Η μελαχρινή κυρία από τη Λευκορωσία

Με καταγωγή από το Μόγκιλεφ της Λευκορωσίας, βρίσκοντας καταφύγιο στις ΗΠΑ, η Φέιγκελε Τσάρυν (στα γίντις : πουλάκι), παντρεμένη και μητέρα δύο παιδιών, πρέπει να επιβιώσει. Μα είτε κάνει την κρουπιέρισσα για λογαριασμό ενός μεγαλοκομπιναδόρου του Μπρονξ είτε κάνει την "καμήλα" για τον φίλο της τον Τσικ -πραγματικό Ρομπέν των Δασών της μαύρης αγοράς- είτε βουτάει κεράσια στη σοκολάτα, όταν επιστρέφει στο εργοστάσιο, η Φέιγκελε επιλέγει τους φίλους της και τους μένει πιστή.

Για πρώτη φορά ο Τζέρομ Τσάρυν περιγράφει αυτή την εποποιία της παιδικής ηλικίας, αυτή τη μαγική διαδρομή στο Μπρονξ της δεκαετίας του '40 συντροφιά με τη μητέρα του: "Χορεύαμε σε μια τεθλασμένη γραμμή. (…) Κι όλος ο κόσμος άνοιγε δρόμο στο πέρασμά μας".





ΚΡΙΤΙΚΗ




Μόνο αισθήματα αγάπης και λατρείας για τη Νέα Υόρκη τρέφει ο Τζέρομ Τσάριν (γεν. το 1937), αισθήματα που τα εκδηλώνει παντί τρόπω στα βιβλία του. Γνωστός στους έλληνες αναγνώστες από το «Κουαρτέτο του Ισαάκ Σαϊντέλ» (Αγρα), αυτοτελείς ιστορίες με υπερρεαλιστικά στοιχεία που έχουν ως κεντρικό ήρωα έναν εβραίο αστυνομικό, ο οποίος διευθύνει με την αόρατη μπαγκέτα του το αλλόκοτο πλήθος της εβραϊκής κοινότητας της Νέας Υόρκης, ο Τσάριν κατάγεται από οικογένεια Ρώσων και Πολωνών Εβραίων που μετανάστευσαν στις ΗΠΑ μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Εκτός όμως από τις αστυνομικές ιστορίες που αποτελούν μικρό μέρος του συνολικού έργου του, έχει γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα, σενάρια για κόμικς, μια παρωδία γουέστερν, μια παρωδία μυθιστορήματος αθλητικού περιεχομένου, ένα παιδικό βιβλίο, μια μελέτη για τον κινηματογράφο και δοκίμια, όπως αυτό για τη Νέα Υόρκη: «Metropolis: New York as myth, masterplace, and magic land» (1986).

Το βιβλίο «Η μελαχρινή κυρία από τη Λευκορωσία» ουδεμία σχέση έχει με την αστυνομική λογοτεχνία. Πρόκειται για ένα αυτοβιογραφικό κείμενο, στο οποίο ο Τσάριν αφηγείται την εποποιία της παιδικής ηλικίας, κάνοντας μια γλαφυρή αναδρομή στη ζωή της οικογένειάς του στο Μπρονξ. Κυρίως μιλάει για τη μητέρα του, την ωραία Φέιγκελε (στα γίντις: πουλάκι), γυναίκα αξιομνημόνευτη, γύρω από την οποία κινείται ένας ολόκληρος κόσμος συγγενών, φίλων, θαυμαστών και πεινασμένων αρσενικών.

Εξομολογείται ο συγγραφέας: «Περπατούσαμε στους δρόμους, ένα παιδί-θαύμα με κοντά παντελονάκια και η μητέρα του, τόσο προκλητικά όμορφη, ώστε κάθε συναλλαγή σταματούσε· περνάγαμε σ' έναν κόσμο αργής κίνησης όπου γυναίκες, άντρες, παιδιά, σκυλιά, γάτες και πυροσβέστες στα οχήματά τους την κοιτούσαν με τέτοια επιθυμία που μ' έκαναν να νιώθω σαν σφετεριστής που την παρασέρνει σε κάποιον μακρινό λόφο».

