Ψυχανάλεκτα

Στην ανά χείρας συλλογή άρθρων πραγματοποιείται μια ανθολόγηση προσωπικών αναφορών, η οποία διέπεται από την εκ των υστέρων διαδικασία, όπου το πρόθεμα ψυχο-(ανάλεκτα) υποδηλώνει τη διαδρομή του συγγραφέα στα ποικίλα πεδία που η επιθυμία του συνάντησε τη συγκυρία καθορίζοντας έτσι μια προσωπική διαδρομή. Σε αυτά τα πεδία αναφέρονται κατά κύριο λόγο άρθρα, τα οποία πραγματεύονται ποικίλα θέματα της ψυχαναλυτικής θεωρίας και πρακτικής, με ιδιαίτερο τονισμό στις σχέσεις της Ψυχανάλυσης με την ιστορία και την κοινωνία. Ο κεντρικός άξονας αυτού του προβληματισμού καταγράφει ποικίλες επιστημολογικές ή και μεθοδολογικές αναζητήσεις για τη σύγχρονη Ψυχανάλυση, αλλά και ανάγκη το όλο θέμα να αναλύεται σε αναφορά με την ιστορία του ψυχαναλυτικού κινήματος στη δύνδεσή του με την ιστορία της Ελλάδας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τη στιγμή που ο τομέας της ψυχικής υγείας βυθίζεται όλο και περισσότερο στη σαγηνευτική ουτοπία που οροθετούν η σύγχρονη φαρμακολογία, οι ελπίδες για μια τελική λύση των ψυχικών προβλημάτων μέσα από τη γονιδιακή αποκρυπτογράφηση αλλά και ένας μάλλον απλοϊκός εξελικτισμός, υπάρχουν και κάποιοι που, χωρίς να αγνοούν ή να υποβαθμίζουν τις -έτσι και αλλιώς αμφίσημες και ανοιχτές σε ποικίλες ερμηνείες- εξελίξεις των νευροεπιστημών, εξακολουθούν να παίρνουν στα σοβαρά τη διάσταση του πάσχοντος υποκειμένου και της άρθρωσης της αλήθειας του σε λόγο. Κάποιοι που επιμένουν στην καθημερινή επαφή με τον λόγο αυτό και στην προσπάθεια θεωρητικής επεξεργασίας της εμπειρίας τους, με αναφορά στην ψυχαναλυτική παράδοση από τον Φρόιντ μέχρι και τον Λακάν. Αλλά και με αναφορά στη σύγχρονη γλωσσολογία, τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία, την ποιητική δημιουργία. Στη χώρα μας η περιγραφή αυτή ταιριάζει αναμφίβολα στον Θανάση Τζαβάρα. Γιατρός (νευρολόγος-ψυχίατρος) που δραστηριοποιήθηκε ερευνητικά στη νευροψυχολογία, για να διαμορφωθεί μετέπειτα και να εργαστεί ως ψυχαναλυτής, καθηγητής σήμερα στο Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Τζαβάρας συμμετείχε στις περισσότερες από τις προσπάθειες εκκίνησης και εδραίωσης ενός σοβαρού διαλόγου γύρω από τον ανθρώπινο ψυχισμό, που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα τα τελευταία περίπου είκοσι χρόνια. Κι αυτό είτε πρόκειται για σεμινάρια, διαλέξεις και συνέδρια, είτε πρόκειται για περιοδικές εκδόσεις (συμμετέχει στη συντακτική επιτροπή του ψυχαναλυτικού περιοδικού Εκ των Υστέρων) και συντονισμό εκδοτικών δραστηριοτήτων (συν-διευθύνει την αξιόλογη σειρά του «Εξάντα» «Τρίαψις Λόγος»). Αξίζει επίσης να αναφερθεί η συμβολή του στην υποστήριξη της δουλειάς νέων ανθρώπων μέσα από την καθοδήγηση διδακτορικών διατριβών, ερευνητικών προσπαθειών και εκδόσεων.

