Ονειρεύτηκα πως είμαι καλά

Η Ιουλία Δαμασκηνού ζει με την ιερά νόσο. Από τον φεγγίτη του δωματίου της κρυφακούει τις ιστορίες των ασθενών του ψυχίατρου πατέρα της. Ιστορίες βίας, ανελέητου έρωτα και εγκατάλειψης.
Από τη μητέρα της μαθαίνει για την ηδονή της πτώσης και για την αγάπη που, εκείνη μόνη, μπορεί να θεραπεύσει και να καταφέρει όλα όσα δεν μπορούν τα χάπια και τα λόγια. Ερωτεύεται τον καθηγητή της, διάσημο συγγραφέα. Όμως η γυναίκα του σε λίγες μέρες θα φέρει στον κόσμο το πρώτο τους παιδί. Με όπλο την ονειρική μητέρα, τον ανέλπιδο έρωτα για το συγγραφέα, τις σποραδικές απώλειες συνείδησης, το ιερό και το δαιμονικό που κομίζει μέσα της, η Ιουλία Δαμασκηνού στην Αθήνα του 2004 ονειρεύεται πως είναι καλά.

Ένα βιβλίο για τη ζωή μας, για τις φανταστικές αλήθειες και για τα όνειρα, που μόνο αυτά στο τέλος μένουν ανέγγιχτα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο τρίτο της μυθιστόρημα η Φωτεινή Τσαλίκογλου καταπιάνεται μ' ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα που σ' ένα ιστορικό βάθος προσλαμβάνει και μυθολογικές διαστάσεις: εκείνο της ιεράς νόσου, δηλαδή της επιληψίας. Οι επιληπτικοί ήταν οι περίφημοι δαιμονισμένοι, οι αποδιοπομπαίοι τράγοι των σκοταδιστικών κοινωνιών, έναν «δαιμονισμένο» θεράπευσε ο Χριστός, χωρίς ωστόσο να πείσει τους υπό εκκόλαψη χριστιανούς ότι θα πρέπει να τους βάζουν σε ίση μοίρα μ' αυτούς. Μέγα «κουσούρι» η επιληψία, ντροπή για όσους το είχαν αλλά και για τους συγγενείς τους που το έκρυβαν από τον περίγυρο. Δυνατό λοιπόν θέμα για έναν μυθιστοριογράφο, καλή ευκαιρία για να δείξει πόσο άθλιες και με ανοχή κάτω του μηδενός μπορούν να γίνουν οι κοινωνίες. Η Φωτεινή Τσαλίκογλου όμως αντιπαρέρχεται αυτήν την προκλητική ευκολία και προτιμά να κολυμπήσει σε πιο κλειστά, εσωτερικά και βαθιά νερά. Να προσεγγίσει -και σχεδόν να αφουγκραστεί- την ιερά νόσο από την ανθρώπινη πλευρά της, και μάλιστα από την πιο άγνωστη, την πιο μυστηριακή, αυτή των «απουσιών» συνείδησης που η επιληψία προκαλεί στους πάσχοντες κατά τη διάρκεια των κρίσεων. Τα ερωτήματα που θέτει η Τσαλίκογλου είναι: Πώς μπορεί να βιώνεται από τον πάσχοντα μια τέτοια κατάσταση; Ποια μπορεί να είναι τα όνειρά του, τα σχέδια για τη ζωή του, τα συναισθήματά του, ποιες οι προσωπικές του διαδρομές, οι σχέσεις του με τους γύρω του; Ολα αυτά, δηλαδή, που θα έλεγε κι ένας πάσχων σε μια σειρά ψυχαναλυτικές συνεδριάσεις, υιοθετώντας τη μέθοδο της αφήγησης.



