Προ-εικονομαχικά

Ο 7ος αι. έχει ποικίλως αξιολογηθεί από την σύγχρονη ιστοριογραφία· αναγνωρίζεται ως μεταβατική εποχή, η οποία εισάγει στην «πραγματική» Βυζαντινή περίοδο του Ανατολικού Ρωμαικού κράτους. Φυσικά, όταν αναφερόμαστε στον 7ο αι. να υπενθυμίσουμε ότι πρόκειται για μία εποχή της οποίας το τέλος ορίζεται με την άνοδο του Λέοντος Γ? Ισαύρου και την μετά από λίγο έναρξη της Εικονομαχίας.

Ο 7ος αι. εκτός των άλλων, αποτελεί σταθμό και στην Εκκλησιαστικη ιστορία του Βυζαντινού κράτους, διότι οι μεγάλες δογματικές συγκρούσεις του παρελθόντος κορυφώνονται, συνάμα δε και εκτονώνονται την εποχή αυτή, προσφέροντας έτσι την πολυπόθητη ειρήνη και ηρεμία στον χώρο της Εκκλησίας και της κοινωνίας, με το όποιο τίμημα.

Οι αυτοκράτορες της εποχής αυτής, εκτός των άλλων ικανοτήτων τους, διακρίνονται και για το ενδιαφέρον τους περί τα εκκλησιαστικά, με συνέπεια οι πρωτοβουλίες τους πολλές φορές να προκαλούν ανασταστώσεις στην προσπάθεια τους να επιβάλουν την «Ορθοδοξία», όπως αυτοι την κατανούσαν, και έτσι να έρχονται σε σύγκρουση με την Εκκλησία. Η επιμονή των αυτοκρατόρων στην «Ορθοδοξία» τους δεν είναι μόνο φαινόμενο της εποχής αυτής, αλλά τα χρόνια αυτά μεγάλες προσωπικότητες στον χώρο της Εκκλησίας προκαλούν τα όρια της αυτοκρατορικής εξουσίας κατά τρόπο πρωτόγνωρο· ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Σωφρόνιος, ο πάπας Μαρτίνος και ο Μάξιμος Ομολογητής με την σύνοδο του Λατερανού (649) εξώθησαν στα άκρα το πολιτικό σύστημα της αυτοκρατορίας. Η αυτοκρατορική «Ορθοδοξία» αυτομάτως δίχαζε την κοινωνία και είχε ως συνέπεια την σκληρή αντιμετώπιση κάθε αντίθετης φωνής, ως εγκλήματος καθοσιώσεως, με αποτέλεσμα την εμφάνιση των πρώτων Ομολογητών της Εκκλησίας μετά την εποχή των διωγμών, θύματα Χριστιανών αυτοκρατόρων!

Η αντίληψη της θέσεως του Βυζαντινού αυτοκράτορος έναντι της Εκκλησίας και της?Ορθοδοξίας γνώρισε πολλές διαβαθμίσεις. Ο 7ος αι. μεταφέρει αυτούσια την κληρονομιά του Μ. Κωνσταντίνου και του Ιουστινιανού, συνεπώς δεν ξενίζει η πολιτική του Ηρακλείου και η συμπεριφορά του Ιουστινιανού Β?, καθώς επίσης και τα ενδιάμεσα παραδείγματα του Κώνσταντός Β? και Κωνσταντίνου Δ/. Η ανάμειξη του αυτοκράτορος στα εκκλησιαστικά πράγματα θα φθάσει στην πιο ακραία μορφή της με την επιβολή της Εικονομαχίας από τον Λέοντα Γ? Ίσαυρο. Πριν όμως εκφρασθεί τόσο αυταρχικά ο Λέων Γ/, ένας άλλος αυτοκράτορας προετοίμασε τον δρόμο· ο Βαρδάνης -Φιλιππικός στην βραχύχρονη βασιλεία του 35 μήνες, ανάτρεψε το δόγμα της Στ?Οικουμενικής συνόδου και επέβαλε τον Μονοθελητισμό. Θεωρώ, λοιπόν, ότι η ιδιότροπη εκκλησιαστική πολιτική του Βαρδάνη- Φιλιππικού συνιστά την καλύτερη εισαγωγή στην εικονομαχική πολιτική του Λέοντος Γ? Ισαύρου που επακολούθησε.

Η περίοδο της Εικονομαχίας αν και καλύπτει, επισήμως, χρονική περίοδο 117 ετών (726-843), έχει στιγματίσει όμως ανεξίτηλα την Βυζαντινή ιστορία. Ιδέες, αντιλήψεις και πρακτικές που εκφράσθηκαν και αναδείχθηκαν κατά την περίοδο παρέμειναν για πολύ χρόνο επιπολάζουσες στην Βυζαντινή κοινωνία.

Οι δώδεκα μελέτες- κεφάλαια του παρόντος τόμου αντιμετωπίζουν εισαγωγικά θέματα και προβλήματα της μεσοβυζαντινής ιστορίας. Η αντιμετώπιση και λύση των προβλημάτων αυτών συμβάλλει αποτελεσματικά στην πληρέστερη κατανόηση της εποχής και των εμπλεκομένων προσώπων. Οι μελέτες αυτές είτε έχουν δημοσιευθεί σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, είτε είναι ανέκδοτες, αλλά πάντως αποτελούν μία θεματολογική ενότητα με κύριο χαρακτηριστικό την διερεύνηση των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας· Εξουσίας και Ορθοδοξίας στην μέση εποχή.