Το στοιχειό στο φύτεμα

Το Στοιχείο στο φύτεμα (τίτλος ενός από τα δεκαοκτώ διηγήματα
της συλλογής) είναι μια περιπλάνηση στο χώρο και στο χρόνο όπου
η πραγματικότητα, κοιταγμένη άλλοτε με τα μάτια ενός παιδιού
και άλλοτε από την απόσταση της ωριμότητας, μετασχηματίζεται με
τη βοήθεια της φαντασίας σε σύντομες ή πιο εκτενείς ιστορίες
καθημερινών ανθρώπων με τις ατέλειές τους, το βάσανα, τη
μοναξιά, τους έρωτες, τα πάθη, τους θανάτους. Χωρισμένα σε
πέντε ενότητες που αντιστοιχούν αδρά σε σταθμούς της ηλικίας,
τα διηγήματα της συλλογής είναι τελικά μια μετάβαση από τον
πόλεμο στην ειρήνη, από την αθωότητα στις ενοχές, από το χωριό
στην πόλη και πέρα απ' αυτήν, σε περιοχές όπου η μυθοπλασία
μπορεί να συμπληρώσει την Ιστορία.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Από το διήγημα στο μυθιστόρημα είναι η συνήθης πορεία, υπάρχουν όμως και ορισμένοι συγγραφείς που φαίνεται να προχωρούν αντίστροφα. Αυτή είναι η περίπτωση του Ν. Καββαδία, που συμπληρώνει δεκαπενταετή θητεία στον λογοτεχνικό χώρο, με έξι βιβλία μέχρι στιγμής στο ενεργητικό του. Αν και μάλλον πρόκειται για επιστροφή στο διήγημα. Μετά από δύο νουβέλες («Η πρώτη μέρα», 1988, «Το ξαφνικό», 1996) και τρία μυθιστορήματα («Δάφνη», 1990, «Φόβος κι ελπίδα», 1991, «Πτήση στο λευκό», 1992) εκδίδει μια συλλογή διηγημάτων, συγκεντρώνοντας τις πρώτες του δημοσιεύσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά την πενταετία 1985-1990. Αυτά τα παλαιότερα διηγήματα επαυξάνει με μερικές ακόμη ιστορίες, αδημοσίευτες και αχρονολόγητες, που ωστόσο κινούνται στο ίδιο κλίμα. Πεζογραφήματα κάθε άλλο παρά πρωτόλεια και μάλιστα τερπνότερα των μυθοπλασιών, συνεπώς πρόσφορα και για ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

Τα αρτιότερα διηγήματα του Ν. Καββαδία έχουν τόπο δράσης την Κέρκυρα, γενέτειρα του συγγραφέα, και χρόνο αναφοράς την προνομιούχο παιδική ηλικία έως και τα εφηβικά χρόνια. Μνημονικές αναδρομές ενός ενηλίκου, ο οποίος και περιορίζει στο ελάχιστο τις αναφορικές στο σήμερα παρεκβάσεις, μόνον ως απομυθοποιητική υπόμνηση. Επιγραμματικά, η Αθήνα όπου κατοικεί είναι «μια πόλη που ισοπεδώνει τη ζωή» ή, ακόμη, ένας τόπος «πολύβουης μοναξιάς».

Ιστορίες αθωότητας που διαπνέονται από αισιοδοξία, ακόμη και όταν αναφέρονται στην εποχή της Κατοχής ή εστιάζονται σε ένα τραγικό συμβάν. Και αυτό γιατί ο αφηγητής ανακαλεί τον κόσμο του παιδιού, με ορίζοντα αυτά που εκείνο κατανοεί, ενώ όλα τα υπόλοιπα μεγεθύνονται, άγνωστα και μυστηριώδη. Το παιδί αλλά και ο κατοπινός νέος άντρας όταν ταξιδεύει στο νησί βρίσκεται μέσα στον προστατευτικό περίγυρο μιας πατριαρχικής οικογένειας, που ανοίγει σαν βεντάλια γύρω από τη χαρακτηριστική μορφή του υπέργηρου αλλά κοτσονάτου παππού, με θείους, θείες και εξαδέλφια.

Κατ' εξαίρεσιν, συγκίνηση ποτίζει τη διήγηση στην αναφορά του πατέρα, που διατηρεί για τον αφηγητή, δεκαετίες μετά τον θάνατό του, την αίγλη του πολεμιστή στη Μικρασία. Αλλωστε στις διηγήσεις του πατέρα του από τη Μικρασιατική εκστρατεία ο Ν. Καββαδίας στήριξε το μυθιστόρημά του «Φόβος κι ελπίδα», στο οποίο και ανιστορεί «σαν παραμύθι» την πορεία του Γ' Σώματος Στρατού προς τον Σαγγάριο και τον αφανισμό που γνώρισε το «όμορφο Αϊδίνι».

