Το κόκκινο στο φτερό του παπαγάλου

«Η Μπίνι, ακόμα κι αν δεν χρειαζόταν χρήματα, κάθε φορά που περνούσε από ένα αυτόματο τραπεζικό μηχάνημα σταματούσε κι έκανε αναλήψεις. Ύστερα έδινε τα χαρτονομίσματα στον Άλντο για να τα ξαναβάλει στο λογαριασμό της. Δεν μπορούσε να συγκρατηθεί. Ήταν κάτι απίθανο. Έβαζες την καρτούλα, πατούσες μερικά κουμπιά κι έβγαιναν τα χαρτονομίσματα. Τι μαγεία, τι χαρά! Και η Μπίνι ένιωθε άλλος άνθρωπος. Δεν ήταν πια το άτυχο κοριτσάκι, με τον μπαμπά της που είχε φύγει στον πόλεμο, με την άσπλαχνη μάνα, με τα μπαλωμένα φορεματάκια, τις κακές δασκάλες, το αναμορφωτήριο, τη φυλακή...
Τα πλήκτρα στα μαγικά μηχανήματα την έκαναν να νιώθει αποζημιωμένη. Τώρα πια η Μπίνι ζούσε στη δημοκρατία, είχε ανθρώπινα δικαιώματα...»

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Και η γραφή επίσης θα πρέπει να είναι κάτι ανάλογο, τουλάχιστον όσον αφορά τον προσφιλή μας Ντανιέλ Τσαβαρία, τον Ουρουγουανό αυτό ακμαιότατο, λόγω και ...έργω, συγγραφέα πολιτικοαστυνομικών μυθιστορημάτων (γεννημένο το 1933), που είναι σήμερα Κουβανός πολίτης, αλλά και πολίτης του κόσμου. Ο Ισπανός συγγραφέας Χουλιάν Ρίος με την παρατήρησή του καλύπτει ακούσια τη στάση του Τσαβαρία (και ίσως αρκετών ακόμα συγγραφέων) απέναντι στο φαινόμενο της λογοτεχνίας. Διότι ο Τσαβαρία έχεις την αίσθηση, από την ανάγνωση των βιβλίων του, ότι συνάπτει με τη ζωή «σωματική» σχέση, την οποία βέβαια μεταφέρει στα κείμενά του. Δεν χρειάζεται, ίσως, να κοιτάξεις το βιογραφικό του, το οποίο τον συστήνει ως έναν νεότερο Χέμινγουεϊ, Μπλεζ Σεντράρ ή ακόμα και μπιτ, δηλαδή άνθρωπο της περιπέτειας, της περιπλάνησης, του έντονου βιώματος.

Ο Τσαβαρία, χρειάζεται να πούμε, είναι όψιμος θεράπων της λογοτεχνίας, άρχισε να γράφει σε ηλικία πενήντα ετών, αφού πρώτα πέρασε από τα «σαράντα κύματα» μιας περίπου τυχοδιωκτικής ζωής, η οποία τον παρέσυρε ορμητικά από εδώ και από εκεί: πότε τον βρίσκουμε φορτοεκφορτωτή στο Αμβούργο, πότε ναύτη σε ελληνικό πλοίο, πότε ηθοποιό στο Μοντεβίδεο, πότε φυγάδα στον Αμαζόνιο, λαθρέμπορο τσιγάρων και ουίσκι στις ακτές του Ειρηνικού ή αντάρτη με τον Κάστρο στην Κούβα. Αλλά ακόμα και σήμερα, που έχει ως μοναδική απασχόληση το γράψιμο, διαρκώς μετακινείται εμπλουτίζοντας τις παραστάσεις του μέσα στην ιλύ της πραγματικότητας.

