Τεχνάσματα και επιθυμίες

Η σκιά ενός μανιακού δολοφόνου πέφτει βαριά στη μικρή, απομονωμένη κοινότητα στις ακτές του Νόρφολκ, κοντά στον πυρηνικό σταθμό του Λαρκσόκεν. Ξαφνικά, όμως, ένα νέο έγκλημα έρχεται να αποδείξει ότι υπάρχει κι άλλος δολοφόνος στην περιοχή και ο επιθεωρητής Ανταμ Νταλγκλίς βρίσκεται αναγκασμένος να τον αναζητήσει στη φαινομενική ηρεμία, στα πάθη και τα επικίνδυνα μυστικά των λιγοστών κατοίκων της περιοχής. Ένα κλασικό, στιβαρό, αστυνομικό μυθιστόρημα από τη μεγαλύτερη σύγχρονη Βρετανίδα συγγραφέα μυστηρίου.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η γηραιά κυρία Π. Ντ. Τζέιμς, δηλαδή η Φίλις Ντόροθι Τζέιμς (γεννήθηκε στην Οξφόρδη το 1920), η οποία έχει εργαστεί στην Εθνική Υπηρεσία Υγείας και στο εγκληματολογικό τμήμα της Βρετανικής Αστυνομίας, είναι η σημαντικότερη συγγραφέας αστυνομικών βιβλίων της πατρίδας της. Συνεχίζει επάξια την παράδοση του ορθόδοξου αστυνομικού αφηγήματος, το οποίο στη διάρκεια της ακμής του εκπροσωπήθηκε από την Αγκαθα Κρίστι και τις ομότεχνές της, και έχει δώσει στο συγκεκριμένο είδος μια ισχυρή ώθηση, κάνοντάς το να ξεφύγει από τα παλιά πρότυπα, τα εν πολλοίς παρωχημένα. Η λεγόμενη αγγλική σχολή, που ξεχωρίζει από τα κλασικά στοιχεία της δομής της αφήγησης (έγκλημα, ύποπτοι, κάποιος που προσπαθεί να το εξιχνιάσει, ανακάλυψη του δράστη και τιμωρία του), έχει επηρεάσει τα μέγιστα πλείστους συγγραφείς. Η Τζέιμς, παρά τις ουσιώδεις διαφορές της με την Κρίστι, εύκολα μπορεί να καταταγεί στη συγκεκριμένη σχολή δεδομένου ότι χρησιμοποιεί τα ίδια στοιχεία με εκείνη (στη θέση του ιδιωτικού ντετέκτιβ Ηρακλή Πουαρό βάζει τον αστυνομικό επιθεωρητή Ανταμ Νταλγκλίς).

Εδώ, στο μυθιστόρημα Τεχνάσματα και επιθυμίες, το έγκλημα διαπράττεται στην αγγλική επαρχία, σε μια απομονωμένη κοινότητα στις ακτές του Νόρφολκ, που ονομάζεται Λαρκσόκεν και είναι φανταστική (αποτελεί τέχνασμα της συγγραφέως, η οποία θέλει να προσδώσει αυθεντικότητα στους χαρακτήρες και στα γεγονότα). Στο Λαρκσόκεν λειτουργεί ένας πυρηνικός σταθμός, ο οποίος απειλεί με την ύπαρξή του τους φιλήσυχους κατοίκους (το βιβλίο εκδόθηκε το 1989 και είναι εμφανώς εμπνευσμένο από την έκρηξη του πυρηνικού εργοστασίου στο Τσερνόμπιλ της Ουκρανίας το 1986, γεγονός που προκάλεσε πανικό στην τότε Σοβιετική Ενωση και στην Ευρώπη γενικότερα).

Το μυθιστόρημα αρχίζει με τη δολοφονία μιας νεαρής γυναίκας από έναν μανιακό δολοφόνο, τον επονομαζόμενο «Σφυρίχτρα». Αυτή η εισαγωγή - παρμένη από τα αντίστοιχα μυθιστορήματα που κάνουν θραύση στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και την ιστορία του Τζακ του Αντεροβγάλτη που έδρασε στο Λονδίνο - αποτελεί ένα ακόμη τέχνασμα της συγγραφέως. Διότι ο σίριαλ κίλερ της δεν είναι το κεντρικό πρόσωπο στην υπόθεση, απλώς είναι ο παράγοντας ο οποίος δίνει την ευκαιρία στον μη παρανοϊκό δολοφόνο να εκμεταλλευθεί τη συγκυρία και να διαπράξει το δικό του έγκλημα, μπερδεύοντας τις αρχές και τον αστυνόμο Νταλγκλίς. Οταν αφαιρεθούν από την πλοκή τα εγκλήματα του σίριαλ κίλερ, ο οποίος απειλεί εξίσου με το πυρηνικό εργοστάσιο την περιοχή, τότε παραμένει το «ψητό» του μυθιστορήματος, η ιστορία των προσώπων, τα οποία συμμετέχουν σε ένα υπέροχο δείπνο με αγριόπαπιες και με εξαιρετικό κρασί, ένα Σατό Ποτενσάκ του '78 (μαζί με τον Νταλγκλίς), σε μια παλιά αγροικία. Πρόκειται για τον διευθυντή του εργοστασίου Αλεξ Μέαρ, την αδελφή του Αλις, συγγραφέα συνταγών μαγειρικής, τη Χίλαρι Ρόμπαρτς, στέλεχος του εργοστασίου και μέλλουσα σύζυγο του πρώτου, τη δασκάλα Μεγκ Ντένισον και τον φίλο τους Μάιλς Λέσινγκαμ. Κάποιος από αυτούς θα δολοφονηθεί, το έγκλημα θα αποδοθεί στον σίριαλ κίλερ, μα όταν αυτός συλλαμβάνεται θα φανεί πως δράστης ήταν ένας από τους υπόλοιπους συνδαιτυμόνες, οι οποίοι εμπλέκονται μεταξύ τους με ερωτικές και άλλες σχέσεις, καθώς και με πρόσωπα που έχουν δολοφονηθεί ή αυτοκτονήσει.