Σήμερα, αυτό το παλαιότερο μυθιστόρημα προσφέρεται για μια δεύτερη ανάγνωση, σε παραλληλία με τη μαρτυρία του Παντελή Πρινιωτάκη, φίλου και συμπολεμιστή του πατρός Καββαδία. Την έκδοση της μαρτυρίας του εκλιπόντος Π. Πρινιωτάκη, «Ατομικόν ημερολόγιον. Μικρά Ασία, 1919-1922» (Εκδ. Εστία, 1998), επιμελήθηκε ο Ν. Καββαδίας.

Ιστορίες αθωότητας και ευθυμίας, όταν η παρέα αναστατώνει τη γειτονιά και οι γυναίκες προβάλλουν διεσταλμένες μέσα από το εφηβικό βλέμμα, σαν φρεγάδες. Επιθυμητές, με τα κάλλη και τα πάχη τους. Όμοια πλουσιοπάροχες με εκείνο το γεύμα της θείας που είχε μαγειρέψει «κόκκορα κοκκινιστό κρασάτο». Γενικότερα, όχι μόνο στα διηγήματα της εφηβείας, αλλά και στα υπόλοιπα του βιβλίου, με διηγήσεις ναυτικών ή και με ιστορικές αφηγήσεις, ο έρωτας αναδεικνύεται πρωταρχική δύναμη μέσα στο συγγραφικό σύμπαν. Μόνο στην τελευταία ενότητα υπερισχύει μια απαισιόδοξη διάθεση που δηλώνεται και με τον τίτλο «Χειμερινό ηλιοστάσιο». Όπως ο αφηγητής προσεγγίζει το γήρας, παρατηρείται τάση για στοχαστικές παρεκβάσεις που μάλλον βαραίνουν τη γραφή.

Στα εκτενέστερα πεζογραφήματά του ο Ν. Καββαδίας εμβαθύνει στις ανθρώπινες σχέσεις, συχνά παρακολουθώντας τη συνειρμική αλληλουχία. Προσφιλής αφηγηματικός τρόπος ο εσωτερικός μονόλογος με ποιητικές εκφάνσεις που στη πρόσφατη νουβέλα «Το ξαφνικό» φθάνει σε μια ενδιαφέρουσα μορφή. Σε αντίθεση τα διηγήματα προτάσσουν τη δυναμική της περιγραφής. Λόγος παραστατικός σκιαγραφεί χαρακτηριστικούς τύπους της υπαίθρου και της θάλασσας μιας περασμένης εποχής, που βιώνουν με ένταση τα συναισθήματά τους. Λόγος που γίνεται σχεδόν λυρικός, όταν αποδίδει τη φύση στο κάποτε αμόλυντο νησί των Φαιάκων.

Ένα πρόσθετο χαρακτηριστικό ορισμένων διηγημάτων, όπως και το ομότιτλο της συλλογής, η αίσθηση του υπερφυσικού και θαυμαστού. Η αφήγηση συγκρατεί την αίγλη στοιχείων και αερικών, ανεξάρτητα αν πρόκειται για λαϊκές προλήψεις ή, απλώς, για αποκύημα μιας ευκολόπιστης παιδικής φαντασίας. Αν οι πέντε ενότητες της συλλογής αντιστοιχούν σε σταθμούς ηλικίας και ωριμότητας, ο καιρός της αθωότητας και των φαντασμάτων με ρίζες στον γενέθλιο τόπο αποδεικνύεται λογοτεχνικά ο προσφορότερος.

Πριν από κάποια χρόνια, σχολιάζοντας τα μυθιστορήματα του Ν. Καββαδία καταλήγαμε με την παρατήρηση πως δημιουργεί ηθικούς χαρακτήρες που πιστεύουν στην αγάπη και σε ηρωικά πρότυπα. Πεζογραφήματα τα οποία προσφέρουν μια διαφορετική, αισιόδοξη εκδοχή, σε μια περίοδο που πληθαίνουν και κυριαρχούν οι αντι-ήρωες. Αυτή ακριβώς την εντύπωση έρχονται να ενισχύσουν τα διηγήματα της πρόσφατης συλλογής.

Μάρη Θεοδοσοπούλου, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 14-03-1999