Σε άγνωστους κόσμους



Εδώ φυσικά έχουμε να κάνουμε με την κατεξοχήν αφήγηση, το μυθιστόρημα, και η μυθιστορηματική μας ηρωίδα είναι ένα δεκαεννιάχρονο κορίτσι που στα οχτώ του χρόνια παρουσίασε την πρώτη επιληπτική του κρίση. Μ' αυτήν τη δυνατή εικόνα εξάλλου ανοίγει το μυθιστόρημά της η Τσαλίκογλου. Μια καλοκαιρινή μέρα στο Central Park της Νέας Υόρκης, όπου όλα φαίνονται ευτυχισμένα και λαμπερά, μια ελληνική οικογένεια κάνει τη βόλτα της, η μαμά σιγοτραγουδάει, το οχτάχρονο κοριτσάκι κοιτάει λαίμαργα τριγύρω και ο πατέρας, γνωστός ψυχίατρος, αρχίζει να βιντεοσκοπεί την ευτυχία, όταν χωρίς καμία προειδοποίηση η ιερά νόσος κάνει την εμφάνισή της και διαλύει τα πάντα. Από κει και πέρα για την ηρωίδα, Ιουλία Δαμασκηνού, αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση, η οποία θα χαρακτηρίζεται από τη διαφορετικότητα, αφού αυτό που κάθε τόσο την επισκέπτεται και τη βυθίζει σε άγνωστους κόσμους, θα την ξεχωρίζει από τους άλλους. «Δεν είμαι σαν τα άλλα παιδιά» σκέφτεται και ζητά από τον ψυχίατρο πατέρα της να της δώσει μια εξήγηση. Στο μεταξύ θα χάσει και τη μητέρα της, της οποίας η απώλεια ταυτίζεται μ' εκείνη της αγάπης. Πώς βιώνει η ηρωίδα τη διαφορετικότητά της, από τη μια, και το οδυνηρό συναίσθημα της απουσίας της αγάπης καθώς μεγαλώνει και φτάνει στην ευαίσθητη εφηβική και μετεφηβική της ηλικία; Πώς ο ψυχισμός της εξοικονομεί τις απουσίες συνείδησης στις οποίες βυθίζεται όταν η επιληψία -αραιά βέβαια- επανακάμπτει; Σε ποιους κόσμους ταξιδεύει όταν δεν βρίσκεται στο παρόν; Αυτά είναι τα κυρίαρχα ερωτήματα που βάζει η συγγραφέας τόσο για την ίδια όσο και για τον αναγνώστη. Οι απαντήσεις δίνονται μέσα από τον τρόπο με τον οποίο δομείται το μυθιστόρημα. Η Τσαλίκογλου αποφεύγει να στήσει μια μελοδραματική πλοκή με μια χτυπημένη από την άδικη μοίρα δεκαεννιάχρονη κοπέλα που συμβιώνει μ' έναν ιδιόρρυθμο απόμακρο πατέρα. Η δική της ηρωίδα για ν' αντιμετωπίσει τις συνεχείς συνειδησιακές αποχωρήσεις της, τις ελλείψεις που δημιουργούν οι αναγκαστικοί περιορισμοί της καθημερινότητάς της, τα ερωτήματα που έχει για τον εαυτό της σε σχέση με τους άλλους, υιοθετεί την αμυντική στάση τής άρνησης της συμμετοχής, της θέασης του κόσμου από έξω. Ο κόσμος γι' αυτήν αποτελείται, όχι από τις δικές της ιστορίες, που δεν υπάρχουν γιατί δεν πράττει τη ζωή, αλλά από των άλλων, και μάλιστα των ασθενών του πατέρα της, τις οποίες κρυφακούει από το φεγγίτη του δωματίου της. Μέσα από αυτές προσπαθεί να βγάλει κάποια συμπεράσματα για τη ζωή, για την ασθένεια, αφού οι άνθρωποι που μιλάνε στον πατέρα της ταλανίζονται από τα δικά τους ψυχικά τραύματα. Τόσο ντύνεται τις ιστορίες των άλλων που τις αναπλάθει στο μυαλό της προσθέτοντας και φανταστικά στοιχεία, φτιάχνοντας έτσι τις δικές της αφηγήσεις που τη γλιτώνουν από το να ζει τη δική της ασθένεια, τη δική της διαφορετικότητα. Ωστόσο, όταν η ιερά νόσος επανέρχεται, καταφεύγει σε μια φανταστική επαφή με τη νεκρή μητέρα της, ακριβώς γιατί αυτή αντιπροσωπεύει την αγάπη, αφού, όπως θα συμπεράνει και από τις ιστορίες των ασθενών του πατέρα της: «[..] Αγάπη θέλαν και ποιος ειδικός να τους τη δώσει; Αγάπη σε συσκευασία χαπιού, αγάπη σε συσκευασία λόγου. Η απουσία τρελαίνει. Πώς θα τη γειάνεις; Με τα γιατροσόφια του λόγου θα την αναπληρώσεις; Μόνο με μια άλλη παρουσία γιατρεύεται η απουσία [..]»


