Ο Καβάφης και η εποχή του

Το βιβλίο αυτό δεν είναι αισθητική μελέτη· μήτε απόπειρα μιας ακόμη βιογραφίας του Καβάφη. Είναι προπαντός έρευνα· μια προσπάθεια να σκιαγραφηθεί η ιστορία της Αιγύπτου και πιο πολύ η ιστορία του Ελληνισμού της Αλεξάντρειας, από το 19ο ως τις αρχές του 20ου αιώνα, για να φανούν οι σχέσεις του έργου του ποιητή με την πραγματικότητα του καιρού του. Αν είχε γίνει νωρίτερα από κάποιον άλλο, θα είχαμε, νομίζω, σήμερα μια πιο σωστή και πιο ολοκληρωμένη εξήγηση του φαινομένου Καβάφης.

Όπως ήταν επόμενο, η έρευνα, στην πορεία της, ξεκαθαρίζει κάμποσα σκοτεινά ή παρανοημένα βιογραφικά σημεία, βρίσκει άγνωστες πηγές ορισμένων ποιημάτων και προτείνει νέες ερμηνείες τους, και τ' αξιολογεί από αισθητική πλευρά. Βασικός σκοπός της όμως είναι να φωτίσει καταστάσεις και πράγματα, και ν' αφήσει σ' άλλους να βγάλουν με τον καιρό τα θεωρητικά τους συμπεράσματα. Πιστεύω πάντως πως δεν έχει και τόση σημασία αν ο Καβάφης, ένας από τους προσφιλέστερους σήμερα ποιητές του κόσμου της παρακμής, βγαίνει από τη μελέτη μου πιο μεγάλος ή πιο μικρός. Σημασία έχει αν βγαίνει πιο αληθινός. [...]

(από τον πρόλογο της πρώτης έκδοσης, 1958)

Η πρώτη έκδοση εξαντλήθηκε, η ζήτηση όμως του βιβλίου δεν έπαψε και τώρα ο "Κέδρος" ετοιμάζεται να το ανατυπώσει. [...] Στον τόμο "Ο πολιτικός Καβάφης" (εκδόσεις "Κέδρος") συγκεντρώνονται όσα κείμενα δημοσίεψα σαν απάντηση στην πολεμική που ξέσπασε με την αφορμή του βιβλίου μου. Αλλά χώρια απ' αυτό αποτελεί κατά κάποιο τρόπο συμπλήρωμα του πρώτου τόμου γιατί στο δεύτερο αναλύονται βιβλιογραφικά και ιστορικά θέματα ή εξετάζονται ποιήματα σε σχέση με την ιδεολογική εξέλιξη του Καβάφη πέρα από το 1911. [...]

(από τον πρόλογο της δεύτερης έκδοσης, 1971)