Οσοι γνώρισαν την πληθωρική αυτή προσωπικότητα κατά την επίσκεψή της στην Ελλάδα πριν από τρία χρόνια, θα πείστηκαν για την εικόνα που είχαν σχηματίσει περί της χαρούμενης υλικότητάς της διαβάζοντας σχετικά μ' αυτήν. Εάν είχαν υποθέσει (μεταξύ τους και ο γράφων, που είχε την τύχη να μιλήσει για το συγγραφέα σε εκδήλωση) ότι το βιογραφικό του Τσαβαρία είναι απλώς ένα ακόμα μυθιστόρημα, ανοιχτό διαρκώς και τροφοδοτικό εμπειριών, δεν έπεσαν έξω. Η ίδια η εξωστρεφής, εύφορη φύση του δημιουργού του εξαίσιου εκείνου «Χαιρετίσματα στο θείο» επιβεβαίωνε ότι δεν έχει παρέλθει η εποχή του καλλιτέχνη που μετάγγιζε στο έργο του, με ελάχιστη διύλιση όσον αφορά το «φλοιό» των πραγμάτων, τη διονυσιακή του διάθεση απέναντι στα επιφαινόμενα. Χωρίς τούτο να σημαίνει, φυσικά, ότι το ένστικτο (ας το πούμε έτσι) περί του γράφειν δεν καθοδηγεί σωστά τις προηγούμενες περιπτώσεις, ούτως ώστε αυτές να εξαϋλώσουν όπου δει τα αντικείμενα και να μας προσφέρουν τους αναγκαίους, μυστικούς ήχους ενός βάθους. Θέλω να πω ότι δημιουργοί όπως ο Τσαβαρία μπορούν να προτείνουν το ποιητικό αποτέλεσμα μέσα από τη γενναιόδωρη, σχεδόν σπάταλη στάση τους απέναντι στη ζωή συνολικά. Χωρίς να βάζει φρένο στην αποδοχή και απόλαυση της τελευταίας η ιδεολογική τους στάση: στην περίπτωση Τσαβαρία η μαρξιστική οπτική δεν εμποδίζει το συγγραφέα να ποντάρει χωρίς φειδώ στο συνολικό παιχνίδι,αν και θα μπορούσε ο μανιχαϊσμός του, που τον αναγκάζει σε διαχωρισμούς, περίπου σε σχηματοποιήσεις ενίοτε, να αφαιμάξει τις προτάσεις του για τον κόσμο. Ομως συμβαίνει το αντίθετο: η ...ιστορική συνείδηση του Τσαβαρία υποτάσσεται στην άνευ σχεδίου γενική αντίληψη που λαμβάνει χώρα στα ενδότερα του δημιουργικού λόγου του. Ετσι, αυτό που προκύπτει έχει να κάνει με τη χαρά, το σεξ, τις αισθήσεις με άλλα λόγια.



Πολιτικές αποχρώσεις



Κάθε νέο βιβλίο του Ουρουγουανού πεζογράφου χαιρετίζεται ως ένα γεγονός όχι μόνο στο χώρο της αστυνομικής λογοτεχνίας αλλά και στον ευρύτερο γραμματολογικό. «Το κόκκινο στο φτερό του παπαγάλου», γραμμένο τελευταία (και μεταφρασμένο στα καθ' ημάς σε εύηχα ελληνικά από τον Κρίτωνα Ηλιόπουλο), είναι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, με πολιτικές αποχρώσεις όπως πάντα, που επιχειρεί να συναγωνιστεί το ανεπανάληπτο «Χαιρετίσματα στο θείο». Δεν κατορθώνει να το υπερκεράσει ή να συγκριθεί έστω μαζί του, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν διαθέτει ισχυρά ατού, ώστε να μην καταλάβει σημαντική θέση στην εργογραφία του δημιουργού του.

«Το κόκκινο...» διαθέτει φλέβες χρυσού, αποπνέει εξωτικά αρώματα και ανθρώπινη αποφορά, συντίθεται από τροπικά φώτα και ιριδισμούς, από ήχους νερών και ζούγκλας αληθινής και παθών, από λιβιδικές οσμές και ονειροπολήσεις, από ρόγχους και μελωδίες. Θέμα του βιβλίου, το αρχέτυπο της εκδίκησης, της εξόφλησης (πολιτικών) λογαριασμών. Οσον αφορά το στόρι, αυτό έχει ως θέατρο τη σημερινή Κούβα, στην οποία έχει καταφύγει, με αλλαγμένα χαρακτηριστικά και ταυτότητα, ένας πρώην βασανιστής του στρατιωτικού καθεστώτος της Αργεντινής, ο Αλμπέρτο Ρίος.Τυχαία τον ανακαλύπτει εκεί να περνάει μία ήσυχη όσο και εύπορη ζωή ένας πρώην κρατούμενός του, ο κοσμοπολίτης Αλντο Μπιάνκι. Ο τελευταίος καταστρώνει ένα αργό, υπομονετικό σχέδιο να τον εξοντώσει, αποφασισμένος να ανταποδώσει σατανικά τη φρικτή ταλαιπωρία που είχε δοκιμάσει από τον διαβόητο αντίπαλό του στα μπουντρούμια του Μπουένος Αϊρες. Στο κόλπο βάζει μία σαγηνευτική Κουβανή πόρνη ,την Μπίνι, η οποία διατηρεί σχέσεις με τους δύο άντρες. Ο Μπιάνκι ξετυλίγει τον ιστό του περίτεχνα, δεν θέλει να χαρίσει στον Ρίος έναν θάνατο ακαριαίο, αλλά να τον οδηγήσει προς τα εκεί με έναν άλλον, πιο εσωτερικό, τρόπο, εν σχέσει με αυτόν που είχε δοκιμάσει, ψυχικού και σωματικού βασανισμού. Η παραδείσια ατμόσφαιρα της Κούβας, μέσα στην οποία κολυμπά ανέμελος σχεδόν ο Αργεντινός, είναι ο ιδεώδης τόπος για τον «αντίλογο» του Μπιάνκι. Στη δράση μπαίνουν και δύο μάλλον γραφικοί αστυνομικοί, οι οποίοι μαζί με άλλα πρόσωπα γίνονται τα ακούσια γρανάζια στη μηχανή που στήνει ο εκδικούμενος.

