0
Your Καλαθι
Τζιμ κακής ποιότητος
Έκπτωση
30%
30%
Περιγραφή
ΚΡΙΤΙΚΗ
Το κωμικό είναι το πιο ρευστό στοιχείο της δημιουργίας. ?μεσο, συγκυριακό, εξανεμίζεται μαζί με το παρόν που το γέννησε. Σε αντίθεση με το τραγικό, καταπόνησε τη φιλοσοφική σκέψη όποτε αποπειράθηκε να το ορίσει και υπήρξε πάντα το μαύρο πρόβατο της λογοτεχνικής κριτικής, η οποία αδυνατώντας να εντοπίσει τους μηχανισμούς του απλώς το παραβλέπει ως ευτελές και εφήμερο.
E, ναι. Το γέλιο είναι εφήμερο. Γι' αυτό και μοιάζουν πάντα αστείες οι προσπάθειες των ηθοποιών που θέλουν να μας κάνουν να γελάσουμε με τον Αριστοφάνη σήμερα. Ο Αριστοφάνης δεν είναι πλέον κωμικός - η μεγάλη δύναμη του έργου του είναι αλλού. Στις παραστάσεις του το κοινό γελάει όποτε κάποιος λιγότερο ή περισσότερο ευφυής μεταφραστής πετάξει μια εκσυγχρονισμένη εκτός κειμένου ατάκα, όποτε ο σκηνοθέτης ρίξει κάνα σημερινό εύρημα, όποτε κάποιος ηθοποιός, λιγότερο ή περισσότερο ταλαντούχος, πετύχει καμιά μούτα.
Το γέλιο
Το γέλιο που βγαίνει στις παραστάσεις του Αριστοφάνη, βγαίνει ερήμην του κειμένου του Αριστοφάνη. Το χρωστάμε στον γνώριμο τηλεοπτικό αστέρα που μετακόμισε στα Επιδαύρια για λίγες ημέρες, ή σε μια είδηση χθεσινή που βρήκε τον δρόμο της για τα ανδρογύναια που πρωταγωνιστούσαν στη σκηνή της κωμωδίας στην Αθήνα τού 5ου π.X. αιώνα.
Όταν έχεις να κάνεις με πεζό, το γέλιο αντέχει ακόμη λιγότερο, επειδή δεν μεσολαβούν οι ερμηνευτές. Δεν γελάς σήμερα διαβάζοντας τον Ραμπελαί. Κι αν γελάς, ενδεχομένως, με τη «Μύτη» του Γκόγκολ είναι γιατί μεσολαβεί ανάμεσα σε σένα και σ' αυτήν μια ολόκληρη παιδεία σουρεαλισμού και παραλόγου που στην κάνει προσιτή.
Αυτά σκεπτόμουν διαβάζοντας αυτά τα δύο βιβλιαράκια τού Νίκου Τσιφόρου - ενός συγγραφέα που μόνον το άκουσμα του ονόματός του μου θυμίζει τις στιγμές της πρώτης μου αναγνωστικής ευφορίας, όταν μικρός, περίμενα από εβδομάδα σε εβδομάδα τον καινούργιο «Ταχυδρόμο» πότε με τον Μίλωνα Φιρίκη και πότε με το αριστούργημά του, τις «Σταυροφορίες». Δυσκολεύομαι να γελάσω πια μαζί του, το χιούμορ του δεν είναι το δικό μου χιούμορ, και η διάλεκτός του δεν μου φαίνεται αστεία πια. Κι όμως, από σελίδα σε σελίδα αισθάνομαι πως κάτι ενδιαφέρον γίνεται εκεί μέσα, κάτι που ξεπερνάει το κωμικό κι όμως έχει να κάνει μαζί του.
Σκέπτομαι ότι ο Τσιφόρος διαβάζεται σήμερα όπως βλέπονται οι κωμωδίες του ελληνικού κινηματογράφου. Σίγουρα δεν συμμερίζομαι τις απόψεις όσων μιλούν για «χρυσή εποχή» προσπαθώντας να πείσουν εαυτούς και αλλήλους πως οι ταινίες εκείνες, παραγωγές της στιγμής και του ποδαριού, είναι μεγάλες ταινίες. Αυτού του τύπου η υστερία έχει μάλλον κοινωνιολογικό ενδιαφέρον: είναι ένα κοκτέιλ αυτάρεσκου επαρχιωτισμού, ανιστόρητου νεοπλουτισμού με λίγο από μεταμοντέρνο μπέρδεμα. Στο κάτω κάτω και ο Μπέργκμαν το ίδιο δεν κάνει; σου λένε. Στήνει μια κάμερα και βάζει 5-6 ανθρώπους να συζητούν μπροστά της.
