Μαρίνα Τσβετάγιεβα

Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα, μία από τις μεγαλύτερες ποιήτριες του 20ού αιώνα, γεννήθηκε το 1892 στη Μόσχα. Η μοίρα αυτής της απρόβλεπτης και χειμαρρώδους γυναίκας, που παντρεύτηκε έναν εθελοντή του Λευκού Στρατού, είναι άρρηκτα δεμένη με την ταραγμένη ιστορία της Ρωσίας. Ασυμβίβαστη με τις ηθικές επιταγές της εποχής της, αντίθετη με την επανάσταση, ζει για πολύ καιρό στην εξορία. Σύγχρονη του Πάστερνακ, του Μάντελσταμ, του Γκόρκι, της Αχμάτοβα, θαυμάστρια του Μαγιακόφσκι, αυτή η αιωνίως ερωτευμένη γυναίκα επιμένει να εξυμνεί τις μεγάλες ιδέες, τις ομορφιές της φύσης και τη μυστηριώδη διδαχή του θανάτου.

Το 1941, ύστερα από πολλές περιπέτειες, επιστρέφει στη Ρωσία, όπου και δίνει τραγικό τέλος στη ζωή της.

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού, ο Τρουαγιά αποτίει στην ουσία φόρο τιμής στη Μαρίνα Τσβετάγιεβα, η οποία το 1957, δεκαέξι χρόνια μετά το θάνατό της, ανακηρύχθηκε εθνική ποιήτρια της Σοβιετικής Ένωσης. «Ο Τρουαγιά μάς δείχνει πως η ποίηση της Τσβετάγιεβα είναι στην πραγματικότητα μια αυτοπροσωπογραφία».





ΚΡΙΤΙΚΗ



H έκδοση της βιογραφίας της Μαρίνας Τσβετάγιεβα στην Ελλάδα συμπίπτει χρονικά με την έκδοση μιας μυθιστορηματικής βιογραφίας του Μαγιακόφσκι, αλλά και με το έντονο ενδιαφέρον ορισμένων Eλλήνων ποιητών για την άλλη μεγάλη γυναικεία μορφή της ρωσικής ποίησης, την Aννα Αχμάτοβα. Θα ήταν ευχής έργο, το ενδιαφέρον αυτό για τη ρωσική ποίηση να αποκρυσταλλωθεί σε καλές μεταφράσεις των Pώσων κλασικών και νεότερων συγγραφέων, που στα ελληνικά σπανίζουν. Από τις λίγες λοιπόν ρωσικές ποιητικές φωνές που είναι κάπως γνωστές στην Ελλάδα (από το 1984 έως σήμερα έχουν κυκλοφορήσει τουλάχιστον τρία έργα και δύο ανθολογίες ποιημάτων της), η Μαρίνα Τσβετάγιεβα (1892-1941) υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες Pωσίδες ποιήτριες, η οποία ανακαλύφθηκε εκ νέου στη Ρωσία και στον κόσμο μετά το 1960.



Aπό έξι χρόνων



Κόρη επιφανούς καθηγητή της Ιστορίας της Tέχνης, μεγάλωσε σε ένα καλλιεργημένο περιβάλλον κι άρχισε να γράφει ποιήματα στα έξι της χρόνια. Στα δεκαέξι της θα εκδώσει την πρώτη της ποιητική συλλογή και λίγο αργότερα θα εγκαταλείψει τις εγκύκλιες σπουδές της και θα παντρευτεί έναν φθισικό Eβραίο, τον Σεργκέι Eφρον, στο πλευρό του οποίου θα παραμείνει σε όλη της τη ζωή. Θα ζήσει εκ του σύνεγγυς την εκρηκτική περίοδο κατά την οποία η ρωσική τέχνη εξακτινώνεται μεγαλειωδώς προς κάθε κατεύθυνση, όταν στην ποίηση ο συμβολισμός συμβιώνει με τον ιμαζινισμό, ο ακμεϊσμός με τον φουτουρισμό, ο Μαγιακόφσκι με τον Γεσένιν, ο Μάντελσταμ με την Αχμάτοβα, ο Μπούνιν με τον Γκόρκι.