Χρησιμοποιώντας ως όχημα την αστυνομική πλοκή η Τζέιμς, εκτός από τη μόλυνση του περιβάλλοντος, τον πυρηνικό κίνδυνο και τα αντιπυρηνικά κινήματα που αναπτύσσονται στη χώρα της, μιλάει για πλείστα ζητήματα που απασχολούν την αγγλική κοινωνία. Πρώτα απ' όλα για τη σύγκρουση των γενεών και την ανικανότητα των γονέων να ελέγξουν τα παιδιά τους· τη διαφορά ζωής στο Λονδίνο (όπου μπορείς να ζήσεις ανώνυμα, να δημιουργήσεις το περιβάλλον σου, να καλλιεργήσεις τη δημόσια εικόνα σου) και στην επαρχία (όπου ζεις σύμφωνα με την εκτίμηση των άλλων, εξαρτάσαι από τις διαθέσεις τους, γίνεσαι εύκολα αντικείμενο κακίας και μίσους)· τη μοναξιά των ανθρώπων και τη σεξουαλική στέρηση είτε είναι ετεροφυλόφιλοι είτε ομοφυλόφιλοι· την κατάντια στον χώρο της ποπ μουσικής, όπου εκστασιασμένοι σταρ επιδίδονται σε αλλόκοτες σεξουαλικές κινήσεις που δεν μπορούν να θεωρηθούν ερωτικές ακόμη και «από τα πιο αποβλακωμένα παιδιά». Κυρίως όμως θέλει να μιλήσει για ένα αγαπημένο θέμα της λογοτεχνίας, το αιώνιο θέμα των μυστικών που κρύβονται στο εσωτερικό των οικογενειών (φόνοι, αιμομιξίες κτλ.). Μια ειδική μνεία κάνει για τον εκδοτικό χώρο της Βρετανίας (ο Νταλγκλίς γράφει και εκδίδει ποιητικές συλλογές), «τη χυδαιότητα και τη μαλακή πορνογραφία των εμπορικών συγγραφέων» που πρόθυμα προωθούν οι εκδοτικοί οίκοι, καθώς και τις «εμπορικές κοινοτοπίες που μεταβάλλονται σε λογοτεχνικά έργα».

Ολο το μυθιστόρημα το διαπερνάει μια κριτική στάση απέναντι στη ζωή και στην κοινωνία. Η συγγραφέας αναλύει, ή επιχειρεί να αναλύσει, τους χαρακτήρες καθημερινών ανθρώπων κάθε ηλικίας («τα πρόσωπα των ιστοριών πρέπει να προέρχονται από τη ζωή, δεν τα δημιουργείς αλλά βρίσκεσαι σε επαφή μαζί τους» είχε πει στη διάλεξη που έδωσε στο Μέγαρο Μουσικής, καλεσμένη του Βρετανικού Συμβουλίου), προβάλλοντας την ανάγκη τους να ζήσουν, να ερωτευτούν, να απολαύσουν κάποιες χαρές, να βρουν ένα στήριγμα στη θρησκεία. Παραδέχεται ότι «στην καρδιά του σύμπαντος υπάρχει σκληρότητα. Ολα τα ζωντανά πλάσματα είμαστε αρπακτικά και ταυτόχρονα θηράματα». Ωστόσο αυτή η κατάσταση, συμπεραίνει, θα μπορούσε να αλλάξει, αν μπορεί να υπάρξει αγάπη, ένα αγαθό υψίστης σπουδαιότητας: «Αν ένα παιδί την έχει στα πρώτα δέκα χρόνια της ζωής του, τότε τίποτε άλλο δεν έχει σημασία. Αν δεν την έχει, τότε δεν έχει τίποτα».

Ασφαλώς το σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα δεν αποβλέπει στο να μας φορτώσει με πτώματα ούτε να μας γεμίσει σπαζοκεφαλιές για το ποιος είναι ο δολοφόνος. Η κυρία Τζέιμς, πατώντας γερά στην παράδοση, στο Τεχνάσματα και επιθυμίες μάς αφηγείται μιαν εξαίρετη αστυνομική ιστορία με ήρωες που προβληματίζονται πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη και στα πάθη της.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 10-11-2002