Αυτοί οι συμπαθείς παππούδες με το κωμικό τους ταλέντο και τις γκριμάτσες τους μπορούν να συγκινούν ακόμη, γιατί συνεχίζουν να διεκδικούν κάτι πολύτιμο. Κάτι που είχαν κερδίσει αυτοί και το 'χουμε χάσει οριστικά και αμετάκλητα εμείς. Σαρκάζοντας τους χαρακτήρες που οι ίδιοι έχουν φτιάξει μάς αγγίζουν με την αθωότητά τους. Συμπεριφέρονται σαν να μη βλέπουν τη μιζέρια τους, σαν να μην αντιλαμβάνονται τη γελοιότητά τους. Είναι οι καρατερίστες μιας Ελλάδας που ζει ακόμη στην εποχή τής μοναξιάς της. H μικροαστική αυλή ορίζει και τα όρια της ζωής τους, η Πλατεία Ομονοίας και το Κολωνάκι είναι το κέντρο της κοσμικότητάς τους και τα ταξίδια στο εξωτερικό η πεμπτουσία των ονείρων τους.
Οι διαφορές
Το ίδιο περίπου, τηρουμένων των αναλογιών, ισχύει και για τα κείμενα του Τσιφόρου. Αν θέλεις να τα διαβάσεις σαν μεγάλη λογοτεχνία θα χάσεις την ουσία τους και θα τα αδικήσεις. Εξάλλου, νομίζω ότι ποτέ δεν διεκδίκησαν περγαμηνές σ' αυτόν τον χώρο - και σκέπτομαι ότι η πιο ουσιαστική διαφορά της Ελλάδας της δεκαετίας τού '50 από την Ελλάδα της δεκαετίας τού '90 είναι ότι άνθρωποι ταλαντούχοι, όπως ο Τσιφόρος, ποτέ δεν είπαν ότι κάνουν την ίδια δουλειά με τον Θεοτοκά για παράδειγμα, ενώ σήμερα το λογοτεχνικό ταλέντο στη χώρα μας έχει προοδεύσει τόσο πολύ ώστε τέτοιες διαφορές να μας φαίνονται ασήμαντες ή παρωχημένες.
Εκεί εντοπίζεται και το ενδιαφέρον του «Τζιμ κακής ποιότητος» και του «Ο Σατανάς ινκόγκνιτο», γραμμένων το '36 και το '57, αντιστοίχως. Και το ένα και το άλλο μοιάζουν με ταξίδια σ' έναν φαντασιωτικό κόσμο, σ' έναν κοσμοπολιτισμό που δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα αλλά με τη φαντασίωση ενός Έλληνα μικροαστού, ο οποίος ονειρευόταν τον μεγάλο κόσμο πέρα από τα δικά του μικρά και περιορισμένα σύνορα.
Είναι ένας κόσμος γεμάτος με καζίνα, με ηλικιωμένες γυναίκες διψασμένες για έρωτα, με νεώτερες και πάντα ωραίες γυναίκες έτοιμες για όλα, με μικροκομπιναδόρους που μπαινοβγαίνουν σε λιμουζίνες, με γούνες, με σαμπάνιες και μαργαριτάρια. Ο ήρωές του παντρεύονται, χωρίζουν, ερωτεύονται και παίζουν μπακαρά, γνωρίζουν μαχαραγιάδες και ναυτικούς χωρίς ούτε στιγμή να χάσουν τη μακαριότητά τους που ακόμη και το απαισιόδοξο τέλος τους μοιάζει να την επιβεβαιώνει.
Οι ήρωες του Τσιφόρου είναι καρατερίστες, αδρανείς υπάρξεις. Μετακινούνται μες στον χώρο χωρίς το βλέμμα τους να υποστεί την παραμικρή αλλοίωση. Καταρχάς αθώοι παραμένουν ώς το τέλος αθώοι. Έχουν την αθωότητα του μικρόκοσμου που κοιτάει γύρω του τον κόσμο που λάμπει - και τον γοητεύει - για να ξαναγυρίσει, γνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να τον κερδίσει, στον μπλαζεδισμό της αυταρέσκειάς του: «Εντάξει, δεν συμβαίνει και τίποτε εκεί έξω, όλοι το ίδιο είναι, όλοι παλεύουν να τη βγάλουν και να τη βρουν όπως εγώ».
Οι προθέσεις του Τσιφόρου είναι καθαρές, και γι' αυτό η γραφή του είναι έντιμη. Μπορεί σήμερα να μη σε κάνει να γελάς, όμως εξακολουθεί να γοητεύει, σαν το άρωμα της νοσταλγίας που βγάζει εκείνη η μοναχική και ταλαίπωρη Ελλάδα, η οποία πάλευε να βρει κάποια αξία για τον εαυτό της σ' έναν κόσμο που την ξεπερνούσε με τη λάμψη του και τα μεγέθη του.
