Το κορίτσι από την ακτή

Τέλος δέκατου ένατου αιώνα, αρχές εικοστού. Ινδονησία, βόρεια ακτή της Ιάβας. Ο ήχος των κυμάτων μπερδεύεται με το σφύριγμα του ανέμου, το πέταγμα των γλάρων και το πηγαινέλα των ψαροκάικων. Οι μέρες κυλούν νοτισμένες από την αρμύρα και το μόχθο της επιβίωσης. Σύντομα, όμως, κάτι πρόκειται να αλλάξει...
Το Κορίτσι από την Ακτή είναι η πιο όμορφη κοπέλα του χωριού. Ένα μικροκαμωμένο πλάσμα δεκατεσσάρων ετών με δέρμα μελί και μάτια λαμπερά, ελαφρώς σχιστά. Δεν έχει ακόμη επίγνωση της ομορφιάς της, γι' αυτό και δεν προσέχει τον άγνωστο άντρα που την παρατηρεί επίμονα. Όταν εκείνος, μέσω του απεσταλμένου του, θα τη ζητήσει σε γάμο από τους δικούς της, το Κορίτσι από την Ακτή θα βρεθεί στην πόλη Ρεμπάνγκ ως η σύζυγος του πάμπλουτου άρχοντα της περιοχής. Μόνη, χωρίς την οικογένειά της σ' ένα ξένο, αφιλόξενο περιβάλλον, θα μεταμορφωθεί σιγά σιγά από ένα ατίθασο, απολίτιστο πλάσμα στην υποταγμένη κυρία του σπιτιού. Οι καλοί τρόποι μαθαίνονται· η αγάπη κερδίζεται. Κι εκείνη δεν θα μπορούσε να ξέρει ότι ο γάμος της ήταν μια απλή αγοροπωλησία με ημερομηνία λήξης.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο διεθνούς αποδοχής έργο του Ινδονήσιου αντικαθεστωτικού συγγραφέα Πραμούντια Ανάντα Τουρ, που για πρώτη φορά μεταφράζεται στη χώρα μας, επανέρχεται η ίδια θεματική: η αγωνία του αδύναμου να βγει από τη σιωπή και να αρθρώσει το δικό του λόγο, προκειμένου να εναντιωθεί σε μια καταπιεστική εξουσία που του στερεί ακόμα και το δικαίωμα της ύπαρξης. Ο Τουρ που το έργο του παραμένει απαγορευμένο στην Ινδονησία, έχει λάβει πλήθος τιμητικών διακρίσεων κι έχει υπάρξει αρκετές φορές υποψήφιος για το Νόμπελ της Λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας παρέμεινε φυλακισμένος ως πολιτικός κρατούμενος για πάνω από 17 χρόνια, στο νησί Μπούρου της ανατολικής Ινδονησίας, όπου κάτω από άθλιες συνθήκες έγραψε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του.

Στην εξορία, παρά την έλλειψη μελάνης και χαρτιού, παρήγαγε την «Τετραλογία του Μπούρου», έργο διεθνούς αναγνώρισης, μια επική εξιστόρηση της εθνικής αφύπνισης της Ινδονησίας και του αγώνα της για ανεξαρτησία από την ολλανδική κατοχή. Το κύριο μέλημα του συγγραφέα ήταν να μεταφέρει την πάλη ενάντια στην αποικιακή εκμετάλλευση, το απολυταρχικό καθεστώς του προέδρου Σουχάρτο που ακολούθησε και την απομάκρυνση των διανοούμενων στην εξορία, προκειμένου να στρέψει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας στα δεινά του λαού του.

Μιλώντας για την εμπειρία του στην εξορία, ο Τουρ δηλώνει πως η καταναγκαστική απομόνωση του επέτρεψε να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του ως πλάσμα «εξοπλισμένο με βούληση, ικανό να ορίσει τη δική του πορεία στην ιστορία».

Ολο το έργο διέπεται από ένα «πνεύμα αντίστασης», το οποίο σύμφωνα με το συγγραφέα πρέπει να είναι πρωταρχικό μέλημα στη ζωή κάθε ανθρώπου. «Χωρίς αντίσταση, το πνεύμα πεθαίνει, το ίδιο και το σώμα». Το μέλημα αυτό χαρακτηρίζει όλους τους ήρωές του, ακόμα και τη νεαρή ηρωίδα του στο «Κορίτσι από την ακτή», ένα από τα πρώιμα έργα του, η οποία, παρά την άγνοια και την αθωότητά της, τολμάει, ύστερα από πλήθος δοκιμασιών, να ακολουθήσει το δικό της δρόμο, να αντισταθεί και να απομακρυνθεί από τους δυο δυνάστες της ζωής της, τον πατέρα και το σύζυγο. Σύμφωνα με τον επίλογο του μυθιστορήματος, η ιστορία είναι βασισμένη στη ζωή της γιαγιάς του και, όπως ο συγγραφέας υποστηρίζει σε συνέντευξή του, μια ιδιωτική περιπέτεια δεν μπορεί να αποσπαστεί από τη συνολική περιπέτεια μιας χώρας: «Τα προσωπικά βιώματα ενός συγγραφέα αντανακλούν επίσης τα κοινά βιώματα ενός λαού, δεν μπορείς να διαχωρίσεις αυτές τις δύο μορφές εμπειρίας».

Το μυθιστόρημα τοποθετείται στις αρχές του εικοστού αιώνα στην Ινδονησία, όταν οι Ολλανδοί αποικιοκράτες συμμαχούν με τη φεουδαρχική αριστοκρατία της Ιάβας, προκειμένου να κατασταλούν τα λιγότερο ισχυρά τμήματα του πληθυσμού.