Κατά την προσφιλή μέθοδο του Τσαβαρία, η δομή του μυθιστορήματος θυμίζει κουίζ λαβύρινθου, στον οποίο χαράσσεται σιγά σιγά η γραμμή προς την έξοδο. Στην πορεία της σαρκώνεται ο σκελετός, καθώς τα κρυμμένα στοιχεία βγαίνουν στο φως. Τα πορτρέτα φιλοτεχνούνται, οι καταστάσεις αρχίζουν να συνδέονται, το παράλληλο «αφηγηματικό μοντάζ», όπως στο σινεμά, αποδίδει καρπούς, καθώς το σώμα της ιστορίας ενοποιείται εκβάλλοντας σε παρόντα χρόνο.

Ο Τσαβαρία θυμίζει έναν ηθοποιό που απαγγέλλοντας απολαμβάνει τις λέξεις σαν γλύκισμα κατά την εκφορά τους. Η γλώσσα του έχει μίαν ηδονική χροιά που συναντάμε, επίσης, στους παραμυθάδες, οι οποίοι μαγεύονται οι ίδιοι από τα λεγόμενά τους και δημιουργούν ανάμεσα στο αφηγούμενο και στο κοινό την πιο καλή μέθεξη. Και σ' αυτό το κείμενο ο εξωτερικός κόσμος αποθεώνεται. Χωρίς να λείπουν απ' αυτόν οι σκιές, οι οποίες είναι έντονες έως φρικτές. Ομως, κάτι αγαθοποιό κυριαρχεί, στο υπέδαφος κυλούν θερμότατα ρεύματα, τα οποία θυμίζουν διαρκώς την ανάγκη της αυτοσυντήρησης, ο υλικός κόσμος τριγύρω συνεχώς προσκαλεί για ευωχίες, εγκυμονώντας οριακά τα ελέη του για να απελευθερωθεί και να συνεχίσει τη διαδικασία της ανακύκλωσης.

Ο Τσαβαρία δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί με βάση μόνο το αστυνομικό υπόβαθρο των (βιτριολικών) ιστοριών που μας αφηγείται. Οχι ότι το αστυνομικό είδος είναι μία λογοτεχνία περιορισμένη, κάθε άλλο.Θέλω να πω ότι ο γαιώδης και ανοικονόμητος αυτός συγγραφέας δεν μπορεί να περιορισθεί (και να κριθεί) στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης ειδολογικά γραφής. Ως ένας, με την καλή έννοια, ιδεοφυγής θα ακολουθήσει την ιδιοσυγκρασιακή φυγόκεντρό του και θα συναντήσει άλλες φωνές της παγκόσμιας γραμματείας, που υπηρέτησαν αποτελεσματικά την περιπέτεια, την ψυχογραφία, τη λυρική σύνθεση, τον ύμνο τελικά στην ανθρώπινη υπόθεση, στην ιστορία αυτή που σηκώνει πολύ ερωτισμό και μέθη, πράγμα βαθύτατα αφομοιωμένο από έναν ευτυχή, επειδή ζει, άνθρωπο, έναν μπεάτο σαν τον Ντανιέλ Τσαβαρία...



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/02/2003