Ξεχάστε πια το καλό παιδί

Ο Φρανκ Ριτς είναι μεσήλικας, κριτικός τηλεόρασης, ιδεοληπτικά καθηλωμένος στο σεξ. Μολονότι έχει ανακηρυχθεί ο καλύτερος κριτικός της χρονιάς, δεν είναι διόλου ευτυχισμένος. Η μικρή επαρχιακή πόλη όπου ζει, δεν είναι ο τόπος των ονείρων του· έχει μόλις κλείσει τα πενήντα και, το κυριότερο απ' όλα, η γυναίκα με την οποία μοιράζεται τη ζωή του, η Μελ, έχει μετατρέψει την καθημερινότητά του σε κόλαση. Η Μελ, που είναι συγγραφέας πορνογραφημάτων για γυναίκες, περνάει κι αυτή μια πολύ δυσάρεστη φάση της ζωής της: απ' ό,τι φαίνεται, το μεγαλύτερο πρόβλημά της είναι ο Φρανκ, στον οποίο δηλώνει, συχνά και απερίφραστα, ότι δεν μπορεί να αντέξει την παρουσία του. Τον Φρανκ τον ελκύει το πρόστυχο, η υποταγή ακόμα και η παρακμή. [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Βασικό χαρακτηριστικό τού έως αυτή τη στιγμή έργου τού πενηνταεννιάχρονου Αγγλου μυθιστοριογράφου και πανεπιστημιακού καθηγητή Χάουαρντ Τζέικομπσον είναι η παλινδρόμηση ανάμεσα στο ωμά φυσικό και στο μεταφυσικό. Ακραία αντίστοιχα δείγματα αποτελούν από το ένα μέρος δύο μυθιστορήματα που είχαν προκαλέσει συγκρίσεις με τον Ροθ, Coming from Behind (1983) και Peeping Tom (1984), με τα φρενήρη ζευγαρώματα που περιγράφονται με κωμική ακρίβεια, και από το άλλο μέρος το The Very Model of a Man (1992) που, παρ' ότι διατηρεί τον αστείο χαρακτήρα των αφηγηματικών έργων του, χαρακτηρίζεται από πνευματική δύναμη και ηθική σοβαρότητα. Με το πέμπτο του μυθιστόρημα, Ξεχάστε πια το καλό παιδί (Νο More Mister Nice Guy, 1998), ο συγγραφέας δείχνει να επιστρέφει στην ωμότητα του φυσικού, αλλά η κωμικο-τραγική κατάσταση που καθορίζει τη δράση του πρωταγωνιστή αφήνει να φανεί πως ο διπλός χαρακτήρας είναι και εδώ παρών.



Ο σαδομαζοχισμός της συζυγικής σχέσης



Το ρόλο του πρωταγωνιστή προσφέρει ο Τζέικομπσον σε έναν αντιήρωα: ο Φρανκ Ριτς είναι ένας κριτικός της τηλεόρασης, που όλη η ζωή του χαρακτηρίζεται από μια εμμονή στο σεξ. Είναι πια πενηντάρης, έχει ανακηρυχθεί τηλεοπτικός κριτικός της χρονιάς, αλλά δεν έχει κατορθώσει να συμμορφωθεί με την κυρίαρχη αντίληψη του πολιτικώς ορθού. Βασική εκδήλωση αυτής της αδυναμίας του αποτελεί η σεξο-μονομανία του, ενώ τη θλιβερή διάσταση της ζωής του συμπληρώνει η διαμονή του σε μια μικρή επαρχιακή πόλη, αλλά κυρίως η γυναίκα του Μελ, συγγραφέας φεμινιστικών πορνογραφικών μυθιστορημάτων, στα οποία το σεξουαλικό αντικείμενο δεν είναι γυναίκες αλλά άνδρες, τους οποίους οι πρώτες χρησιμοποιούν ως όργανα απόλαυσης, με κύριο σκοπό έναν επιτυχημένο οργασμό.

