα» (σ.
278). Έμφαση στο διάβασμα, στα κλασικά κείμενα, «στα μόνα μαντεία που δεν έχουν παρακμάσει και μέσα τους υπάρχουν απαντήσεις ακόμα και για τα πιο σύγχρονα ερωτήματα».
Ο Θορό τόλμησε να μην πληρώσει φόρους σε ένα κράτος που πολεμούσε κατά του Μεξικού και διατηρούσε τον θεσμό της δουλείας. Βρέθηκε μια νύχτα στη φυλακή ως αντιρρησίας, την πιο διάσημη νύχτα της αμφισβήτησης («Civil Desobedience») που τόσο θα εκλείψει όταν θα αποκατασταθούν οι δημοκρατικοί θεσμοί στην Αμερική.

ΘΑΥΜΑΣΤΕΣ ΤΟΥ ΤΟΛΣΤΟΪ ΚΑΙ ΓΚΑΝΤΙ

Είκοσι πέντε χιλιάδες βιβλία και πάνω από ένα εκατομμύριο τόποι στο Διαδίκτυο αναφέρονται στον φιλόσοφο και ποιητή Χένρι Ντέιβιντ Θορό. Θαυμαστές του υπήρξαν ο Τολστόι, ο Γκάντι, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, οι ιδέες του ενέπνευσαν κινήματα στη Νότια Αφρική, στην Ινδία, αντιστασιακά κινήματα, οικολογικές και ειρηνιστικές οργανώσεις. Ο Πολ Όστερ στα Φαντάσματα βάζει το Ουόλντεν βασικό κλειδί στη διαπλοκή της ιστορίας. Πάνω απ΄ όλα όμως το Ουόλντεν είναι ένα μαγικό κείμενο, ένα μανιφέστο ήθους, ένα βιβλίο που προσφέρει ανακούφιση, αναπτέρωση και μια ελπιδοφόρο αναχώρηση για μια λίμνη με ολοκάθαρα νερά που παίρνουν το χρώμα του ουρανού και της γης.

ΑΠΟΔΟΜΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜO

Ο Walden είναι ένα πολλαπλά σημαντικό βιβλίο. Μιλάει για τη φύση και την προσαρμογή του ανθρώπου στους οργανικούς νόμους που τη διέπουν. Εμπεριέχει τη φιλοσοφία του υπερβατισμού με κάθε είδους προεκτάσεις στον μικρόκοσμο, την καθημερινή επιβίωση, τη χειρωνακτική εργασία. Ασκεί κοινωνική κριτική και διαβάζεται ως σάτιρα, αφού περισσότερο αποδομεί τον κόσμο από τον οποίο αποσύρθηκε ο Θορό παρά τον επανασυγκροτεί. Κριτικάρει τον αιώνα της εκμετάλλευσης των ανθρώπων, της ανθρώπινης δουλείας, της πολιτικής διαφθοράς, της αποξένωσης από το φυσικό περιβάλλον. Αποτελεί μια αυτοβιογραφική κατάθεση των νεανικών χρόνων του Θορό, επεξηγώντας τους λόγους για τους οποίους επέλεξε να ζήσει μέσα στα δάση, πώς προσαρμόστηκε και πώς εμπλουτίστηκε πνευματικά από αυτή την εμπειρία. Πάνω απ΄ όλα, όμως, το Walden είναι ένα σύνθετο κείμενο, ένα καλλιτεχνικό επίτευγμα, μια ποιητική πρόζα σε μορφή δοκιμίων που τέρπουν, διδάσκουν και σίγουρα ωφελούν ακόμη και τον πιο σκληρόπετσο αναγνώστη.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 5/8/2007