Δεν είμαι αντικειμενικός

Ο Ολιβιέρο Τοσκάνι δεν είναι μόνον ένας από τους διασημότερους φωτογράφους του κόσμου. Είναι αμφισβητίας και σαρκαστής, σφοδρός επικριτής των ηθών και των συνθηκών της εποχής μας.
Με αυτό το πνεύμα «μοντάρισε» τα πιο χαρακτηριστικά κείμενα της πολύχρονης δημοσιογραφικής δραστηριότητάς του, δημιουργώντας ένα βιβλίο στο οποίο χλευάζει και κατακεραυνώνει το χυδαίο καταναλωτισμό, τη συσσωρευτική μανία των νεόπλουτων, την περιβαλλοντική υποβάθμιση, την ηθική κατάπτωση, τον Μπερλουσκόνι και τη Λέγκα, κάθε μορφή φανατισμού και αδιαλλαξίας που δηλητηριάζουν την κοινωνική συμβίωση.
Ορμητικός όπως ο Σαβοναρόλα, ασυμβίβαστος όπως όλοι οι γνήσιοι αμφισβητίες, εξυμνεί τη χειρωνακτική εργασία, τα ελαιόδεντρα που αντιστέκονται στην καταστροφή του περιβάλλοντος, τις περασμένες εποχές, το σιωπηλό έρωτα...
Ο Τοσκάνι αφηγείται, θυμάται, επιπλήττει, συγκινείται. Κυρίως όμως επιδεικνύει τη «μη αντικειμενικότητά του», τη θέλησή του να προκαλέσει τον κόσμο, σαν ένας μικρός Δαβίδ οπλισμένος με σφεντόνα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Ολιβιέρο Τοσκάνι (Μιλάνο, 1942) είναι φωτογράφος, συνεργάτης μεγάλων γυναικείων περιοδικών και εμπνευστής διαφημιστικών εκστρατειών για λογαριασμό μεγάλων επιχειρήσεων στον χώρο της μόδας. Το βιβλίο Δεν είμαι αντικειμενικός περιέχει τις απόψεις του, τις δημοσιευμένες στην ημερήσια εφημερίδα του Λιβόρνο «Il Tirreno». Ο συγγραφέας δίνει έμφαση στα ποικίλα παράδοξα της σημερινής πολιτισμένης ζωής, κρίνει και κατακρίνει ανθρώπινες συνήθειες και συμπεριφορές, σχολιάζει, καυτηριάζει, αγανακτεί, σκανδαλίζεται, συγκινείται. Επίσης συγκρίνει τα καμώματα των σημερινών εφήβων με εκείνα των νέων της γενιάς του, κάνοντας αναδρομές στο παρελθόν, το οποίο εξωραΐζει στο έπακρο.

Είναι εκπληκτικό το ότι ο έλληνας αναγνώστης βρίσκει στα κείμενα του Τοσκάνι αρκετά πράγματα που θυμίζουν Ελλάδα, όχι μόνο όσα συνδέονται με παρελθούσες εποχές, με παρωχημένα πλέον ήθη και έθιμα, αλλά και με σημερινές συμπεριφορές που άπτονται του υψηλού βιοτικού επιπέδου, της καλοπέρασης και της έντονης τάσης για επίδειξη. Για παράδειγμα, μαζί με την γκρίνια για τους σκλάβους της τηλεόρασης, των σινιέ ρούχων, του αυτοκινήτου, του γουικέντ, των διακοπών, της δίαιτας, του κινέζικου εστιατορίου, του μαυρίσματος, των χειμερινών διακοπών στα χιόνια, του εξοχικού σπιτιού, εξαπολύει έναν εξάψαλμο για τους χρήστες των κινητών που ταλανίζουν τους συνανθρώπους τους. Στο στόχαστρό του βρίσκονται οι νεόπλουτοι, οι μέτριοι καθηγητές, οι δεσποινιδούλες με τα βαμμένα νύχια και τον ακάλυπτο αφαλό, οι καπνιστές, οι ομιλούντες την αγγλική γλώσσα, οι βαμμένες ξανθές. Βάλλει επίσης κατά διαφόρων επωνύμων, όπως του Πάπα, του Μπερλουσκόνι, του Τζιανφράνκο Φίνι. Χάνουμε, λέει, οριστικά και αμετάκλητα την παιδεία μας, τη γλώσσα μας, την κομψότητα, τη χάρη του χειροποίητου πράγματος, τις ανθρώπινες σχέσεις, τη γενναιοδωρία, την εντιμότητα, τη χαρά κτλ. κτλ.

