Μάο. Η άγνωστη ιστορία

[...]Καρπός δεκαετούς έρευνας, κατά κύριο λόγο σε αρχεία απόρρητα μέχρι πρότινος, και πλούσιο σε ανέκδοτες μαρτυρίες το βιβλίο διαβάζεται ταυτόχρονα σαν αφήγημα φρίκης και σαν εγχειρίδιο πολιτικής φιλοσοφίας. Το πεπρωμένο του Μάο εικονογραφεί με τον καλύτερο τρόπο τον ωμό αφορισμό του Λιν Μπιάο, του ανθρώπου που υπήρξε για καιρό συνένοχός του προτού μεταβληθεί σε θύμα του: «Πολιτική εξουσία είναι η εξουσία του να καταπιέζεις τους άλλους».

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Μάο Τσε Τουνγκ πέθανε, ο μαοϊσμός επίσης, αλλά ο μύθος του Μάο εξακολουθεί να καλλιεργείται στην Κίνα. Τη διάλυση αυτού του μύθου επιχειρούν στην ογκώδη βιογραφία τους για τον Μάο η Γιουνγκ Τσανγκ, διάσημη για το βιβλίο της Αγριόκυκνοι, και ο σύζυγός της, ο ιστορικός Τζον Χαλιντέι. Οσα δεν ξέραμε ως τώρα, όπως υπονοεί ο τίτλος του βιβλίου, είναι εκείνα που αρκούν για να διαλύσουν τον μαοϊκό μύθο. Είναι όμως αρκετά;

Ο γράφων βρέθηκε πρόσφατα στο Χονγκ Κονγκ όπου και προμηθεύτηκε το βιβλίο, αλλά για προληπτικούς λόγους δεν το πήρε μαζί του όταν ταξίδεψε στη συνέχεια στη Λαϊκή Κίνα, αφού εκεί είναι απαγορευμένο. Στη χώρα του κόκκινου καπιταλισμού επιτρέπεται η κριτική για τα «λάθη» (όπως ευφημιστικά αποκαλούνται τα εγκλήματα του Μάο) - αλλά ως εκεί. Για όσο διάστημα η εικόνα του θα φιγουράρει στα κινεζικά χαρτονομίσματα (σε όλα, από αυτά του ενός ως εκείνα των 100 γουάν) και το πορτρέτο του θα δεσπόζει στο Πεκίνο πάνω από την είσοδο της Απαγορευμένης Πόλης, ο Μάο θα λειτουργεί ως καθεστωτικό τοτέμ που κανείς δεν θα τολμά να το αγγίξει.



Αφιλος και ραδιούργος



Η Τσανγκ και ο Χαλιντέι, έπειτα από πολυετή έρευνα στις πηγές, από συζητήσεις με επιζώντες της Μακράς Πορείας και αξιοποιώντας τα ντοκουμέντα των σοβιετικών αρχείων, έγραψαν ένα βιβλίο το οποίο ξεπερνά τις 900 σελίδες και προκαλεί σοκ, πολύ συχνά μάλιστα κι ένα αίσθημα αγανάκτησης για τη φαλκίδευση της Ιστορίας που εξαπάτησε ακόμη και φυσιογνωμίες από την άλλη όχθη, όπως ο Μαλρό, ο οποίος στα Αντιαπομνημονεύματά του παρουσιάζει τον Μάο σαν να είναι περίπου αυτοκράτορας. Μήπως όμως ήταν τελικά; Για όποιον γνωρίζει κάπως την ιστορία της Κίνας η σύγκριση δεν μοιάζει αυθαίρετη. Αλλά οι αυτοκράτορες του 20ού αιώνα δεν ήταν παρά στυγνοί δικτάτορες.

Η Τσανγκ και ο Χαλιντέι παρουσιάζουν έναν Μάο χειρότερο και από τον Στάλιν. Εναν άγνωστο Μάο που ο μόνος του στόχος ήταν η εξουσία και ο εαυτός του, που θεωρούσε τους ανθρώπους αναλώσιμους και δεν έδινε δεκάρα ακόμη και για τα στενά μέλη της οικογένειάς του. Ηταν άφιλος, ραδιούργος, κακιά ψυχή, λένε, θεωρώντας τον υπεύθυνο για τον θάνατο 70.000.000 Κινέζων.