Ανάμεσά τους έχει αναπτυχθεί μια εχθρική συζυγική σχέση, που αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του πολέμου των δύο φύλων, ενός πολέμου που εκδηλώνεται με αψιμαχίες σχετικά με το θόρυβο που κάνει το φαξ ή με τη θέση της πετσέτας τους στο μπάνιο, για να αναχθεί στην κατάσταση μιας δηλητηριασμένης οικογενειακής ζωής και, ακόμη παραπέρα, σε εκείνη μιας δηλητηριώδους συμβίωσης, της οποίας η ισχυρότερη συστατική αμοιβαιότητα είναι εκείνη του μίσους. Για τον καθέναν από τους δύο, ο άλλος είναι το καθοριστικό πρόβλημα της ζωής του, καθώς η Μελ δεν μπορεί να αντέξει την παρουσία του Φρανκ, και του το δηλώνει άμεσα αλλά και έμμεσα με μια ταπεινωτική γι' αυτόν συμπεριφορά, αποτελώντας έτσι για τον Φρανκ το πρόσωπο που έχει καταφέρει να μετατρέψει την καθημερινότητά του σε κόλαση.

Ο Φρανκ φαίνεται πως έχει εθιστεί σε αυτή τη δηλητηριώδη σχέση, και αυτός ο εθισμός λειτουργεί παράλληλα με την επαγγελματική δραστηριότητά του, σύμφωνα με την οποία είναι υποχρεωμένος να στέκεται για πολλές ώρες μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης παρακολουθώντας εκπομπές που ο ίδιος βρίσκει ανόητες. Η παθητική του στάση δημιουργεί μια σύγχυση ώς προς το βαθμό στον οποίο αυτή αποτελεί αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής ή καταναγκασμού: υπομένει, άραγε, την αφόρητη συμβίωση και τη λαϊκίστικη κουλτούρα, ή μήπως παίρνει από αυτά απόλαυση -που, στην καλύτερη γι' αυτόν περίπτωση, είναι μαζοχιστική; Η ιδιότητά του ως κριτικού της τηλεόρασης, δηλαδή ως κριτικού του απαθανατισμένου επικαιρικού και ευτελούς, δίνει ιδιαίτερη σημασία στην κριτική θεώρηση της ίδιας του της ζωής, που όπως η ζωή οποιουδήποτε δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα υλικό μιας χρήσης, εξ ολοκλήρου αναλώσιμο, που απαθανατίζεται μέσα στο σχήμα μιας προσωπικής ιστορίας, μιας υποκειμενικής αντίληψης της θέσης κάποιου μέσα στον κόσμο.

Ο Φρανκ δίνει την εντύπωση πως αποδέχεται την προτίμηση και επιλογή του εξευτελισμού, της υποταγής και του παρακμιακού. Η Μελ τον περιγράφει σαν κάποιον που θέλει να αισθάνεται άρρωστος, και η αποδοχή της κακομεταχείρισής του από αυτήν, καθώς και το σεξουαλικό ενδιαφέρον του για απωθητικές γυναίκες, επιβεβαιώνει την εκτίμησή της.



Η ησυχία των παθών



Από αυτή την αμφίσημη κατάσταση αποφασίζει να δραπετεύσει, όταν η Μελ τον διώχνει από το σπίτι. Παίρνει το Saab του και βγαίνει στον αυτοκινητόδρομο χωρίς να έχει συγκεκριμένο προσανατολισμό. Πιστεύει πως μπορεί πια να κινηθεί ελεύθερος, διπλά ελεύθερος, δηλαδή μακριά από το συνεχή (επι)κριτικό έλεγχο της Μελ, αλλά και χωρίς την ασφυκτική πίεση των ορμονών πια, μια και έχει φτάσει τα πενήντα, και έτσι ελπίζει πως επιτέλους δεν οδηγεί πια τον εαυτό του και το Saab η τυραννική λίμπιντο: πιστεύει πως μπορώντας πια να αφήσει τον εαυτό του να κινηθεί χωρίς σεξουαλική σκοπιμότητα, θα αποδεσμεύσει εκείνο το διαφεύγον και έως τότε άγνωστο θεμελιακό στοιχείο της προσωπικότητάς του. Οπως η βουλιμική Μελ, για να μην παχύνει, βάζει το δάχτυλο στον οισοφάγο και αδειάζει το στομάχι της, έτσι και αυτός θέλει να αδειάσει τη σκέψη και τη συμπεριφορά του από όλα εκείνα που συνιστούν τα τυπικά χαρακτηριστικά του άνδρα, θέλει να θεραπευθεί από τη μονομανή αρσενικότητά του.

