Σύντομη ιστορία των αρεοπαγιτικών έργων (6ος -15ος αιών.)

Το Αρεοπαγιτικό έργο από μόνο του αποτελεί μία πρόκληση για κάθε ερευνητή της Βυζαντινής ιστορίας, φιλοσοφίας, θεολογίας, αλλά και της Μεσαιωνικής δυτικής σκέψης· πολύ περισσότερο όταν συνδέεται με μεγάλες φάσεις της πορείας των ιδεών στην μακραίωνη ιστορία της Βυζαντινής κοινωνίας και της Δυτικής διανόησης. Με την δημόσια εμφάνισή του, αρχές 6ου αι., γίνεται αμέσως αποδεκτός ο συγγραφέας, όπως αυτοσυστήνεται, και το έργο του γνωρίζει αμέσως μεγάλη διάδοση και εμπλέκεται, άθελά του, στους πρώιμους δογματικούς αγώνες· χρησιμοποιείται αδιακρίτως από Ορθοδόξους και Μονοφυσίτες. Η αιτία της χρήσεως, μέχρι τα όρια της καταχρήσεως από πλευράς Μονοφυσιτών, περισσότερο, του Αρεοπαγιτικού έργου οφείλεται στον απλούστατο λόγο ότι η αποδιδόμενη και καθολικώς αναγνωριζόμενη αυθεντία και αρχαιότητα του Διονυσίου προσέδιδε ένα σοβαρό πλεονέκτημα στο «εφεύρημα» του αλεξανδρινού διάκονου Θεμιστίου, ηγέτου των Αγνοητών, περί «μιάς θεανδρικής ενεργείας» του Χριστού, το οποίο αποτελεί παραποίηση της Αρεοπαγιτικής εκφράσεως, η οποία απαντάται στην προς Γάιον θεραπευτήν επιστολή: «αλλ’ ανδρωθέντος θεού καινήν τινα την θεανδρικήν ενέργειαν ημίν πολιτευσάμενος»· έτσι, με τον τρόπο αυτό αποκαθιστούσε τον ελλείποντα δεσμό των Μονοφυσιτών με την αρχαία παράδοση που ήθελαν να παρουσιάζουν την Μονοφυσιτική άποψη για τον εναθρωπήσαντα Υιό και Λόγου του Θεού, ως την αρχέγονη πίστη της Εκκλησίας. Τα Αρεοπαγιτικά άμα τη εμφανίσει τους κατέλαβαν, και έκτοτε κατέχουν, μία ιδιαίτερη θέση στην παγκόσμια διανόηση και αρδεύουν την σκέψη συνεχώς και αδιαλείπτως μέχρι των ημερών μας· απόδειξη τα βιβλία που γράφηκαν και γράφονται. Τέλος, πέρα από την αυτόνομη αξία του Αρεοπαγιτικού έργου ένα «σχολαίο» ερώτημα παραμένει σε εκκρεμότητα για τους ιστορικούς και θεολόγους: κατά πόσον δηλ. θα έπρεπε να καταταγεί το Αρεοπαγιτικό σώμα ως το τελευταίο απολογητικό έργο, και συνάμα χωρίς όνομα, αλλά με ταυτότητα, ως το τελευταίο απόκρυφο της αρχαίας Εκκλησίας.