Δεν αγαπούσε κανέναν



Ο Μάο δεν αγαπούσε κανέναν. Τον Τσου Εν Λάι, που του ήταν πιστός ως το τέλος της ζωής του, τον έβλεπε πάντοτε με καχυποψία. Οταν οι γιατροί διέγνωσαν πως ο Τσου έπασχε από καρκίνο (ο οποίος βρισκόταν στο πρώτο στάδιο και μπορούσε να αντιμετωπιστεί), ο Μάο δεν του επέτρεψε να εγχειρηθεί, με τη δικαιολογία ότι ήταν μεγάλης ηλικίας και δεν υπήρχε σοβαρός λόγος για εγχείρηση. Οι γιατροί εγχείρησαν τον Τσου όταν ο καρκίνος βρισκόταν πλέον σε προχωρημένο στάδιο - χωρίς αυτή τη φορά να ρωτήσουν τον Μάο.

Ο Μεγάλος Τιμονιέρης μόνο τον Στάλιν εκτιμούσε - και φοβόταν. Οταν ο σοβιετικός δικτάτορας πέθανε, ο κινέζος ομόλογός του αισθάνθηκε ότι είχε απελευθερωθεί. Στα πρότυπα του Στάλιν ο Μάο καλούσε κι εκείνος για συνεδρίαση τις μεταμεσονύχτιες ώρες τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος - αλλά με πιο πρωτότυπο τρόπο: οι συνεδριάσεις γίνονταν στην κρεβατοκάμαρά του. Μπροστά στο κρεβάτι του, όπου βρισκόταν ξαπλωμένος, περιστοιχισμένος από βιβλία, αναπτύσσονταν περιμετρικά οι καρέκλες για τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου, στο ίδιο κρεβάτι όπου διασκέδαζε με τις ερωμένες του, ο ακριβής αριθμός των οποίων παραμένει άγνωστος.



Πένθησε τον Τσανγκ Κάι Σεκ!



Ο Μάο είχε πάθος με το κολύμπι αλλά λουζόταν πολύ σπάνια. Τον μεγάλο του αντίπαλο, τον Τσανγκ Κάι Σεκ, δεν έπαψε να τον εκτιμά ως το τέλος, λένε οι συγγραφείς, ισχυριζόμενοι μάλιστα ότι όταν ο τελευταίος πέθανε ο Μάο τον πένθησε σαν να ήταν δικός του άνθρωπος.

Για να μην έχει την τύχη του πρωθυπουργού Λιου Σάο Σι, που τον δολοφόνησαν οι ερυθροφρουροί, ή του Λιν Μπιάο, που υπήρξε το όργανό του προκειμένου να κατευθύνει ο Μάο την Πολιτιστική Επανάσταση εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων, ο Τσου Εν Λάι έκανε απίστευτους συμβιβασμούς. Και αν ο Μάο δεν είχε αρχίσει να καταρρέει τα τελευταία χρόνια, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει σε τι ύψος θα έφτανε ο αριθμός των θυμάτων του.

Ο Μεγάλος Τιμονιέρης δεν έδινε δεκάρα για την ανθρώπινη ζωή. Οσοι κι αν πέθαιναν η Κίνα δεν θα χανόταν. Και οι φιλοδοξίες του να γίνει ένας νέος κυρίαρχος του κόσμου δεν τον εγκατέλειψαν ποτέ. Η περίοδος του λεγόμενου Μεγάλου Αλματος, στα τέλη της δεκαετίας του '50, οδήγησε στον μεγαλύτερο λιμό της ανθρώπινης Ιστορίας, πολύ μεγαλύτερο από τον λιμό της Ουκρανίας τη δεκαετία του '30. Μέσα σε πέντε χρόνια πέθαναν περίπου 30.000.000 άνθρωποι από την πείνα. Την ίδια περίοδο το καθεστώς κατ' εντολήν του Μάο πουλούσε μεγάλο μέρος της αγροτικής παραγωγής για να επενδύει τα χρήματα στην ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας.

Το σχίσμα του 1960 ανάμεσα στην Κίνα και στη Σοβιετική Ενωση δεν ήταν ιδεολογικό, όπως πιστεύεται. Ο Μάο δεν θεωρούσε τον Χρουστσόφ ασήμαντο, αφού, καθώς έλεγε, «είχε τα κότσια να στραφεί εναντίον του Στάλιν». Ο Χρουστσόφ δεν ενέδωσε στους μεγαλοϊδεατισμούς και στις φιλοδοξίες του Μάο και φυσικά δεν του έδωσε όλα τα όπλα και την τεχνολογία που επεδίωκε να αποκτήσει.