Τάκης Θεοδωρόπουλος
ΤΑ ΝΕΑ, 26-07-2003
Το κωμικό είναι το πιο ρευστό στοιχείο της δημιουργίας. ?μεσο, συγκυριακό, εξανεμίζεται μαζί με το παρόν που το γέννησε. Σε αντίθεση με το τραγικό, καταπόνησε τη φιλοσοφική σκέψη όποτε αποπειράθηκε να το ορίσει και υπήρξε πάντα το μαύρο πρόβατο της λογοτεχνικής κριτικής, η οποία αδυνατώντας να εντοπίσει τους μηχανισμούς του απλώς το παραβλέπει ως ευτελές και εφήμερο.
E, ναι. Το γέλιο είναι εφήμερο. Γι' αυτό και μοιάζουν πάντα αστείες οι προσπάθειες των ηθοποιών που θέλουν να μας κάνουν να γελάσουμε με τον Αριστοφάνη σήμερα. Ο Αριστοφάνης δεν είναι πλέον κωμικός - η μεγάλη δύναμη του έργου του είναι αλλού. Στις παραστάσεις του το κοινό γελάει όποτε κάποιος λιγότερο ή περισσότερο ευφυής μεταφραστής πετάξει μια εκσυγχρονισμένη εκτός κειμένου ατάκα, όποτε ο σκηνοθέτης ρίξει κάνα σημερινό εύρημα, όποτε κάποιος ηθοποιός, λιγότερο ή περισσότερο ταλαντούχος, πετύχει καμιά μούτα.
Το γέλιο
Το γέλιο που βγαίνει στις παραστάσεις του Αριστοφάνη, βγαίνει ερήμην του κειμένου του Αριστοφάνη. Το χρωστάμε στον γνώριμο τηλεοπτικό αστέρα που μετακόμισε στα Επιδαύρια για λίγες ημέρες, ή σε μια είδηση χθεσινή που βρήκε τον δρόμο της για τα ανδρογύναια που πρωταγωνιστούσαν στη σκηνή της κωμωδίας στην Αθήνα τού 5ου π.X. αιώνα.
Όταν έχεις να κάνεις με πεζό, το γέλιο αντέχει ακόμη λιγότερο, επειδή δεν μεσολαβούν οι ερμηνευτές. Δεν γελάς σήμερα διαβάζοντας τον Ραμπελαί. Κι αν γελάς, ενδεχομένως, με τη «Μύτη» του Γκόγκολ είναι γιατί μεσολαβεί ανάμεσα σε σένα και σ' αυτήν μια ολόκληρη παιδεία σουρεαλισμού και παραλόγου που στην κάνει προσιτή.
Αυτά σκεπτόμουν διαβάζοντας αυτά τα δύο βιβλιαράκια τού Νίκου Τσιφόρου - ενός συγγραφέα που μόνον το άκουσμα του ονόματός του μου θυμίζει τις στιγμές της πρώτης μου αναγνωστικής ευφορίας, όταν μικρός, περίμενα από εβδομάδα σε εβδομάδα τον καινούργιο «Ταχυδρόμο» πότε με τον Μίλωνα Φιρίκη και πότε με το αριστούργημά του, τις «Σταυροφορίες». Δυσκολεύομαι να γελάσω πια μαζί του, το χιούμορ του δεν είναι το δικό μου χιούμορ, και η διάλεκτός του δεν μου φαίνεται αστεία πια. Κι όμως, από σελίδα σε σελίδα αισθάνομαι πως κάτι ενδιαφέρον γίνεται εκεί μέσα, κάτι που ξεπερνάει το κωμικό κι όμως έχει να κάνει μαζί του.
Σκέπτομαι ότι ο Τσιφόρος διαβάζεται σήμερα όπως βλέπονται οι κωμωδίες του ελληνικού κινηματογράφου. Σίγουρα δεν συμμερίζομαι τις απόψεις όσων μιλούν για «χρυσή εποχή» προσπαθώντας να πείσουν εαυτούς και αλλήλους πως οι ταινίες εκείνες, παραγωγές της στιγμής και του ποδαριού, είναι μεγάλες ταινίες. Αυτού του τύπου η υστερία έχει μάλλον κοινωνιολογικό ενδιαφέρον: είναι ένα κοκτέιλ αυτάρεσκου επαρχιωτισμού, ανιστόρητου νεοπλουτισμού με λίγο από μεταμοντέρνο μπέρδεμα. Στο κάτω κάτω και ο Μπέργκμαν το ίδιο δεν κάνει; σου λένε. Στήνει μια κάμερα και βάζει 5-6 ανθρώπους να συζητούν μπροστά της.
