Μαράλ όπως Μαρία

Να μη λύνονται ούτε να τελειώνουν ποτέ οι κρυφές διηγήσεις, να γυρίζουν τα πρόσωπα καθαρμένα απ' τη μνήμη, και το αίσθημα πάντα να κρατεί τα ιστία, όπως πλόες που ήταν να γίνουν, και ενάντια βουλή τους ματαίωσε, ή τα ιστία ανύπαρκτα, πιθανόν και τα σκάφη.

Τζένη Μαστοράκη, Μ' ένα στεφάνι φως

Δεύτερο βιβλίο -μία συλλογή δεκατριών διηγημάτων- της Ν. Τρουλλινού. Το πρώτο της, πάλι διηγήματα, εκδόθηκε το 1995 στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου ζει και εργάζεται ως δικηγόρος, επιστημονικός συνεργάτης Τ.Ε.Ι. και συνεργάτης της τοπικής ΕΡΑ. Δεν το γνωρίζω, αλλά μας πληροφορεί ότι άκουσε καλές γνώμες για τη γραφή της. Γι' αυτή τη γραφή μπορώ να βεβαιώσω ότι τα καλά λόγια δεν ειπώθηκαν ως απλή φιλοφρόνηση, αν ήταν της ίδιας ποιότητας και υφής που βρίσκουμε στα διηγήματα της συλλογής «Μαράλ όπως Μαρία». Κάθε λέξη μοιάζει να έχει ζυγιστεί πολλές φορές πριν «πέσει» στο χαρτί. Ιστορίες σημερινές, με ρίζες στο παρελθόν. Ενα παρελθόν που διεκδικεί μερίδιο, όχι μόνο του παρόντος, αλλά και του μέλλοντος των προσώπων.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Κάθε βιβλίον νέου συγγραφέα είνε και μία παρθενία» έγραφε ο Μιχ. Μητσάκης δανειζόμενος τα λόγια ξένου συγγραφέα, διασημότατου, του οποίου ωστόσο το όνομα δεν απεκάλυπτε. Και συνέχιζε: «Εγώ, σχεδόν πάντοτε, πριν κόψω τα φύλλα, καταλαμβάνομαι από την συγκίνησιν του αγνώστου... Αχ και μέσα εις τον τόμον αυτόν να αντηχούσεν η πρώτη κραυγή ενός μεγάλου ταλάντου!..». Παρ' όλες τις στατιστικές και το κυνήγι ταλέντων που εξαπολύουν οι εκδότες, κανένα στοιχείο σχετικό με τον συγγραφέα δεν προϊδεάζει για την ποιότητα του βιβλίου του, ούτε ο τόπος κατοικίας και η καταγωγή ούτε η ηλικία ούτε το φύλο, και ας έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια ένας μύθος γύρω από τους επαρχιώτες ωρίμου ηλικίας και τις γυναίκες. Η έκπληξη που επιφυλάσσει το βιβλίο παραμένει ακεραία. Πάντως συμπτωματικά η Ν. Τρουλλινού πληροί τις προϋποθέσεις του μύθου. Αν και δεν πρόκειται ακριβώς για πρωτοεμφανιζόμενη, αφού υπάρχει και ένα προηγούμενο βιβλίο σε ηρακλειώτικη έκδοση, ενώ τα μισά σχεδόν διηγήματα της παρούσης συλλογής έχουν δημοσιευθεί σε ποικίλα τοπικά έντυπα. Ως γνωστόν, ωστόσο, οτιδήποτε πραγματοποιείται εκτός κλεινού άστεως, για τα λογοτεχνικά πράγματα της χώρας, τόσο σαφώς οριοθετημένα, είναι σαν να μη συνέβη.

Δεκατρία τα διηγήματα, λες και η συγγραφέας θέλει να δείξει πως δεν συμμερίζεται τις προλήψεις των ηρώων της, παρ' όλο που ο αφηγητής στις ιστορίες της δεν αποστασιοποιείται αλλά βρίσκεται μέσα στον κόσμο τους και η φωνή του ακούγεται σαν προέκταση στις στιχομυθίες τους. Ενας τρόπος αφήγησης που φέρνει τη Ν. Τρουλλινού πλησιέστερα σε παλαιότερους διηγηματογράφους. Αν επιμέναμε στον εντοπισμό ενός κεντρικού θέματος, ώστε να βοηθήσουμε και τον αναγνώστη που επιζητεί, τουλάχιστον στα βιβλία, τη συνέχεια, θα προκρίναμε το πολύπλοκο της μνήμης. Πρόσφατα είχαμε αναφερθεί σε δύο μελλοντολογικά μυθιστορήματα, της Λ. Δουκίδου και του Ν. Παπανδρέου, εστιασμένα στην ανακάλυψη μιας συσκευής που θα επιτελεί τη βιντεοσκόπηση του εγκεφάλου και πρωταρχικώς της μνήμης. Κατ' εξαίρεσιν υπάρχει και στο βιβλίο της Ν. Τρουλλινού ένα μελλοντολογικό διήγημα, Η χημική σύσταση του γιασεμιού, όπου Πρωτοχρονιά του 2013 (τόσο κοντά) έχει ήδη επιτευχθεί μια παρόμοια συσκευή, μόνο που η τελείωσή της σκαλώνει σε μια μικρή δυσκολία. Το λογισμικό αυτής της δαιμόνιας μηχανής αδυνατεί να ανασυνθέσει τις μυρωδιές, ενώ δεν έχει πρόβλημα με τα χρώματα και τους ήχους.