Η ηρωίδα -η οποία σε όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος παραμένει ανώνυμη- είναι μια δεκατετράχρονη καλλονή, που μένει σ' ένα ψαροχώρι και που έχει την ατυχία να την προσέξει ένας μουσουλμάνος αριστοκράτης, συνεργάτης των Ολλανδών. Υστερα από μια σύντομη τελετή, στην οποία τη θέση του γαμπρού παίρνει ένα στιλέτο, εγκαθίσταται στην πολυτελή και ψυχρή κατοικία του ως παλλακίδα. Η αναχώρησή της από το χωριό και η είσοδός της στον κόσμο των ευγενών φέρνει και την αργή συνειδητοποίηση πως δεν είναι παρά μια «προκαταρκτική» σύζυγος που όταν θα φέρει στον κόσμο το παιδί του, θα εκδιωχθεί, όπως είχε συμβεί και σε άλλες γυναίκες πριν από αυτή. Ο γάμος της δεν είναι παρά ένας «προκαταρκτικός» γάμος, μια πρόβα δηλαδή για τον πραγματικό γάμο του αφέντη με μια γυναίκα της τάξης του.

Το νεαρό της ηλικίας της και η έλλειψη εμπειριών δεν της επιτρέπουν να κατανοήσει πλήρως την κατάσταση στην οποία βρέθηκε: στο καινούριο της περιβάλλον υπάρχουν μόνον εκείνοι που δίνουν διαταγές και εκείνοι που τις εκτελούν. Παίρνοντας το ρόλο της πρώτης νεαρής κυρίας του σπιτιού, αυτομάτως γίνεται και κτήμα του, «σαν ένα βουνό που δεν επιτρέπεται να μετακινηθεί παρά μόνο από το χέρι του κυρίου της», μια ιδιοκτησία που αλλάζει χέρια και περνάει από πατέρα σε σύζυγο, χωρίς τη δική της συγκατάθεση.

Ο Τουρ εστιάζεται στην ανήσυχη σκέψη της ηρωίδας του, η οποία, έγκλειστη στον ανδροκρατούμενο κόσμο του μεγάρου, νοσταλγεί τον αισθησιασμό του φυσικού τοπίου που μεγάλωσε και την ελευθερία που της ενέπνεε η θάλασσα, καθώς και την ομαδικότητα και τη θαλπωρή που ένιωθε ανάμεσα στους συγχωριανούς της. Ολα τα αγαθά που τώρα της προσφέρονται, δεν της έλειπαν τότε, γιατί δεν γνώριζε την ύπαρξή τους, τα κοσμήματα και οι υπηρεσίες που απολαμβάνει, δεν είναι σε θέση να υποκαταστήσουν την έλλειψη της αυτονομίας και των ανθρώπινων σχέσεων. Ολες οι σχέσεις στην πολυτελή κατοικία είναι σχέσεις υποτέλειας, βασισμένες στο θυμό: υπάρχει ο θυμός του αφέντη, όταν η ανωτερότητά του απειλείται, και ο θυμός της γυναίκας, όταν η κατωτερότητα της θεωρείται δεδομένη, και είναι δεδομένη γιατί ως ιδιοκτησία του αυτός ασκεί απόλυτη κυριαρχία πάνω στο σώμα της, αποσπώντας της οτιδήποτε δικό της, ακόμα και το παιδί που φέρνει στον κόσμο.

Οι γυναικείοι χαρακτήρες που εμφανίζονται στα μυθιστορήματα του Τουρ, πέρα από τη ρεαλιστική αναπαράσταση της ζωής τους και την απλότητα του μύθου, προβάλλουν μια σπάνια συνείδηση της ατομικότητάς τους, ιδιότητα που ξεπερνά το στενό πλαίσιο της εποχής τους, ενώ η ταύτισή τους με τη φύση τούς προσδίδει ένα πρωτογενές και ανυπόταχτο πνεύμα ελευθερίας.

Ο άντρας αφέντης παρουσιάζεται ως άλλος Κυανοπώγωνας, στην ασιατική του εκδοχή, μια παραλλαγή του γνωστού παραμυθιού, ο οποίος δεν δολοφονεί μεν τις έγκλειστες συζύγους του, αλλά εφαρμόζει μία ακόμα μεγαλύτερη οικειοποίηση απ' αυτή της ζωής τους, οικειοποιείται τον καρπό της σάρκας τους, πριν τις αποβάλλει ως άχρηστα πλέον κουφάρια.

Στο «Κορίτσι από την ακτή» η ηρωίδα δεν θα επιστρέψει στην πατρική εστία, αλλά θα περιπλανηθεί αναζητώντας τη δική της «μοίρα». Και όπως μαθαίνουμε στην πορεία της αφήγησης, αυτή η «μοίρα» δεν είναι άλλη από τη συνάντηση με το αποσπασθέν κομμάτι του εαυτού της, με την κόρη που βίαια αποχωρίστηκε.

Το μυθιστόρημα είναι γεμάτο από συμβολισμούς που προσδίδουν βάθος στην επιφανειακή απλότητα του μύθου. Η πρόζα του Τουρ προκαλεί συμμετοχή, διάλογο και κριτική σκέψη και καταφέρνει μέσα από μια αρκετά προβλέψιμη ιστορία να σχολιάσει το κοινωνικό και το πολιτικό κατεστημένο, παρουσιάζοντας τα σύνθετα θέματα που προκύπτουν όταν οι φτωχοί και οι απλοϊκοί συναναστρέφονται τους πλούσιους και τους προνομιούχους, αλλά και τις δυνατότητες αντίστασης ακόμα και στις πλέον απαγορευτικές συνθήκες.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/03/2004