Αντιφατική και προκλητική, μεγαλωμένη κάτω από τον αστερισμό του Πούσκιν και βαθιά επηρεασμένη από τον Μπλοκ, δεν θα διστάσει να υποστηρίξει τους Λευκούς κατά των μπολσεβίκων, θεωρώντας ότι έτσι υπερασπίζεται τη ρωσική ψυχή και θα ακολουθήσει, περήφανη, το δρόμο της εξορίας. Θα ζήσει στην Πράγα και το Παρίσι επί δεκαεπτά χρόνια, στο περιθώριο των Pώσων εμιγκρέδων που την αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη, ειδικά από τη στιγμή που ο σύζυγός της αρχίζει να προσεγγίζει τους Κόκκινους. Μαχητική και ασυμβίβαστη, μονίμως ερωτευμένη, συχνά θα καταφεύγει στη φιλανθρωπία των υπόλοιπων Pώσων, θα συναντά όλο και μεγαλύτερες δυσκολίες στην έκδοση του έργου της, το οποίο από το 1930 εξάλλου δεν εκδίδεται πια στην ΕΣΣΔ. Θα αναγκαστεί να γυρίσει στη Σοβιετική Eνωση, όπου η κόρη της θα φυλακιστεί, ο άντρας της θα εκτελεστεί και η ίδια τελικά θα αυτοκτονήσει.



Mε την ιδέα του έρωτα



Ερωτευμένη με την ιδέα του έρωτα μάλλον παρά με τους πολυάριθμους εραστές και τις ερωμένες της, μυθοποιούσε τις σχέσεις της, τις έκανε ποίημα και στηριζόταν και σ’ αυτές για να αντέχει την αβίωτη ζωή της. Δεσποτική, αυταρχική, απόλυτη, εγωκεντρική και μαζί υπέρμαχος των αδικημένων, θα διαρρηγνύει σε όλη τη ζωή της τις σχέσεις της ακόμα και με τους πιο αγαπημένους της ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους αναγνώριζαν εντούτοις τον ποιητικό πυρετό που την ανάλωνε καθημερινά, όπως ο Πάστερνακ ή ο Ρίλκε, με τον οποίο αλληλογραφούσε χωρίς να έχουν γνωριστεί.

Η Τσβετάγιεβα παίδευε τις λέξεις της για μέρες ολόκληρες, έως ότου επιτύχει τη μουσικότητα που ήθελε, έκανε τραγούδι την κάθε της σκέψη, χωρίς να μετρά τις συνέπειες. Η ποίησή της στηρίζεται στην εικόνα που λειτουργεί ως γροθιά στο στομάχι και συνδυάζει την ορθοδοξία και τη ρωσική παράδοση με τον μοντερνισμό. Οι ηρωίδες της προέρχονται από τη Βίβλο, τη μυθολογία και τη ρωσική ιστορία και ο ορμητικός λυρισμός της υποφώσκει ακόμα και στα πεζά και τα θεατρικά της κείμενα, και στις επιστολές της.



Eκρηκτικός λόγος



Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα έζησε για την ποίηση και με την ποίηση μόνο. Αυτήν την παθιασμένη αφοσίωσή της στην υπόθεση της ποίησης αναδεικνύει η βιογραφία του Ανρί Τρουαγιά, ο οποίος περιγράφει με τη γνωστή αφηγηματική του δεξιοτεχνία τη σκοτεινή και ενδεή ζωή της, που διαπνεόταν όμως πάντα από ύψιστα ιδεώδη και πάθη, τον εκρηκτικό της λόγο που απευθύνεται στο μέλλον. Ο Τρουαγιά αδυνατεί όμως να αποδεσμευτεί από την αντισιοβετική του τοποθέτηση, με αποτέλεσμα να μην αποδίδει πρισματικά την πολυπλοκότητα της εποχής αυτής του αίματος και του μεγαλείου, η οποία άλλαξε αδιαμφισβήτητα τον ρουν της ιστορίας.

Η ελληνική μετάφραση παρουσιάζει ένα παράδοξο: οι τίτλοι των συλλογών της ποιήτριας ή των εντύπων δεν παρατίθενται στα ρωσικά (σε λατινική μεταγραφή) ή στα ελληνικά, αλλά στα γαλλικά· το ίδιο και οι τίτλοι έργων που κυκλοφορούν εντούτοις στα ελληνικά, όπως οι «Καλές συνοικίες» του Αραγκόν. Μια μεταφραστική αστοχία στην κατά τα άλλα ρέουσα και συνεπή ελληνική μετάφραση.



ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1/6/2003