Γεννημένη στο Μόγκιλεφ της Λευκορωσίας το 1911, η Φέιγκελε Τσάριν έφθασε στην Αμερική το 1927. Εκεί εργάστηκε ως ράφτρα, έμαθε αγγλικά σε νυχτερινό σχολείο για μετανάστες ­χωρίς να πάψει να ονειρεύεται μια καριέρα επιστήμονος σαν τη μαντάμ Κιουρί­ και παντρεύτηκε τον Σαμ, έναν επιστάτη σε γουναράδικο του Μανχάταν με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά, τον ασθματικό Χάρβεϊ και τον Τζέρομ. Η μοίρα ωστόσο της φέρθηκε σκληρά επιφυλάσσοντάς της να εξελιχθεί σε «βαποράκι» ­«καμήλα» στην τοπική αργκό­ διακινήτρια δηλαδή λαθραίων εμπορευμάτων.

Δρώντας σε ομάδα μαυραγοριτών μ' επικεφαλής τον Τσικ, πρώην τρόφιμο των φυλακών του Σινγκ Σινγκ, δέχθηκε την πρόταση του Ντάρσι, οδοντιάτρου και αρχηγού συμμορίας ­ταυτόχρονα κομματάρχη του Δημοκρατικού Κόμματος στο Μπρονξ­ να γίνει κρουπιέρισσα σε παράνομη χαρτοπαιχτική λέσχη. Έτσι η Φέιγκελε σύντομα μπλέχτηκε σε διενέξεις και αιματηρές συγκρούσεις, καθώς οι μαυραγορίτες, επιδιώκοντας να ελέγξουν τις αγορές της περιοχής, ελίσσονταν ανάμεσα σε πράκτορες του υπουργείου Οικονομικών, διεφθαρμένους αστυνομικούς, εισπράκτορες «μαύρου» χρήματος, διαρρήκτες, εβραίους γκάνγκστερ, ρώσους κακοποιούς, πολωνούς μπράβους.

Αυτή η ειδυλλιακή κατάσταση της ατιμωρησίας των ημιπαράνομων μεταναστών δεν διήρκεσε πολύ, δεδομένου ότι εκείνη την εποχή ­το 1944­ η Αμερική όδευε προς τις εκλογές και ο Τομ Ντιούι, γενικός εισαγγελέας, υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών για την προεδρία, μετά τη διάλυση των συμμοριών του Μανχάταν, άρχισε να ξεκαθαρίζει από τον υπόκοσμο και το Μπρονξ, το προπύργιο των Δημοκρατικών. Οι συνέπειες του κυνηγητού και των διώξεων κατά των φίλα προσκείμενων στη Φέιγκελε λαθρεμπόρων ήταν τέτοιες που η ζωή της οικογένειας άλλαξε δραματικά, με αποτέλεσμα να μεταβληθεί η στάση της απέναντι στο Δημοκρατικό Κόμμα. Πρόεδρος των ΗΠΑ, εκλεγμένος με συντριπτική πλειοψηφία, ο Φραγκλίνος Ντελάνο Ρούζβελτ, ο άνθρωπος που έβγαλε τη χώρα από τη μεγάλη οικονομική κρίση και ταυτόχρονα την ενέπλεξε στον πόλεμο κατά του Αξονα, οδηγώντας τον λαό στην ένδεια (η σίτιση γινόταν με δελτία τροφίμων) και τον φόβο (όλοι περίμεναν μιαν εισβολή ναζιστών) δεν έκανε τίποτε για να προστατεύσει τους οπαδούς του. Γι' αυτό η Φέιγκελε απώλεσε την πίστη της στο πρόσωπό του. Ιδού πώς περιγράφει την επίσκεψη του Ρούζβελτ στο Μπρονξ ο Τσάριν:

