Αλμπατρος

Το Λονδίνο από το 1880 μέχρι το τέλος του Μεγάλου Πολέμου, το σύστημα των κοινωνικών τάξεων στη Βρετανία, η βαρβαρότητα και το μεγαλείο της Αυτοκρατορίας, αλλά και οι ασυμβίβαστοι ταξικοί αποστάτες -όπως ο βαρωνέτος Έντμουντ Μάθιουσελντ και ο μαρκήσιος Νέλσον Τζαίημς- είναι το υλικό αυτού του μυθιστορήματος που έχει τον τίτλο ενός μεγάλου ωκεάνιου πουλιού. Στο κέντρο της δράσης βρίσκεται ένα κοριτσάκι που μεγαλώνει σε μια άθλια φτωχογειτονιά, αλλά εισβάλλει μέσα στον κόσμο με την απόφαση ν' αλλάξει τους όρους του παιχνιδιού. Η Μόλλυ Γιάρροου δεν δέχεται να δουλέψει σε σπιρτοποιείο, δεν δέχεται να υποκύψει στη μοίρα· το "Αλμπατρος" είναι η αφήγηση αυτής της ανυποχώρητης άρνησης, και μαζί η περιγραφή μιας εποχής, μιας μητρόπολης κι ενός γάμου που ανατρέπει τις βικτωριανές αξίες και τον ίδιο του τον εαυτό: είναι η ιστορία του Έντμουντ και της Μόλλυ Γιάρροου· η ιστορία του κόσμου στο γύρισμα του αιώνα· και το χρονικό του πώς οι γυναίκες έγιναν άνθρωποι.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Δεύτερο ιστορικό μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου, μετά το «Εργοστάσιο των μολυβιών», που κυκλοφόρησε προ τριετίας. Το κέντρο της δράσης τοποθετείται τώρα στο Λονδίνο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, με σημείο αναφοράς την περίοδο μεταξύ της τελευταίας εικοσαετίας του 19ου αιώνα και του τέλους του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Πρωταγωνιστές, δύο Αγγλοι αριστοκράτες, ο βαρονέτος Εντμουντ Μάθιουσελντ και ο μαρκήσιος Νέλσον Τζέιμς, που μισούν την ευγενική καταγωγή τους και μάχονται με όποιο μέσον τούς προσφέρεται για την απαλλαγή τους από το βάρος της: ο Εντμουντ με την πολιτική του ριζοσπαστικοποίηση, που φέρνει τη συντηρητική του οικογένεια στα πρόθυρα της παράκρουσης, ο Νέλσον με την καταβύθισή του σ' ένα προδήλως παρακμιακό πνεύμα, που τον οδηγεί στην Αφρική (όπου οι Βρετανοί συγκρούονται σφοδρά με τους Μπόερς), και από εκεί στην αποσκίρτηση και το θάνατο. Στη ζωή των δύο ευγενών μπλέκεται απρόσμενα κι ένα κορίτσι από τις εξαθλιωμένες οικονομικά συνοικίες του νότιου Λονδίνου, η Μόλι Γιάροου, που κάνει ό,τι περνά από το χέρι της για να ξεφύγει από τα ασφυκτικά όρια όχι μόνο της υποβαθμισμένης κοινωνικής θέσης της, αλλά και του κραυγαλέα παραμερισμένου φύλου της.

Δεν υπάρχει, νομίζω, αμφιβολία πως το πρόσωπο που ενδιαφέρει πρωτίστως την Τριανταφύλλου είναι η Μόλι. Παιδί πολυμελούς οικογένειας, με ταβερνιάρη πατέρα, ο οποίος περνάει τις περισσότερες ώρες της ημέρας στην παμπ, καταναλώνοντας ατελείωτα λίτρα μπίρας και τζιν, αλλά και με σημαδεμένα από την κακή τους μοίρα αδέλφια, που αποδεκατίζονται ανηλεώς και ποικιλοτρόπως, η Μόλι καταφέρνει να τελειώσει το σχολείο και να πάει στο πανεπιστήμιο (ό,τι ανέχεται ως πανεπιστήμιο για τις γυναίκες η βικτοριανή Αγγλία), ασπάζεται τις φεμινιστικές ιδέες και ρίχνεται με πρωτόγνωρη μανία στους πολιτικούς και τους κοινωνικούς αγώνες της εποχής. Η Μόλι αποτελεί σ' ένα τέτοιο σχήμα κομβικό αφηγηματικό πρόσωπο για την Τριανταφύλλου. Αντιπροσωπεύοντας ανάγλυφα την τομή που επέρχεται σ' ένα πολύ κρίσιμο στάδιο της βρετανικής (και όχι μόνον) κοινωνίας, με συνείδηση που προηγείται σαφώς του καιρού της, όπως και με μια ιδιαίτερα ισχυρή απέναντι σε πάσης μορφής αντιξοότητα ψυχολογία, η λαϊκή κορασίδα από το Μπέρμοντζι είναι ο κεντρικός μοχλός διά μέσου του οποίου η Τριανταφύλλου δοκιμάζει να δείξει τον τρόπο με τον οποίο αλλάζει ο αστικός κόσμος την ώρα που έρχεται σε ανοιχτή αντιπαράθεση με δύο ταξικούς και πολιτικούς εχθρούς: τους ήδη απορφανισμένους ιδεολογικά αριστοκράτες και ιδιοκτήτες γης, που βλέπουν τις αξίες τους και τις περιουσίες τους να χάνονται από τη μια στιγμή στην άλλη, και τους υπό διαμόρφωση ακόμη σοσιαλιστές, που ετοιμάζουν ολομέτωπη επίθεση με τις εργατικές (ή και ευρύτερα αντικαθεστωτικές) διεκδικήσεις τους.

Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον η Μόλι προβάλλει σίγουρα ως ο πλέον ολοκληρωμένος χαρακτήρας του «Αλμπατρος»: δυναμική, μονίμως φουρκισμένη και παθιασμένη, ικανή να ερωτευτεί μέχρι τρέλας, αλλά και αδύναμη να υπερασπιστεί τον έρωτά της όταν πρόκειται να τον βάλει στην ίδια ζυγαριά με τη φεμινιστική αποστολή της, γεμάτη πίστη για τις ιδέες της, μα και απολύτως ανασφαλής όποτε ανεβαίνει στην επιφάνεια η ταπεινή της προέλευση, η βασική ηρωίδα τής Τριανταφύλλου είναι ένα απολύτως πειστικό πρόσωπο, που ενσωματώνει στη συμπεριφορά και τις κινήσεις της εξίσου καλά και τον εξαιρετικά ταραγμένο κοινωνικό και πολιτικό της περίγυρο. Δύσκολα θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς το ίδιο και για τους αρσενικούς συμπρωταγωνιστές της: ο Εντμουντ και ο Νέλσον είναι περισσότερο ιδεότυποι και λιγότερο αληθινές, απτές ανθρώπινες υπάρξεις. Τα χαρακτηριστικά της τάξης τους και η ιδεολογική τους στάση καταλαμβάνουν εξ εφόδου την προσωπικότητά τους, μειώνοντας στο ελάχιστο τα ατομικά ή τα ιδιάζοντα στοιχεία τους. Οσο για τις απροκάλυπτα κυνικές διαθέσεις του ενός ή τις ρομαντικές τάσεις φυγής του άλλου, που θα μπορούσαν να προσδώσουν μια πιο προσωπική διάσταση στις μορφές τους, μοιάζουν και τούτες εντελώς προγραμματισμένες και στερεότυπες, χωρίς καμία πρωτοτυπία και χάρη: έτοιμα ρούχα φορεμένα σε ξύλινα καλούπια.

Κατά τ' άλλα, θα ήταν οπωσδήποτε άστοχο να μην αναγνωρίσουμε στο μυθιστόρημα της Τριανταφύλλου σκηνοθετική ευχέρεια, ερεθιστική ατμόσφαιρα και ευλύγιστη, με γρήγορους και πυκνούς ρυθμούς πλοκή. Ενα ερώτημα, παρ' όλα αυτά, δεν γίνεται να παρακαμφθεί. Γιατί ένα βιβλίο εξ ολοκλήρου τοποθετημένο στην Αγγλία; Τι ακριβώς είναι σε θέση να προσφέρει ένα τέτοιο βιβλίο στους αναγνώστες, αλλά και στη συγγραφέα; Για ποιο λόγο να μην καταφύγω, αν με απασχολούν η φτώχεια, η αριστοκρατία και η αποικιακή κυριαρχία της αυτοκρατορικής φάσης της Αγγλίας, στον Λόρενς και στον Φόρστερ ή, για να πάμε και στους επόμενους, στον Ιβλιν Γουό και στον Τζέιμς Φάρελ; Για να παρακολουθήσω μια ομολογουμένως άνετη επίδειξη δεξιοτεχνίας, η οποία, όμως, όπως κι αν τη λογαριάσουμε, δεν υπερβαίνει το θέαμα μιας προσεκτικά τακτοποιημένης σκηνικής παρουσίασης ικανοτήτων; Για να βεβαιωθώ ότι η σύγχρονη καθ' ημάς πεζογραφία μπορεί να κολυμπήσει με μεγάλες απλωτές, και χωρίς να πνιγεί, σε διεθνή ύδατα; Αλλά τι νόημα έχει η επαγγελματική, αυστηρών προδιαγραφών άθληση σ' ένα εγκυκλοπαιδικό και στενόχωρα εργαστηριακό τερέν;

Ουδείς, βεβαίως, νοείται να υποδείξει στο συγγραφέα ούτε το θέμα ούτε τη μέθοδό του. Η Τριανταφύλλου έγραψε αυτό που ήθελε και η πορεία του βιβλίου της στο μέλλον θα αποκαλύψει σε ποιες ακριβώς ανάγκες της ελληνικής, αλλά και της ξένης λογοτεχνικής πραγματικότητας επιδίωξε να ανταποκριθεί.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/05/2003