Μολονότι τα κείμενα είναι υψηλής ποιότητας (ορισμένες κρίσεις ευθύβολες και πολλές επισημάνσεις σωστές), η ματιά του Τοσκάνι δεν χαρακτηρίζεται ούτε από προοδευτικότητα ούτε από ανεκτικότητα, και ας τοποθετεί τον εαυτό του στη χορεία των προοδευτικών ανθρώπων. Ασφαλώς γνωρίζει πολύ καλά τι γράφει, αφού προλαβαίνει τις πιθανές αντιδράσεις των αναγνωστών από τον τίτλο του βιβλίου του κιόλας: Δεν είμαι αντικειμενικός. Αλλωστε το ομολογεί ο ίδιος στον πρόλογό του: «Παρά τον παράφορο τόνο που θυμίζει Σαβοναρόλα, δεν απαιτώ να διδάξω, ούτε να πω τι και πώς πρέπει να σκεφτόμαστε. Δεν έχω αλήθειες. Δεν έχω λύσεις να δώσω. Ισως υπερβάλλω, αλλά η υπερβολή είναι μια μορφή δημιουργικότητας που ανήκει στην τέχνη...».

Ο Τοσκάνι, που έγινε παγκοσμίως γνωστός με τις αιρετικές εικόνες των διαφημίσεων της Benetton και πρόσφατα σκανδάλισε τους Γάλλους με την αφίσα που έφτιαξε για την ταινία του Κώστα Γαβρά Αμήν, προκαλώντας τις έντονες αντιδράσεις της Καθολικής Εκκλησίας, στα παρόντα κείμενα επιδιώκει να προξενήσει θόρυβο. Πολλά από όσα γράφει είναι σκέψεις ενός καλοζωισμένου ανθρώπου που τα χρήματα τα οποία αποκόμισε από τη διαφήμιση (την οποία εδώ θεωρεί ανήθικη και τη χλευάζει) του επιτρέπουν να έχει κτήματα στην Τοσκάνη, όπου ασχολείται με την παραγωγή κρασιού και την εκτροφή αλόγων. Το φτωχόπαιδο του Μιλάνου που έπαιζε ποδόσφαιρο με τα άλλα παιδιά της γειτονιάς και μάζευε καπάκια της μπίρας, έχοντας ξεφύγει σήμερα από την ένδεια μπορεί να κατακεραυνώνει τους πάντες και τα πάντα, κοιτάζοντας τον κόσμο αφ' υψηλού.

Το πρώτο κείμενο του βιβλίου του αρχίζει ως εξής: «Ντρέπομαι που ανήκω στην ανθρώπινη ράτσα [...] δεδομένου ότι η ράτσα έχει γίνει (μάλλον ανέκαθεν υπήρξε) αιτία διακρίσεων, αδιαλλαξίας, καταπίεσης. [...] Αρνούμαι αυτή την ένταξη. Από 'δώ και πέρα ανήκω στους πιθήκους, στα ερπετά, στους σκύλους, στις ύαινες. [...] Από σήμερα καταθέτω την ταυτότητα του ανθρώπου, για να παραλάβω αυτήν του ζώου». Και γιατί όλη αυτή η παραφορά; Διότι πολλοί αλβανοί λαθρομετανάστες πνίγηκαν στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ιταλία: «... ογδόντα πνιγμένοι Αλβανοί αξίζουν όσο έξι εκατομμύρια Εβραίοι δολοφονημένοι με αέρια» διαβάζουμε.

Παρόμοιες ανορθόδοξες απόψεις που προκαλούν τον θυμό ή τη θυμηδία του αναγνώστη συναντώνται σε όλα τα κεφάλαια του βιβλίου. Για παράδειγμα, ο Τοσκάνι τάσσεται υπέρ της κατάργησης του μισθού των δασκάλων (απαιτεί δασκάλους εθελοντές ιεραπόστολους), υπέρ της κατάργησης της εργασίας για τις γυναίκες (ώστε να ασχοληθούν με το νοικοκυριό τους), υπέρ της μη εξαφάνισης των ποντικών, υπέρ της κατεδάφισης με μπουλντόζες των πολυκατοικιών, των εκκλησιών, των σουπερμάρκετ, υπέρ της εκδίωξης των τουριστών από την Ιταλία (για να εγκατασταθούν στα άδεια διαμερίσματα αλβανοί μετανάστες), υπέρ των αγροτών που είναι «αγνοί» σε σχέση με τους κατοίκους των πόλεων που είναι διαβρωμένοι. Επίσης τάσσεται κατά των οπαδών της «κομμουνιστικής ουτοπίας» και κατά του γάμου από έρωτα. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, μια κατάπτωση πλήττει την κοινωνία μας - κατάπτωση που μας οδηγεί στην καταστροφή - και επομένως πρέπει να ληφθούν μέτρα. Παρ' όλα αυτά, τα κείμενά του, γεμάτα καταγγελίες, παραινέσεις και κατηχήσεις, έχουν μια σουρεαλιστική χροιά και μια πικρή νοσταλγική διάθεση που τα κάνει απολαυστικά.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 23-06-2002