«Ο Πρόεδρος ήταν τυλιγμένος μ' ένα μεγάλο παλτό. Φορούσε το εκλογικό του καπέλο, ένα γκρίζο τσόχινο. Ένιωσα λες και κάθε Δημοκρατικός είχε ταξιδέψει στην Κόνκορς για να δει φευγαλέα τον Φ.Ντ.Ρ. Ήταν πάντα ο θεός μας, ένας θεός που εγκατέλειψε τους Πάλεϊ Τσάριν. Ο μπαμπάς δεν κρατιόταν και φώναζε: "Ο Αρχιστράτηγός μας". Αυτή η γκρίζα γριά αλεπού, που αρρώστησε από παιδική ασθένεια όταν ήταν μεγάλος άνθρωπος, που δεν μπορούσε να κάνει βήμα χωρίς τα μεταλλικά του στηρίγματα, κουβαλούσε έναν ολόκληρο πόλεμο στις πλάτες του, κάτω από τη ναυτική του μπέρτα. Ο Χίτλερ τον αποκαλούσε "ο άνθρωπος δίχως πόδια". Ο Χίτλερ ήταν ψεύτης».

Όπως εύκολα αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης, εκείνες οι μνήμες των παιδικών χρόνων και εκείνοι οι άνθρωποι που ακροβατούσαν στα όρια της νομιμότητας και παρανομίας συνέβαλαν στη διαμόρφωση του Τσάριν σε αφηγητή αστυνομικών ιστοριών με πλαίσιο τη Νέα Υόρκη. Δηλώνει σε μια συνέντευξή του: «Το Μπρονξ για τους ανθρώπους που γεννιούνται εκεί είναι πάντα μια διαδρομή για κάπου αλλού. Έχω τη μόνιμη φαντασίωση ότι έχω ζήσει στο Λόουερ Ηστ Σάιντ, όπου υπάρχουν πραγματικές συνοικίες. Μεγαλώνοντας στο Μπρονξ, ένιωθα πως είχα πέσει από τον ουρανό, ότι προσγειώθηκα κάπου και ότι ξαφνικά σηκώθηκα κι άρχισα να απομακρύνομαι από το σημείο που είχα προσγειωθεί».

Το αξιοσημείωτο στον Τσάριν, σύμφωνα με τον μεταφραστή και μελετητή του, Ανδρέα Αποστολίδη, «είναι ότι εισήγαγε στο αστυνομικό μυθιστόρημα στοιχεία από το ευρύτερο έργο του, διατηρώντας το γενικό περίγραμμα του "σκληρού αστυνομικού αφηγήματος"». Δημιούργησε έτσι ένα είδος αστυνομικού μυθιστορήματος, εντελώς καινούργιο, που θα το ονόμαζε κανείς «μεταφυσικό» με την έννοια ότι «η προσοχή δεν επικεντρώνεται στις ανεξήγητες πλευρές ενός θανάτου, αλλά στα μυστήρια της ζωής, όχι στο ποιος σκότωσε τον πρωταγωνιστή αλλά στις επιπτώσεις του θανάτου του στους υπόλοιπους ήρωες».

Η «Μελαχρινή κυρία από τη Λευκορωσία» και η τετραλογία του Ισαάκ Σαϊντέλ αποτελούν μια τεράστια τοιχογραφία και ταυτόχρονα μια ανθρωπογεωγραφία της Νέας Υόρκης. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, για την περιδιάβαση στο «Μεγάλο χωνευτήρι» ­ «Η σύγχρονη Νέα Υόρκη είναι ένα μείγμα κραυγών και σιωπής, ορυμαγδός φανών και ουρλιαχτών από τη νήσο Έλις», λέει κάπου ο Τσάριν ­ αξίζει να αναλώσει κανείς τον χρόνο του διαβάζοντας το βιβλίο που μας μεταφέρει στη μυθική πόλη.

Φίλιππος Φιλίππου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-06-1998