Βυζάντιο Χριστιανοί και εθνικοί

...και κάηκε και το τέμενος κι ο Απόλλων.
Στάχτη το είδωλο· για σάρωμα, με τα σκουπίδια.
Έσκασε ο Ιουλιανός και διέδοσε -
τι άλλο θα έκαμνε - πως η φωτιά ήταν βαλτή
από τους Χριστιανούς εμάς. Ας πάει να λέει.
Δεν αποδείχθηκε· ας πάει να λέει.
Το ουσιώδες είναι που έσκασε.

Κ. Π. Καβάφης «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας»

Η ανοχή που υποσχέθηκε στους Εθνικούς υπηκόους του με το έδικτο των Μεδιολάνων ο πρώτος Χριστιανός Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ, Κωνσταντίνος ο Μέγας, με τα χρόνια εξελίχθηκε σε πολιτική διωγμών και σε απαγόρευση των δημοσίων τελετών των παλαιών θρησκειών.
Η χρήση των κοσμικών όπλων και της κρατικής εξουσίας σαν όργανα θρησκευτικών διωγμών, είναι η μεγαλύτερη κατηγορία εναντίον της Εκκλησίας στους μετέπειτα αιώνες της Αυτοκρατορίας.
Στις επαρχίες της Αυτοκρατορίας ο παγανισμός, που πήρε το όνομά του από τη λατινική λέξη paganus (χωριάτης), εξακολουθούσε να επιζεί.
Τελικά ο παγανισμός πέθανε είτε από εξάντληση, είτε απορροφώμενος από τη Χριστιανική λατρεία που υιοθέτησε αρκετά στοιχεία του. Ο τέταρτος και ο πέμπτος αιώνας είναι η εποχή που αναπτύχθηκε η λατρεία των τοπικών αγίων και ενσωματώθηκαν στη Χριστιανική λατρεία πολλές παγανιστικές τελετουργίες και εορτές.