Η επινόηση της ετερότητας

Στο παρόν εξαιρετικά ενδιαφέρον δοκίμιό του ο Κ. Τσουκαλάς πραγματεύεται το καυτό πρόβλημα της αντίθεσης ( και αενάως επιδιωκόμενης σύνθεσης ) ατόμου – κοινωνίας και τις μορφές που έχει πάρει στην εποχή μας η εν λόγω αντιπαράθεση μέσα από την κατίσχυση νεοφιλελεύθερων αξιώσεων περί ¨δικαιώματος στη διαφορά¨ και αναγνώρισης κάθε ¨ετερότητας¨.
Σύμφωνα με το συγγραφέα, μετά τη Γαλλική Επανάσταση και το πέρασμα στην εποχή της νεοτερικότητας, το πρόβλημα αυτό επιχειρήθηκε να λυθεί με την επικράτηση του αναπαλλοτρίωτου των ατομικών δικαιωμάτων, τις ηθικές επιταγές του Κάντ και τη θεμελίωση του Κράτους Δικαίου. Όμως αυτά τα στοιχεία μολονότι μπορούν να δρομολογήσουν μια λίγο πολύ ομαλή λειτουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας δυτικού τύπου δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τη μονίμως απειλούμενη από ατομιστικές διασπαστικές αυθαιρεσίες κοινωνική συνοχή. Το ρόλο αυτό κλήθηκε να παίξει η αναδυθείσα έννοια του έθνους ως μια συμμετοχή σε μια πραγματική ή φανταστική ( ο συγγραφέας δεν το αποσαφηνίζει γιατί δεν έχει ιδιαίτερη σημασία για την ανάλυσή του ) καταγωγικά ομοιογενή συνομάδωση, η οποία χαρακτηρίζεται από ισχυρούς δεσμούς εδραιωμένους σε χώρο και χρόνο. Την ιδέα του έθνους καλλιέργησαν παντί τρόπω οι εκάστοτε πολιτικές εξουσίες με σκοπό να αποσοβήσουν φαινόμενα κοινωνικής διάσπασης και να επιτύχουν τη ζητούμενη κοινωνική ανανέωση και διάρκεια. Το άτομο αντιλαμβανόταν τον εαυτό του ως μέλος ενός λίγο πολύ ομοιογενούς ιστορικού συνόλου με το οποίο δεν αισθανόταν να έρχεται σε αντιπαράθεση.
Με την έλευση όμως της παγκοσμιοποίησης και των πολύ ευδιάκριτων μεταβολών που επήλθαν στη διακίνηση του κεφαλαίου και της εργατικής δύναμης, στον τρόπο ζωής και στις αντιλήψεις, στην πολιτική σφαίρα που πειθαρχεί θέλοντας και μη στο οικονομικό γίγνεσθαι και στις συνακόλουθες ιδεολογικές μας προσλήψεις αυτή η επαρκώς σταθερή ισορροπία μεταξύ ατόμου – κοινωνίας εξαρθρώνεται κυριολεκτικά εκ θεμελίων. Το άτομο παρωθείται να είναι πολιτισμικά διαφορετικό, να αναπτύσσει την ιδιαίτερη ταυτότητά του ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε κοινωνικές αγκυλώσεις, να καλλιεργεί με σπουδή και να αναδεικνύει τις διάφορες μορφές της ετερότητάς του και να γίνει εν τέλει ο κυρίαρχος της μοίρας του. Ο νεοφιλελευθερισμός έχει επικρατήσει κατά κράτος σε οικονομικό, ιδεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό πεδίο ( ΤΙΝΑ: There Is No Alternative! ) και η κοινωνική συνοχή τίθεται εν αμφιβόλω. Πλέον ο άνθρωπος θεωρείται υπεύθυνος για το μέλλον του και τη διαμόρφωση του πεπρωμένου του.
Βέβαια όλα αυτά είναι για τον Κ. Τσουκαλά ένας μεγάλος νεοφιλελεύθερος μύθος. Ενώ δηλαδή ο κίνδυνος της κοινωνικής διάλυσης είναι προ των πυλών, η πολιτισμική αυτοπραγμάτωση του ατόμου μέσα από το συνεχώς επιδιωκόμενο ¨δικαίωμα στη διαφορά¨ είναι μια αυταπάτη που δεν οδηγεί πουθενά ( Αλήθεια, πόσες ταυτότητες μπορεί να αντέξει η ψυχοκοινωνική συγκρότηση ενός ανθρώπου; Στις πόσες επιλογές χάνεται η αίσθηση του ποιος είμαι και τι κάνω; Πόσες στρατηγικές ζωής μπορεί να καταστρώσει και να πραγματοποιήσει ο μέσος άνθρωπος πριν καταρρεύσει διανοητικά, ψυχικά και σωματικά; ) και το κυριότερο δεν προσφέρει την πραγματική ελευθερία που είναι το ζητούμενο. Ο άνθρωπος γίνεται ένα εξάρτημα του νέου παγκοσμιοποιημένου και διαρκώς μετασχηματιζόμενου κόσμου μας, ένα γρανάζι όπως άλλα γρανάζια μιας μηχανής, που όλα μαζί αποτελούν ένα λειτουργικό σύστημα αλλά όμως δεν είναι κοινωνία. Οι ιδέες αυτές – πάντα κατά το συγγραφέα – δεν αγγίζουν καθόλου αλλά αντίθετα παραβλέπουν το αληθινό πρόβλημα που παραμένει και εντείνεται στις μέρες μας και δεν είναι άλλο από τους πραγματικούς υλικούς όρους επιβίωσης των ανθρώπων. Με άλλους λόγους το σύστημα βρήκε ένα όμορφο παραμύθι για να συσκοτίσει αυτό το πρόβλημα και δείχνει να πετυχαίνει το στόχο του: αποενοχοποιεί τον εαυτό του και ενοχοποιεί το κάθε μεμονωμένο άτομο ξεχωριστά!
Ολοκληρώνοντας, να πω ότι το βιβλίο είναι ένα εξαιρετικό δοκίμιο από έναν εξαιρετικό διανοητή το οποίο – κατά τη γνώμη μου – αναδεικνύει τις αθέατες στον πολύ κόσμο συνέπειες αυτής της επιτασσόμενης ιδεοληψίας για ¨δικαίωμα στη διαφορά¨ και ¨ετερότητα¨. Ο αναγνώστης θα χαρεί την εκπληκτική εκφραστική δεινότητα του συγγραφέα και θα ικανοποιηθεί από το βάθος της ανάλυσής του που φέρνει στην επιφάνεια κρυφές πτυχές του φαινόμενου της παγκοσμιοποίησης και ξεσκεπάζει με την ορθολογικότητά του φαντασιώσεις και ιδεοληψίες.