Βυζαντινά μουσικά σημάδια

Μια νέα εισαγωγή στη Μεσοβυζαντινή Σημειογραφία

Από τον 8ο κιόλας αιώνα, εμφανίζονται στο Βυζάντιο οι πρώτες απόπειρες μουσικής καταγραφής, οι οποίες εξελίσσονται και οδηγούν στην ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος, της λεγόμενης «Μεσοβυζαντινής σημειογραφίας», στα μέσα του 12ου αιώνα.

Τα μουσικά αυτά σημάδια υποβοηθούν την ψαλτική πράξη και διδασκαλία μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε η μεταρρύθμιση της «Νέας Μεθόδου» λαμβάνει χώρα με κέντρο την Κωνσταντινούπολη.

Ο καθηγητής Christian Troelsgard, κορυφαίος σύγχρονος εκφραστής της περίφημης «Σχολής της Κοπεγχάγης», συγκεντρώνει σε αυτό το βιβλίο γνώσεις και εμπειρίες του ιδίου, αλλά και γενικότερα των εκπροσώπων των Monumenta Musicae Byzantinae, σχετικά τόσο με την αποκωδικοποίηση της Μεσοβυζαντινής σημειογραφίας, όσο και με τις ποικίλες πτυχές του Βυζαντινού Άσματος (οκταηχία, γένη μελοποιίας, ρεπερτόριο κ.λπ.).

Το εγχειρίδιο ξεκινάει με τέσσερα κεφάλαια εισαγωγικού χαρακτήρα, τα οποία εισάγουν τον αναγνώστη βήμα-βήμα σε ζητήματα που αφορούν τη γλώσσα των βυζαντινών ύμνων και τροπαρίων, τα είδη βυζαντινής μουσικής γραφής καθώς και διάφορους τρόπους μεταγραφής της παλαιάς παρασημαντικής στο πεντάγραμμο ή σε αλφαβητικό σύστημα, με έμφαση στο σύστημα μεταγραφής που χρησιμοποιείται στο παρόν βιβλίο.

Ακολουθεί το κυρίως μέρος του εγχειριδίου, το οποίο περιέχει μια συστηματική διδασκαλία της Μεσοβυζαντινής γραφής. Ο αναγνώστης μπορεί να μάθε και να εμβαθύνει τις γνώσεις του σχετικά με πτυχές όπως:

• μια γεωγραφία διάδοσης της μεσοβυζαντινής γραφής, βάσει αντιπροσωπευτικών μουσικών χειρογράφων,
• τα σημαδόφωνα της Μεσοβυζαντινής σημειογραφίας: έμφωνα, άφωνα με τις χαρακτηριστικές θέσεις τους, φθορές,
• η παλαιά οκτωηχία: θεωρητικές βάσεις, ηχήματα-απηχήματα, καταλήξεις, το φαινόμενο της χρωματικότητας, μεταβολές,
• γένη και είδη της μελοποιίας, με έμφαση στο ρεπερτόριο της παλαιάς βυζαντινής εποχής (απλή ψαλμωδία, αυτόμελα-προσόμοια, ειρμοί, στιχηρά, δείγματα μελών των Ψαλτικού και Ασματικού) και ένα άνοιγμα προς το καλοφωνικό ρεπερτόριο.

Παραθέτοντας μεγάλο αριθμό μουσικών παραδειγμάτων μεταγραμμένων στο πεντάγραμμο και χρησιμοποιώντας γλώσσα προσιτή και κατανοητή, ο συγγραφέας καταφέρνει αριστοτεχνικά να συνδυάσει την αμεσότητα που απαιτεί ένα διδακτικό εγχειρίδιο, με την διεισδυτικότητα ενός επιστημονικού συγγράμματος που εμβαθύνει στις προβληματικές πτυχές της μελέτης μιας μουσικής παράδοσης που πάει τόσο πίσω στον χρόνο.