Η ποικιλία των ερευνητικών του ενδιαφερόντων, η πληθωρικότητα της εμπλοκής του σε μια πολλαπλότητα πεδίων και συζητήσεων, η οργανωμένη γνώση τού γενικού αλλά και η συναίσθηση του επιμέρους -η επιμονή του στη λεπτομέρεια-, όλα αυτά τα στοιχεία αποτυπώνονται στη συλλογή με τίτλο «Ψυχανάλεκτα» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «νήσος». Ο τόμος καλύπτει ένα κενό, αφού συγκεντρώνει κείμενα που δημοσίευσε ο συγγραφέας τα τελευταία είκοσι χρόνια και που ήταν διασκορπισμένα σε διάφορες περιοδικές εκδόσεις και συλλογικούς τόμους. Εκείνο που κυριαρχεί είναι ασφαλώς η θεματική πολυμορφία: τα περίπου τριάντα κεφάλαια του βιβλίου καλύπτουν μια σειρά διαφορετικές θεματικές ενότητες, από την ιστορία της ψυχανάλυσης -γενικά, αλλά και ειδικότερα στον ελληνικό χώρο- μέχρι τη σχέση ψυχανάλυσης και γλώσσας, το επιστημολογικό και ηθικό status της αναλυτικής θεωρίας και τεχνικής, τη θρησκεία και την τέχνη. Από μια άλλη σκοπιά, δεν πρόκειται παρά για κείμενα που μιλούν για την «τρέλα» και τη «φρονιμάδα», για τη ζωή και το θάνατο -το θάνατο του Freud, που ο Τζαβάρας συζητά σε ένα τολμηρό κείμενο περί ευθανασίας, αλλά και το θάνατο γενικότερα, ως οντολογικό ορίζοντα της ανθρώπινης περιπέτειας.

Εντούτοις, το μωσαϊκό αυτό δεν συνιστά μια πολυμορφία χαοτική, ενοχλητική. Πρόκειται απλώς για την αποτύπωση μιας προσωπικής αναμφίβολα διαδρομής, αλλά σε έναν χώρο από τη φύση του ποικιλόμορφο. Εξάλλου, αυτή η πολυμορφία είναι και το βασικότερο προτέρημα του βιβλίου. Ο αμύητος αναγνώστης θα ανακαλύψει σε αυτό μια ομαλή εισαγωγή σε διαστάσεις της ψυχαναλυτικής προβληματικής. Αλλά και ο μυημένος θα συναντήσει κείμενα απαιτητικά και πολύ προσωπικά, στην αιχμή της σύγχρονης έρευνας, και, σημειωτέον, γραμμένα με στιλιστικό ραφινάρισμα και βαθύ χιούμορ -κάτι που χαρακτηρίζει εξάλλου και τον ίδιο το συγγραφέα. Το πιο σημαντικό βέβαια είναι πως δεν έχουμε να κάνουμε με την οριστική και υπερφίαλη πρόταση τελικών λύσεων, αλλά με την ψηλάφηση των ορίων της γνώσης μας, με μια οριοθέτηση αγωνιών και δοκιμή εργαλείων για την παραπέρα πορεία μας. Δεν έχει λοιπόν μεγάλη σημασία αν κανείς συμφωνεί με όλα όσα προτάσσει ο Τζαβάρας. Εχω την αίσθηση ότι τα κείμενα δεν έχουν γραφτεί για την άγρα οπαδών ή την αποστόμωση και σαγήνευση του αναγνώστη. Σημασία έχει ότι αφήνουν μια ταπεινή παρακαταθήκη διαλογικού ήθους και ερευνητικού στίγματος, που αξίζει να λάβουν υπόψη οι νέωτεροι. Τέλος, αξίζει να γίνει μνεία στο κολάζ της Μπάρμπαρας Κουζέλη, που δανείζει στη συλλογή το πιο ταιριαστό εξώφυλλο ψυχαναλυτικού βιβλίου που έχω συναντήσει.



ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/04/2006