Ευρωπαϊκή συμπολιτεία

Ποια είναι η πολιτική ιστορία της Ευρώπης, άρα ποιο είναι το ιστορικοπολιτικό πλαίσιο των θεσμικών θεμελίων της Ευραπαϊκής Ένωσης; Πώς μπορούμε και συζητάμε τα κατ' ιδίαν θεσμικά θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν επιμελώς αποφεύγουμε να συζητήσουμε το ουσιαστικό της περιεχόμενο; Οδηγούμαστε άραγε προς το «Ομοσπονδιακό Κράτος της Ευρώπης;» Τότε όμως τι θα είναι τα κράτη μέλη; Ποια φιλοσοφία θεσμών και εξουσίας κρύβεται πίσω από τη Συνθήκη της Νίκαιας, τι κομίζει, σε τι απέτυχε, τι υπόσχεται; Πώς θα προχωρήσουμε όταν θα γίνουμε 27 κράτη μέλη; [...]
Ο Δημήτρης Θ. Τσάτσος, κορυφαίος συνταγματολόγος και βουλευτής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπου του ανατέθηκαν κρίσιμοι ρόλοι στα θεσμικά, επιχειρεί απλά, αλλά όχι απλουστευτικά, να φέρει τον προβληματισμό γύρω από την Ευρωπαϊκή Ένωση πιο κοντά στον ενδιαφερόμενο πολίτη.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Σύνοδος Κορυφής της Ε.Ε. στο Λάακεν του Βελγίου, το Δεκέμβριο του 2001, αποφάσισε τη σύγκληση μιας «Συνέλευσης» (Convention) για το μέλλον της Ευρώπης», που θα έθετε, ενόψει και της διεύρυνσης, νέους κανόνες για την ενοποίηση της Ευρώπης. Είναι προφανές ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δικαιούται σήμερα κάτι περισσότερο από ένα λίφτινγκ. Πρέπει να γεφυρωθεί επιτέλους το χάσμα που χωρίζει την Ευρωπαϊκή Ενωση από τους πολίτες της και να αποκτήσει η Ε.Ε. τα μέσα που θα της επιτρέψουν να ασκήσει επιρροή στη διεθνή σκηνή. Η «Διακήρυξη του Λάακεν» για το μέλλον της Ευρώπης και η σύγκληση της συνέλευσης για τη δρομολόγηση της θεσμικής αναμόρφωσης της Ε.Ε. και τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Συντάγματος είναι μια σημαντική εξέλιξη.

Το ερώτημα πώς θα καταστεί η Ενωμένη Ευρώπη πιο αποτελεσματική στη διαδικασία λήψης και υλοποίησης αποφάσεων δεν είναι θεωρητικό πρόβλημα. Αφορά τη θεσμική συγκρότηση μιας Ευρώπης των 25 ή και 30 κρατών - μελών.

Κι ενώ έρχεται ο γόνιμος και κριτικός στοχασμός του συνταγματολόγου και ευρωβουλευτή Δημήτρη Τσάτσου, που είναι ιδιαίτερα χρήσιμος προκειμένου να προσεγγίσουμε κορυφαία ερωτήματα του τύπου: Ποιο είναι το ιστορικοπολιτικό πλαίσιο των θεσμικών θεμελίων της Ευρωπαϊκής Ενωσης; Πώς μπορούμε και συζητάμε τα θεσμικά θέματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όταν επιμελώς αποφεύγουμε να συζητήσουμε το ουσιαστικό περιεχόμενο της Ενωσης; Ποια είναι η προοπτική ενός «ομοσπονδιακού» κράτους της Ευρώπης; Ποια φιλοσοφία θεσμών και εξουσίας κρύβεται πίσω από τη Συνθήκη της Νίκαιας; Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων είναι αναγκαίο κακό; Τι κομίζει ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, που έγινε περιεχόμενο πολιτικής διακήρυξης στη Νίκαια, αλλά απορρίφθηκε ως νομικά δεσμευτικό τμήμα της νέας συνθήκης; Ενα «Ευρωπαϊκό Σύνταγμα» θα μας λύσει όλα τα μέχρι σήμερα άλυτα ζητήματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης; Η εύστοχη αφετηριακή παρατήρηση του συγγραφέα, ότι τόσο η λειτουργία των θεσμών μιας έννομης κοινωνικής συμβίωσης όσο και η εξέλιξή τους είναι νοητές μόνο σε συνάρτηση με τη συνειδητοποίησή τους από την κοινωνία, μας υπενθυμίζει ότι είναι δύσκολο να δεχτούμε πως η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι κάτι το άσχετο και το εξωγενές έναντι των εθνικών έννομων τάξεων, κάτι που «υπαγορεύει» αποφάσεις ερήμην των κρατών.

