Λιμάνια της Ελλάδος

Ο καλύτερος τρόπος να σε δεχτεί η Ελλάδα είναι η θάλασσα, δηλαδή τα λιμάνια. Τα λιμάνια, δηλαδή οι άνθρωποι. Οι πλατιές, έντονα βαμμένες επιφάνειες των πλοίων που συγκρούονται με τις διαφορετικές ώρες της προσέγγισης: κιάρο-σκούρο στην ανατολή, λαμπερό φως στα πλάγια των κτισμάτων όταν αριστεύεις, το μαλακό υπόλειμμα μιας φυσική ζύμης τα χειμωνιάτικα μεσημέρια, το άδολο και άγριο λευκό φως της θερινής ευοδίας, οι ατμοί της ομίχλης ή του καύσωνα το απομεσήμερο, τα πυρπολημένα σύνορα του ορίζοντα στο ηλιοβασίλεμα.[...]

ΠΑΝΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι παλαιοί πορτολάνοι ήταν το εγκόλπιο του Ναυτικού, αφού με την καθοδήγησή του ταξίδευαν από λιμάνι σε λιμάνι. «Αρχή συν Θεώ αγίω του Πορτολάνου περιέχων τα πόρτα και τους λιμένας πάντας (...)». Ετσι «συστήνεται» ο Κώδικας της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων, ένας χειρόγραφος πορτολάνος του 1534. Οσοι διάβαζαν εκείνους τους πορτολάνους διέκριναν ανάμεσα στις αράδες τους μια ανθρωπιά, η οποία εξαφανίστηκε στα μεταγενέστερα κείμενα αυτού του είδους, τα οποία παρείχαν μεν όλο και πιο ασφαλείς πληροφορίες, άψυχες δε. Ο ερευνητής Βίκτωρ Μελάς έχει επισημάνει αυτόν τον ανθρώπινο χαρακτήρα των πρώτων πορτολάνων, οι οποίοι μιλούν στο Ναυτικό όπως ένας φίλος: «Απ' τη μια μεριά πληροφορίες δοσμένες με ακρίβεια, σχεδόν, θα έλεγα, με τρόπο επιστημονικό, και απ' την άλλη μια φροντίδα και μια ζεστασιά ακόμη, που έρχεται να συμπληρώσει την πληροφορία την κάπως άψυχη».

Το νέο βιβλίο των εκδόσεων Τοπίο είναι ένας σύγχρονος πορτολάνος, αφού καταγράφει τα λιμάνια της Ελλάδας από την Κέρκυρα ως τον Πειραιά, την Πάτρα, τα Χανιά και το Ηράκλειο, και από τη Ρόδο ως τη Μυτιλήνη, την Αλεξανδρούπολη και τη Θεσσαλονίκη. Επίσης παρέχει ακριβείς πληροφορίες για τα πόρτα - αφού είναι ένα φωτογραφικό λεύκωμα - πάνω σε διαδοχικά κύματα συναισθημάτων - αφού είναι δεδομένη η ανθρώπινη ματιά του Δημήτρη Ταλιάνη μέσα από τον φωτογραφικό φακό. Σε έναν τόπο που το ταξίδι ήταν η ευτυχία και ο καημός του, το λιμάνι αποκτά ιδιαίτερους συμβολισμούς. H πιο απλή λειτουργία του είναι αυτή της αφετηρίας του ταξιδιού: λύπη και ελπίδα. H πιο σύνθετη όμως λειτουργία του πόρτου είναι αυτή του τέρματος του πλου: εκπλήρωση του ταξιδιού. Γιατί το λιμάνι του αποχωρισμού πρέπει να είναι το ίδιο με το πόρτο της επιστροφής. Γιατί ταξίδι χωρίς νόστο είναι άνοστο, μια άσκοπη περιπλάνηση. Το ναυτικό δαιμόνιο των Ελλήνων είχε μία μόνο λογική: της επιστροφής. Ολα τα άλλα ήταν εκτός ορίων. Αυτά αρχίζουν να αναδεικνύονται ήδη από τη φωτογραφία της κουβερτούρας του λευκώματος, μια εικόνα εμπνευσμένη από την παρακαταθήκη του ζωγράφου Πάρι Πρέκα, και είναι παρόντα σε όλα τα λιμάνια που πιάνει στο ταξίδι του ανά την Ελλάδα.

Ο συγγραφέας Πάνος Θεοδωρίδης σχολιάζει δίπλα σε μια φωτογραφία: «Ο Πειραιάς είναι ανεξήγητος χωρίς τη θάλασσα, αυτή τη θάλασσα: κόλποι στενοί, ντόκια και αποβάθρες τεθλασμένες, αμέτρητα χιλιόμετρα όπου κύτη, επισκευές, ανθρώπινος πόνος, κλιματιζόμενοι πύργοι, τοπία απερίγραπτα, η τράνζιτ αίσθηση ένα βλέμμα, παντού η μουσική, μεταλλικοί περιοδικοί ήχοι, σειρήνες πλοίων και πηχτό νερό που η ματιά το περπατάει και το μετράει, δεν το ξεπερνά ποτέ». Τα λιμάνια είναι ένας ξεχωριστός κόσμος που δεν τον γνωρίζουν πολλοί. Γι' αυτό τα εισαγωγικά κείμενα του λευκώματος - Λιμάνια της Ελλάδας και H ναυτοσύνη των Ελλήνων - είναι γραμμένα από τον πλοίαρχο του Εμπορικού Ναυτικού και συγγραφέα Αναστάσιο I. Τζαμτζή. Σε μία από τις φωτογραφίες του λευκώματος ένας ναύτης στον μόλο της Δραπετσώνας ζωγραφίζει στον κατακόκκινο «καθρέφτη» της πρύμνης το όνομα του πλοίου του. Του λείπει μόνο το τελευταίο «A». Μοιάζει, σαν η τελευταία πινελιά σε αυτό το τελευταίο γράμμα να είναι και το σύνθημα για να αρχίσει το ταξίδι...



ΝΙΚΟΣ ΜΑΣΤΡΟΠΑΥΛΟΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-11-2004