Τη μυρωδιά των πραγμάτων, των χώρων, των ανθρώπων, που όταν τη θυμόμαστε μας κάνει να κλαίμε, όπως ισχυρίζεται ο στίχος του Πάμπλο Νερούδα και όπως επαναλαμβάνει ο Μ. Κουμανταρέας και με τον τίτλο του προηγούμενου βιβλίου του. Ακριβώς αυτές τις μυρωδιές της μνήμης κατορθώνουν να μετατρέψουν σε λέξεις οι διηγήσεις της Ν. Τρουλλινού, αν και δεν εξιστορεί αναμνήσεις. Ούτε ίχνος αυτοβιογράφησης, αντίθετα ο λόγος μοιράζεται σε πολλά διαφορετικά πρόσωπα, ευκρινώς αποδοσμένα. Μνήμες πλήρεις αισθημάτων, που καμία ηλεκτρονική συσκευή ποτέ δεν θα καταγράψει: η μνήμη ενός τόπου, όπως την αναδεικνύει η αρχαιολογική σκαπάνη, η μνήμη ενός λαού με τη μορφή του μύθου, όπου πληθαίνουν τελώνια και δεισιδαιμονίες, η μνήμη του ξενιτεμένου - ενός χιλιανού εξόριστου, του έλληνα μετανάστη στην Αμερική, μιας Θεσσαλονικιάς που έτυχε να στήσει το σπιτικό της στη Βηρυτό, κάποιου Πόντιου, γιου πολιτικού πρόσφυγα στη Γεωργία - ή, τέλος, η προσωπική μνήμη από παλαιότερες δύσκολες εποχές, Εμφύλιο, Δικτατορία.

Δευτερεύον θέμα στα διηγήματα, αλληλένδετο με τη μνήμη, ο ξένος σε έναν τόπο, μακράν ωστόσο της πρόσφατης πεζογραφικής εκμετάλλευσης του μετανάστη ως σπαρακτικού ήρωα. Χωρίς ορθολογιστικές αναλύσεις, με νύξεις ποιητικής υφής, θίγεται η έννοια της πατρίδας, πώς κάποιος δένεται με τον τόπο εγκατάστασής του, ενώ νιώθει ξένος στη χώρα του, ή ακόμη η μεταλλαγή του Εβραίου από διωκόμενου σε διώκτη. Διηγήματα στα οποία «το αίσθημα πάντα κρατεί τα ιστία», σύμφωνα και με τον στίχο της Τζένης Μαστοράκη που επιλέγεται ως μότο του βιβλίου. Σύντομα, ορισμένα μόλις μία σελίδα, όπως η Επίσκεψη, με το ενύπνιο να εισχωρεί στην πραγματικότητα και τον φόβο του θανάτου να λανθάνει στις λέξεις, χωρίς να ομολογείται ρητώς. Και αυτό ένα χαρακτηριστικό της συγγραφέως· η διήγηση λίγα εξιστορεί και περισσότερα υπαινίσσεται, και όσο λιγότερα εκθέτει τόσο μεγαλώνει η συγκινησιακή ένταση. Πρόσθετο παράδειγμα τα Τρία πρόσωπα για έναν εφιάλτη, όχι έναν τυχόντα εφιάλτη αλλά τον πολύ συγκεκριμένο της ζωής, που καταλαμβάνει την ηλικιωμένη όταν ο μόνος νυμφίος τον οποίον μπορεί να ονειρευθεί είναι ο θάνατος ή κάποιον που λόγω της ανατροφής του νιώθει τον ανδρισμό του να παραπαίει. Σπαράγματα από κουβέντες και σκέψεις μετέωρες, καθώς πληθαίνουν τα αποσιωπητικά. Σε ορισμένα σημεία γεννιέται το ερώτημα μήπως η αφήγηση είναι καθ' υπερβολήν ελλειπτική, ωστόσο μια ιστορία (Τυρόπιτες, μπουγάτσες κλπ.), που η συγγραφέας τη διηγείται πλήρως, δείχνει να υστερεί. Αν και ως ειρωνικό σχόλιο επί των ανθρωπίνων σχέσεων έχει τη χάρη της.

Διηγήματα χαλαρά δομημένα, με συνειρμικά πηδήματα στον χρόνο. Ο λόγος, άλλοτε μικροπερίοδος, κουβεντιαστός κάποτε και τραγουδιστός, και άλλοτε στις περιγραφές μακροσκελής και συστρεφόμενος. Τότε είναι που προβάλλει ο γενέθλιος τόπος της συγγραφέως, πάντα με μια χροιά παραμυθική, προπαντός παραμυθητική. Δεν ισχυριζόμαστε βεβαίως πως ακούσαμε την κραυγή ενός μεγάλου ταλάντου, ως ανέμενε ο Μιχ. Μητσάκης, απλώς υποστηρίζουμε ότι η συλλογή διηγημάτων της Ν. Τρουλλινού ανήκει στην τάξη των ωραίων βιβλίων.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 08-12-2002