Αυτοί οι συμπαθείς παππούδες με το κωμικό τους ταλέντο και τις γκριμάτσες τους μπορούν να συγκινούν ακόμη, γιατί συνεχίζουν να διεκδικούν κάτι πολύτιμο. Κάτι που είχαν κερδίσει αυτοί και το 'χουμε χάσει οριστικά και αμετάκλητα εμείς. Σαρκάζοντας τους χαρακτήρες που οι ίδιοι έχουν φτιάξει μάς αγγίζουν με την αθωότητά τους. Συμπεριφέρονται σαν να μη βλέπουν τη μιζέρια τους, σαν να μην αντιλαμβάνονται τη γελοιότητά τους. Είναι οι καρατερίστες μιας Ελλάδας που ζει ακόμη στην εποχή τής μοναξιάς της. H μικροαστική αυλή ορίζει και τα όρια της ζωής τους, η Πλατεία Ομονοίας και το Κολωνάκι είναι το κέντρο της κοσμικότητάς τους και τα ταξίδια στο εξωτερικό η πεμπτουσία των ονείρων τους.
Οι διαφορές
Το ίδιο περίπου, τηρουμένων των αναλογιών, ισχύει και για τα κείμενα του Τσιφόρου. Αν θέλεις να τα διαβάσεις σαν μεγάλη λογοτεχνία θα χάσεις την ουσία τους και θα τα αδικήσεις. Εξάλλου, νομίζω ότι ποτέ δεν διεκδίκησαν περγαμηνές σ' αυτόν τον χώρο - και σκέπτομαι ότι η πιο ουσιαστική διαφορά της Ελλάδας της δεκαετίας τού '50 από την Ελλάδα της δεκαετίας τού '90 είναι ότι άνθρωποι ταλαντούχοι, όπως ο Τσιφόρος, ποτέ δεν είπαν ότι κάνουν την ίδια δουλειά με τον Θεοτοκά για παράδειγμα, ενώ σήμερα το λογοτεχνικό ταλέντο στη χώρα μας έχει προοδεύσει τόσο πολύ ώστε τέτοιες διαφορές να μας φαίνονται ασήμαντες ή παρωχημένες.
Εκεί εντοπίζεται και το ενδιαφέρον του «Τζιμ κακής ποιότητος» και του «Ο Σατανάς ινκόγκνιτο», γραμμένων το '36 και το '57, αντιστοίχως. Και το ένα και το άλλο μοιάζουν με ταξίδια σ' έναν φαντασιωτικό κόσμο, σ' έναν κοσμοπολιτισμό που δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα αλλά με τη φαντασίωση ενός Έλληνα μικροαστού, ο οποίος ονειρευόταν τον μεγάλο κόσμο πέρα από τα δικά του μικρά και περιορισμένα σύνορα.
Είναι ένας κόσμος γεμάτος με καζίνα, με ηλικιωμένες γυναίκες διψασμένες για έρωτα, με νεώτερες και πάντα ωραίες γυναίκες έτοιμες για όλα, με μικροκομπιναδόρους που μπαινοβγαίνουν σε λιμουζίνες, με γούνες, με σαμπάνιες και μαργαριτάρια. Ο ήρωές του παντρεύονται, χωρίζουν, ερωτεύονται και παίζουν μπακαρά, γνωρίζουν μαχαραγιάδες και ναυτικούς χωρίς ούτε στιγμή να χάσουν τη μακαριότητά τους που ακόμη και το απαισιόδοξο τέλος τους μοιάζει να την επιβεβαιώνει.
Οι ήρωες του Τσιφόρου είναι καρατερίστες, αδρανείς υπάρξεις. Μετακινούνται μες στον χώρο χωρίς το βλέμμα τους να υποστεί την παραμικρή αλλοίωση. Καταρχάς αθώοι παραμένουν ώς το τέλος αθώοι. Έχουν την αθωότητα του μικρόκοσμου που κοιτάει γύρω του τον κόσμο που λάμπει - και τον γοητεύει - για να ξαναγυρίσει, γνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να τον κερδίσει, στον μπλαζεδισμό της αυταρέσκειάς του: «Εντάξει, δεν συμβαίνει και τίποτε εκεί έξω, όλοι το ίδιο είναι, όλοι παλεύουν να τη βγάλουν και να τη βρουν όπως εγώ».
Οι προθέσεις του Τσιφόρου είναι καθαρές, και γι' αυτό η γραφή του είναι έντιμη. Μπορεί σήμερα να μη σε κάνει να γελάς, όμως εξακολουθεί να γοητεύει, σαν το άρωμα της νοσταλγίας που βγάζει εκείνη η μοναχική και ταλαίπωρη Ελλάδα, η οποία πάλευε να βρει κάποια αξία για τον εαυτό της σ' έναν κόσμο που την ξεπερνούσε με τη λάμψη του και τα μεγέθη του.
Τάκης Θεοδωρόπουλος
ΤΑ ΝΕΑ, 26-07-2003
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
