Η σύγχρονη ελληνική μετανάστευση μεταξύ θεωρίας και εμπειρίας

Η μαζική εισροή μεταναστών στη χώρα μας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, όπως ήταν φυσικό, αναθέρμανε και ανατροφοδότησε τον κοινωνικό και επιστημονικό προβληματισμό γύρω από τη μετανάστευση σε μια χώρα, που κατά κανόνα βρέ­θηκε απροετοίμαστη στην προοπτική μιας σχετικά βίαιης πολυπολιτισμικής αναδιάρθρωσης.

Οι έντονοι προβληματισμοί ξεκινούσαν από τις προβλέψεις ότι οι νέοι μετακινού­μενοι πληθυσμοί θα επέφεραν "διάσπαση του ενιαίου εθνοκοινωνικού ιστού", ενώ παράλληλα θα μετέβαλλαν καθοριστικά τις ήδη εύθραυστες ισορροπίες σε κάθε μορφή καθημερινής κοινωνικής πραγματικότητας.

Έτσι, τουλάχιστον την πρώτη περίοδο της εξέλιξης του, το φαινόμενο φάνηκε να προκαλεί μαζικές ανοργάνωτες κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις και αναπόφευκτα έφερε στο προσκήνιο την ελληνική μεταναστευτική εμπειρία, ως ιδεολογικό αντίβαρο και συμβολικό πολιτισμικό κεφάλαιο, προκαλώντας σε πολλές περιπτώσεις αυθαίρετες συγκρίσεις που, όμως, ήταν απροσδιόριστες στο χρόνο και στην ιστορική-κοινωνική τους αιτιότητα.

Το αποτέλεσμα από μια τέτοια σύγκριση ήταν να δουν το φως της δημοσιότητας απόψεις και μελέτες, από τις οποίες άλλες συνέχιζαν την μεροληπτική τακτική της εθνοκεντρικής ιστοριογραφίας και άλλες προσπαθούσαν να εντάξουν το πρόβλημα στη σύγχρονη επιστημονική του διάσταση.

Η συζήτηση για την επιστημονική αναθεώρηση του μεταναστευτικού φαινομένου αναμφίβολα επέδρασε γενικότερα στη δημιουργία νέων τάσεων και αναγκών για τη διερεύνηση των συνθηκών και των κινήτρων που οδήγησαν συγκεκριμένες πληθυσμιακές μετακινήσεις από τον ελλαδικό χώρο, καθώς και τους προσανατο­λισμούς τους στο χώρο και το χρόνο.

Είναι σαφές ότι η μελέτη και η ερμηνεία όμοιων ή συναφών κοινωνικών φαινομένων, που εξελίσσονται σε διαφορετικές χωροχρονικές φάσεις και έχουν μεγάλη σημασία και βαρύτητα, προϋποθέτουν σε σημαντικό βαθμό την επικοινωνία πε­ρισσοτέρων του ενός κλάδου των ανθρωπιστικών επιστημών. Η σχέση των μεταναστών με την εκπαίδευση υπογραμμίζεται λόγω του ρόλου της ως ενός από τους σημαντικότερους μηχανισμούς αναπαραγωγής, ανασύστασης αλλά και συγκρότησης ιδεολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών και παιδαγωγικών μοντέλων στους εκατέρωθεν άξονες της μεταναστευτικής κίνησης: χώρος αποστολής και χώρος υποδοχής.

Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να συνεισφέρει, όσο τούτο είναι δυνατό, στον επιστημονικό επαναπροσδιορισμό των κριτηρίων και των θέσεων, αλλά και στη διερεύ­νηση αθέατων αλλά καθοριστικών όψεων του ελληνικού μεταναστευτικού παρα­δείγματος, χρησιμοποιώντας ένα πολύπλευρο και συστημικό μοντέλο μεθοδο­λογικής και επιστημονικής προσέγγισης, κάτω από το βάρος της διαπίστωσης ότι η σύγχρονη ελληνική μετανάστευση αποτελεί γεγονός καθοριστικής επίδρασης που είναι πολύ νωπό στην κοινωνική και την ατομική εμπειρία και συνείδηση και εν πολλοίς παραπέμπει σε μια ιστορική, πολιτισμική, κοινωνιολογική, οικονομική και εκπαιδευτική αναζήτηση που φτάνει ως τις μέρες μας.