Αυτήν την απουσία η Ιουλία Δαμασκηνού προσπαθεί να τη γιατρέψει ή με τη φανταστική επαφή με τη νεκρή μητέρα της ή με την εμφάνιση του έρωτα στο πρόσωπο του συγγραφέα Σωτήρη Ντάβαρη, του ανθρώπου που δεν φτιάχνει μόνον ιστορίες αλλά προσπαθεί να μάθει και στους άλλους να φτιάχνουν, έχοντας την πεποίθηση ότι η δημιουργική γραφή (αφήγηση) συντελεί στο να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Για πρώτη φορά η ηρωίδα προσπαθεί να ζήσει μια δική της ιστορία. Και μάλιστα ερωτική. Να αποδείξει στον εαυτό της πως παρ' όλη τη διαφορετικότητά της μπορεί να αγαπηθεί. Ο Σωτήρης Ντάβαρης όμως έχει τη δική του ιστορία που δεν συμπίπτει με της ηρωίδας. Ωστόσο, ανεξάρτητα από την έκβαση αυτού του έρωτα, το ότι η Ιουλία Δαμασκηνού νιώθει το δικό της πραγματικό και κεφαλαιώδους σημασίας συναίσθημα του έρωτα, την κάνει να πιστέψει στη ζωή, να τη δυναμώσει και να την ελευθερώσει από το βάρος της διαφορετικότητάς της.



Καλειδοσκόπιο



Η Τσαλίκογλου, όπως είπαμε ήδη, δεν ακολουθεί μια μονοδιάστατη, φορτισμένη συναισθηματικά, πλοκή. Αντιθέτως, η κεντρική αφήγηση που «ακούμε» από την ηρωίδα, διασταυρώνεται με τις αφηγήσεις των ασθενών του πατέρα της, με τις φανταστικές συνομιλίες με τη νεκρή μητέρα της, με τις ιστορίες των τρίτων για τη μητέρα της, με την ιστορία του Σωτήρη Ντάβαρη, έτσι ώστε το μυθιστόρημα να λειτουργεί σαν καλειδοσκόπιο, όπου η μία αφήγηση ξεπηδά μέσα από την άλλη, και όλες μαζί κυλούν και ενώνονται με την κεντρική. Μ' αυτό τον τρόπο η συγγραφέας προσπαθεί να εισχωρήσει στον ιδιόμορφο ψυχισμό μιας νέας κοπέλας, η οποία έστω και σποραδικά χάνει την επαφή της με τον κόσμο. Εν τέλει το μυθιστόρημα μιλάει για τη διαφορετικότητα σ' έναν κόσμο ήσσονος ανοχής -ένας από τους δευτεραγωνιστές είναι ομοφυλόφιλος- με εμφανώς αισιόδοξη κατάληξη. «Η ζωή είναι ένα χωρατό», λέει στο τέλος η ηρωίδα, η οποία συμφιλιώνεται με αυτό που έχει ανακαλύπτοντας τη διαφυγή της δημιουργίας. Η Τσαλίκογλου κάνει ένα βήμα μπροστά όσον αφορά το πώς χειρίζεται το δύσκολο αυτό θέμα τόσο από την άποψη των αφηγηματικών τεχνικών που χρησιμοποιεί όσο και της γραφής της. Στα συν όλων των μέχρι σήμερα μυθιστορημάτων της Τσαλίκογλου είναι η τρυφερότητα και η εντιμότητα με τις οποίες αντιμετωπίζει τους ήρωές της.



ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/01/2005