Αντίθετα, όμως, από τις προθέσεις του, μέσα σε αυτή τη θεωρητικά αυτοπροσδιοριζόμενη -ή, τουλάχιστον, όχι ετεροπροσδιοριζόμενη- δράση, εμφανίζεται να κινείται ακριβώς πάνω στα χνάρια του παρελθόντος του, το οποίο αποδεικνύεται αναπότρεπτα καθορισμένο από την εμμονή στο σεξ. Με τον τρόπο αυτόν, η τωρινή του πορεία καταλήγει σε επίσκεψη στο παρελθόν, η οποία δεν έχει στοχαστικό ή απολογιστικό χαρακτήρα, αλλά συνίσταται σε μια προσπάθεια να ξαναζήσει ή και να συνεχίσει σεξουαλικές σχέσεις με φοιτήτριές του, με συζύγους συναδέλφων ή με πόρνες. Παρ' όλα αυτά, το ταξίδι αυτό ασυνείδητα γίνεται εσωτερικό, δίνοντας στον Φρανκ τη δυνατότητα να δει ζωντανές τις αιτίες που τον οδήγησαν στη σύγχυση. Αυτό γίνεται φανερό και από το γεγονός πως στην τελευταία φάση της πορείας του έξω στον κόσμο είχε καταφύγει σε ένα μοναστήρι Βενεδικτίνων στη Σκωτία, όπου δεν κατόρθωσε να ανακαλύψει τον Θεό αλλά έμαθε την αξία της σιωπής.

Το τέλος τής μετά το χωρισμό πορείας των δύο μονομάχων αποτελεί έναν συμβιβασμό. Η Μελ αφήνει να φανεί η επιθυμία της να επιστρέψει ο Φρανκ («Αν νομίζεις ότι μπορείς να είσαι ήρεμος τώρα, μπορείς να έρθεις στο σπίτι;», του γράφει), και αυτός γυρίζει. Η βουβή σκηνή της συνάντησής τους είναι χαρακτηριστική. Αυτή βρίσκεται καθισμένη στον κήπο, με την πλάτη στραμμένη. Αυτός την πλησιάζει και «ακουμπά ελαφρά τα δάχτυλά του στους ώμους της, όπως σ' ένα πιάνο», σιωπηλά, δείχνοντας πως είναι πια ο πιο ήσυχος (ως προς τους θορύβους αλλά και τη λίμπιντο) άνθρωπος. Δεν του ανταποδίδει το άγγιγμα, αλλά το δέχεται, σαν κάτι που της το χρωστάει, ενώ αυτός πιστεύει πως το άγγιγμά του είναι ένα δώρο που δίνει αυθόρμητα. Δεν μιλούν, αλλά έχουν ήδη αρχίσει τη νέα αναμέτρηση.

Η αφηγηματική τέχνη του Τζέικομπσον απωθεί τη σοβαροφάνεια, θέλει να είναι αστεία, και με τον τρόπο αυτόν αποδεσμεύει μια δύναμη διασκεδαστική, η οποία αποτελεί έκφραση μιας ενέργειας που είναι περισσότερο μισανθρωπική παρά μισογυνική. Οι παραπάνω προθέσεις υπηρετούνται από μιαν αφήγηση εύστροφη, οξυδερκή και με την ακρίβεια που έχει το καταλυτικά κωμικό, η οποία φανερώνεται μέσα από απολαυστικά διανοητικά γκανγκ, αδιαφορώντας για τη στιβαρή χαρακτηρολογία και την επεξεργασμένη πλοκή.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/03/2003