Στάλιν

[...] Το 1926 σε μια συζήτηση με τον Κόμενεφ, υποστήριζε μ' επιμονή ότι ο Στάλιν ήταν "ένας επαρχιακός πολιτικός". Υπάρχει κάποια αλήθεια σ' αυτή τη σαρκαστική εκτίμηση, αλλά περιορισμένη. Τα προσόντα σαν την πανουργία, τη δολιότητα, την ικανότητα να εκμεταλλεύεται κανείς τα πιο χαμερπή ένστικτα της ανθρώπινης φύσης είναι αναπτυγμένα στο Στάλιν σε μεγάλο βαθμό και, σε συνδυασμό με την ισχυρή προσωπικότητά του, αποτελούν το ισχυρό όπλο σ' έναν αγώνα αλλά φυσικό όχι σε κάθε είδους αγώνα. Ο αγώνας για την απελευθέρωση των μαζών απαιτεί άλλα προσόντα. Αλλά διαλέγοντας ανθρώπους για να καταλάβουν τις προνομιακές θέσεις, συνδέοντάς τους μεν με τους δε, μέσα στο πνεύμα της κόστος, εξασθενίζοντας και υποδουλώντας τις μάζες, αυτά τα προσόντα του Στάλιν ήταν ανεκτίμητα και τον έκαναν γρήγορα αρχηγό της γραφειοκρατικής αντίδρασης [ωστόσο] ο Στάλιν δεν ξεφεύγει από τη μετριότητα· το πνεύμα του δεν είναι μόνο περιορισμένο, είναι ακόμα ανίκανο να συλλογιστεί λογικά. Κάθε φράση του λόγου του έχει κάτι το έμεσα πρακτικό κι ο λόγος του, εξεταζόμενος στο σύνολό του, υστερεί σε λογική δομή.

Λέον Τρότσκι