Ο Δημήτρης Τσάτσος στην πρώτη ενότητα του βιβλίου του καταλήγει στη διαπίστωση πως η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι τόσο ένωση λαών όσο και ένωση κρατών. «Είναι διπλή η ιδιοσυστασία της Ε.Ε. ως ιστορικού χώρου», σημειώνει ο συγγραφέας. «Η μία συνιστώσα της είναι εκείνη της πολιτιστικής ομοιογένειας και των κοινών ιστορικών δεδομένων που υπαγορεύει και την ενοποιητική διαδικασία.

Η άλλη συνιστώσα είναι εκείνη της Ευρώπης που γέννησε το κρατικό φαινόμενο, δηλαδή την έννοια του κράτους, ως θεσμικής αποκρυστάλλωσης των εθνικών πολιτισμών. Γι' αυτό ακριβώς η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν μπορεί να νοηθεί παρά τόσο ως ένωση λαών όσο και ως ένωση κρατών. Ο Δ. Τσάτσος, με βάση αυτή τη διαπίστωση, εξετάζει στη συνέχεια αν η συμβατική ομοσπονδία και λογική που κυριαρχεί σ' αυτή τη φάση του διαλόγου για το μέλλον της Ευρώπης, συμβιβάζεται με την ιστορικότητα του ενωσιακού χώρου.

Με την αρνητική του απάντηση στο ερώτημα αυτό και την προσπάθεια να στηρίξει μια μετα-ομοσπονδιακή λογική στην ιστορικότητα του ενωσιακού ιστορικού χώρου κλείνει την προβληματική των, κατά έναν τρόπο, προαπαιτούμενων αξιολογήσεων για οποιαδήποτε θεσμική πρόταση με εσωτερική συνοχή και συνέπεια. Στη συνέχεια, το βλέμμα του συγγραφέα συγκεντρώνεται σε όσα σχετίζονται με το σχεδιασμό του θεσμικού μέλλοντος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, για το οποίο η συνθήκη της Νίκαιας του 2000 είναι σταθμός, είναι δοκιμασία αλλά είναι και αφετηρία. Ο Δημήτρης Τσάτσος καταγράφει με εύληπτο και εύστοχο τρόπο τα θετικά και αρνητικά αποτελέσματα της Συνθήκης της Νίκαιας. Μπορεί άραγε η Ευρωπαϊκή Ενωση να γίνει κράτος; Σ' αυτό το θεμελιώδες ερώτημα ο Δ. Τσάτσος απαντά αρνητικά, υπογραμμίζοντας ότι «η Ε.Ε. ούτε είναι ούτε μπορεί ποτέ, λόγω της ιστορικής της ιδιοσυγκρασίας, να γίνει κράτος. Επειδή όμως παράγει και ασκεί εξουσία -έστω δοτή από τα κράτη-μέλη- πρέπει να υπαχθεί σε κατοχυρωμένα όρια, που στη λογική και τη θεωρία του κράτους συγκροτούν την έννοια της δημοκρατίας.

Η μελέτη αυτή του καθηγητή Τσάτσου έρχεται, όχι μόνο να εμπλουτίσει το διάλογο για το μέλλον της Ευρώπης, αλλά και να απαντήσει σε δύο εξίσου αφελείς, αλλά επικίνδυνες μορφές δημαγωγίας, όπως ο ίδιος τις χαρακτηρίζει. «Πρόκειται, αφ' ενός, για την αντιευρωπαϊκή δημαγωγία, με τα γνωστά "επιχειρήματα" υπέρ μιας Ευρώπης της διακυβερνητικής συνεργασίας, για να διασωθεί, δήθεν, η εθνική μας κυριαρχία, και αφ' ετέρου, για τη φιλοευρωπαϊκή δημαγωγία που προτείνει την περιθωριοποίηση του εθνικού κράτους, δηλαδή της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας, υπέρ ενός πολιτικά επικίνδυνου, ευτυχώς όμως ιστορικά ανέφικτου, ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους».



ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/05/2003