Προσφορά και ανταπόδοση στις κοινωνικές σχέσεις

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Κριτική:

Πολλοί μελετητές υπογραμμίζουν τη δυνατότητα των κοινωνικών συστημάτων να ελέγχουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές και να επιβάλλουν μιαν ανελέητη συστημική ορθολογικότητα, που δεν αφήνει περιθώρια για την ανάπτυξη της αυτονομίας των υποκειμένων. Σε αυτή τη διάγνωση έρχονται να προστεθούν απαισιόδοξες εκτιμήσεις και αναλύσεις, που τονίζουν την κατίσχυση της ατομικιστικής λογικής, τη διάλυση των κοινωνικών δεσμών, την ολική επικράτηση του πνεύματος του αγοραίου ανταγωνισμού. Η Ιωάννα Τσιβάκου δεν συμπαρατάσσεται με αυτό το πνευματικό ρεύμα του γενικευμένου πεσιμισμού. Οι απαισιόδοξες αναλύσεις, λέει, ακόμη και οι πιο ενδελεχείς, βλέπουν μόνο τη μία όψη του νομίσματος. Το βιβλίο της θέλει να φωτίσει την άλλη όψη, στην οποία καθρεφτίζεται η δυνατότητα των δρώντων υποκειμένων να ανθίστανται στην υποκειμενική τους αλλοτρίωση και υπό ορισμένες προϋποθέσεις να μεταβάλλουν με την πρωτοβουλία τους τη συστημική ορθολογικότητα οικοδομώντας σχέσεις αλληλεγγύης.

Οι σχέσεις της εγχρήματης ανταλλαγής είναι εκ προοιμίου ανίκανες να αναπτύξουν δεσμούς αλληλεγγύης, γιατί το χρήμα μετατρέπει κάθε σχέση σε σχέση ανάμεσα σε εμπορεύματα και επομένως την υποδουλώνει στη λογική της αγοράς. Οι μόνες πρακτικές που ανθίστανται στην εμπορευματοποίηση είναι εκείνες της δωροδοτικής προσφοράς. Η ανασκόπηση της αρχέγονης πρακτικής του δώρου, που ανέλυσε η κοινωνική ανθρωπολογία και ιδίως ο Μαρσέλ Μος, μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων του παρόντος. «Η λογική του δώρου -γράφει η Τσιβάκου- δεν έχει πάψει να δρα λάθρα κάτω από την εξουσία της εγχρήματης ανταλλαγής και να εμβολιάζει τις κοινωνικές σχέσεις με το πνεύμα της προσφοράς ή της θυσίας, αντισταθμίζοντας την επιρροή του χρήματος και των ωφελιμιστικών αξιών». Υπό ποιες προϋποθέσεις είναι δυνατόν να αναπτυχθούν «κοινωνικές- συναισθηματικές» σχέσεις που δεν θα διέπονται από το οικονομικό συμφέρον και την εργαλειακή λογική, αλλά από το πνεύμα της κατανόησης και της μέριμνας για τον άλλον, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης; Σε ποιο οργανωτικό πλαίσιο κυοφορούνται σχέσεις αλληλέγγυας αμοιβαιότητας και δωροδοτικής προσφοράς, ικανές να υπερισχύουν των δομικο-λειτουργικών καταναγκασμών του συστήματος; Σύμφωνα με την Τσιβάκου, προνομιακοί τόποι που λειτουργούν ήδη ως φυτώρια για την καλλιέργεια κοινωνικών δεσμών πέρα από χρησιμοθηρικές επιδιώξεις είναι οι σύγχρονες οργανωσιακές πρακτικές της «εντάσεως γνώσης».

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/04/2007