Η Πολιτιστική Επανάσταση οδήγησε την Κίνα για περίπου δέκα χρόνια σε μια πνευματική έρημο - αυτό λέγεται και σήμερα, όχι με τέτοια έμφαση βεβαίως, ακόμη και στην ίδια τη Λαϊκή Κίνα. Ωστόσο οι Λαϊκές Κομμούνες, που τόσο θαυμάστηκαν από ανθρώπους όπως ο Σαρτρ, οδήγησαν την Κίνα δεκαετίες πίσω. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πως οι άνθρωποι που δούλευαν τότε στα χωράφια δεν είχαν για τις Αρχές όνομα αλλά έναν αριθμό στην πλάτη, όπως αποδεικνύεται και από τα φωτογραφικά ντοκουμέντα.



Ο μύθος της Μακράς Πορείας



Μύθος ήταν και το περιστατικό της Μακράς Πορείας που απέκτησε θρυλικές διαστάσεις: η μάχη στη γέφυρα του ποταμού Νταντού, την οποία το 1936 ο αμερικανός δημοσιογράφος Εντγκαρ Σνόου περιέγραψε ως τη σημαντικότερη μάχη της Μακράς Πορείας όπου ο Κόκκινος Στρατός επέδειξε αφάνταστο ηρωισμό. Προπαγάνδα, λένε οι συγγραφείς, και παραθέτουν τον διάλογο ανάμεσα στον σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ και στον Ντενγκ Χσιάο Πινγκ, ο οποίος ήταν παρών στη μάχη. «Μεγάλο πολεμικό κατόρθωμα» είπε ο Μπρζεζίνσκι. «Ε, έτσι παρουσιάστηκε από την προπαγάνδα μας... Στην πραγματικότητα ήταν μια πολύ εύκολη στρατιωτική επιχείρηση... Δεν ήταν και κανένα σπουδαίο ανδραγάθημα, όμως εμείς θελήσαμε να το δραματοποιήσουμε» σχολίασε ο Ντενγκ.

Η σημασία της Μακράς Πορείας για την επικράτηση του Κόκκινου Στρατού υπήρξε τεράστια, αλλά σύμφωνα με τους συγγραφείς η επιτυχία της (η αίσια έκβαση της προσπάθειας του Μάο να προσεγγίσει τις περιοχές που ήλεγχε ο σοβιετικός στρατός στον Βορρά ώστε να αποκτήσει πρόσβαση στις πηγές ανεφοδιασμού) οφείλεται στο γεγονός ότι ο Τσανγκ Κάι Σεκ συνειδητά δεν έκανε αυτό που ήξερε ώστε να σταματήσει την Πορεία, επειδή οι Σοβιετικοί κρατούσαν όμηρο τον γιο του στη Μόσχα.

Αυτά είναι κάποια από τα χαρακτηριστικότερα επιχειρήματα που επιστρατεύουν οι συγγραφείς για να αποδομήσουν την προσωπικότητα του Μάο. Το βιβλίο διεθνώς χαρακτηρίστηκε μονομερές, όμως η Τσανγκ και ο Χαλιντέι λένε πως κανένα από τα στοιχεία που παραθέτουν δεν έχει αμφισβητηθεί.

Ο ίσκιος του Μάο στοιχειώνει και σήμερα την Κίνα. Ωστόσο, αν κάτι προκύπτει αβίαστα από το βιβλίο αυτό πέραν της αποδόμησης και της απομυθοποίησης, είναι πως χωρίς την ενεργό υποστήριξη της Σοβιετικής Ενωσης και του ίδιου του Στάλιν ο κινεζικός Κόκκινος Στρατός δεν θα είχε νικήσει. Με τη διαφορά βεβαίως ότι ο ταριχευμένος Μάο βρίσκεται ακόμη στο μαυσωλείο του στην πλατεία Τιανανμέν και το πορτρέτο του πάνω από την είσοδο της Απαγορευμένης Πόλης, ενώ η μούμια του Στάλιν έχει ταφεί εδώ και δεκαετίες και στην γκρίζα αυτοκρατορία του δεν έχει μείνει όρθιο σχεδόν κανένα άγαλμά του.



ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 25/11/2007