Περιμένοντας

Η Μα-να ζούσε περιμένοντας. Είχε δέσει από καιρό τη μοίρα της με τον Λιν Κονγκ, γιατρό στο νοσοκομείο του Μου-τσι όπου εργαζόταν κι εκείνη. Ο Λιν, όμως, πίσω στο χωριό του, είχε ήδη μια σύζυγο. Την απλοϊκή, αφοσιωμένη Σου-γιου που του τη διάλεξαν οι δικοί του.
Θα την άφηνε ποτέ για να παντρευτρεί τη Μα-να; Στον δικό τους κόσμο οι άνθρωποι δεν χώριζαν έτσι απλά, επειδή δεν αγαπιούνταν. Τα δεσμά της παράδοσης ήταν ακόμα ισχυρά κι ο έλεγχος της Εξουσίας στην κάθε τους κίνηση ασφυκτικός.
Της είχε δώσει την υπόσχεσή του. Αλλά πόσο μπορεί η αγάπη να ζήσει περιμένοντας; Πόσο κρατάει ένα όνειρο πριν γεράσει και σβήσει ανεκπλήρωτο;
Στο φόντο μιας αινιγματικής, αντιφατικής Κίνας, σύγχρονης και μαζί βυθισμένης στο χτες, ο πολυβραβευμένος Χα Τζιν ακολουθεί τους ήρωές του στο ασίγαστο, πεισματικό κυνήγι της ευτυχίας, σε μια μακριά πορεία γεμάτη μικρές εξεγέρσεις και μεγάλες ήττες, απατηλές βεβαιότητες και πικρές διαψεύσεις, αγγίζοντας την ίδια την ουσία της ανθρώπινης μοίρας και της ανθρώπινης ψυχής...








ΚΡΙΤΙΚΗ





Μια παρωδία της καθημερινής ζωής στη Χώρα του Μεγάλου Τιμονιέρη τα τελευταία πενήντα χρόνια. Η ανελέητη αλλά και τρυφερή κάποτε κριτική ενός συντηρητικού τρόπου ζωής που δημιούργησε ανθρώπους άβουλους και παθητικούς.



Οι ΗΠΑ είναι μία κατ' εξοχήν χώρα υποδοχής, ένα κράτος που ανταμείβει τους αξιοποιήσιμους, προσαρμοστικούς και φιλότιμους νεοφερμένους. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση του Χα Τζιν. Ο συγγραφέας γεννήθηκε στην Κίνα το 1956, υπηρέτησε για έξι χρόνια στον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό και το 1985 πήγε στην Αμερική για σπουδές που ολοκληρώθηκαν με την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος. Κατόπιν, γύρω στο 1990, άρχισε να γράφει στα αγγλικά και μέσα σε λίγα χρόνια κέρδισε μια σεβαστή θέση στη λογοτεχνική σκηνή της νέας του πατρίδας.

Το έργο του Χα Τζιν έχει σχεδόν πάντα ως χώρο δράσης την Κίνα και περιλαμβάνει ποιητικές συλλογές, διηγήματα και δύο μυθιστορήματα, με πιο πρόσφατο το Περιμένοντας, που έχει τιμηθεί με το Εθνικό Βραβείο Μυθιστορήματος των ΗΠΑ και το βραβείο ΡΕΝ/Faulkner. Το τελευταίο αυτό μυθιστόρημα γνώρισε και μεγάλη εμπορική επιτυχία, χωρίς να είναι ένα αντικομμουνιστικό παραλήρημα, όπως εύλογα θα περίμενε κανείς. Αντίθετα, το Περιμένοντας είναι ένα καλογραμμένο, συγκινητικό, κλασικότροπο και εξαιρετικά διαφωτιστικό βιβλίο που τηρεί ίσες αποστάσεις και χειρίζεται διάφορα ιδεολογικά ζητήματα με έντεχνο και διακριτικό τρόπο.

Η ιστορία αρχίζει ως εξής: «Κάθε καλοκαίρι ο Λιν Κονγκ επέστρεφε στο Χωριό της Χήνας για να χωρίσει τη γυναίκα του, τη Σου-γιου». Το Χωριό της Χήνας είναι η γενέτειρα του αντρόγυνου, ένα μέρος καθηλωμένο στην προβιομηχανική εποχή · ο Λιν Κονγκ έχει καταφέρει να ξεφύγει από την αγροτική ζωή σπουδάζοντας ιατρική και εργάζεται στο στρατιωτικό νοσοκομείο της πόλης Μου-τσι. Παρ' όλα αυτά, δεν έχει καταφέρει να κόψει τις αλυσίδες που τον δένουν με τις παραδόσεις του τόπου του. Πριν ολοκληρώσει τις σπουδές του, πριν κλείσει τα είκοσι, ένιωσε υποχρεωμένος να παντρευτεί τη Σου-γιου με συνοικέσιο, προκειμένου να ικανοποιήσει το θέλημα των υπέργηρων γονιών του. Ο Λιν Κονγκ έχει σοβαρούς λόγους για να θέλει να πάρει διαζύγιο. Μετά τη γέννηση της κόρης τους δεν έχει ξανακοιμηθεί με τη Σου-γιου. Η φυσική της παρουσία τον απωθεί, ο χαρακτήρας της τον καταθλίβει· δεν κυκλοφορεί καν στον δρόμο μαζί της, αφού η Σου-γιου είναι ένα έμβιο απομεινάρι του κινεζικού μεσαίωνα. Τα πόδια της είναι λιλιπούτεια, διότι έχει υποστεί σε παιδική ηλικία το πατροπαράδοτο μαρτύριο του δεσίματος. Είναι αναλφάβητη, αφοσιωμένη, άβουλη, πειθήνια. Μιλάει ελάχιστα και με βαριά χωριάτικη προφορά. Είναι άξια μόνο για να φροντίζει το αγρόκτημα και να συμπαρίσταται στους καλόψυχους αλλά άξεστους συγγενείς. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, υπάρχει και το τρίτο πρόσωπο του δράματος, η νοσοκόμα Μα-να Γου, με την οποία ο Λιν Κονγκ επιδιώκει να παντρευτεί. Δεν υπάρχει, άλλωστε, εναλλακτική επιλογή: για να απολαύσει ο γιατρός τη νοσοκόμα, πρέπει να ενωθεί μαζί της με τα δεσμά του γάμου. Οτιδήποτε άλλο θεωρείται ηθικά απαράδεκτο.

Ο αγώνας του Λιν για να χωρίσει αρχίζει στα μέσα της δεκαετίας του '60 και συνεχίζεται ως τα μέσα της δεκαετίας του '80 ­ δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια. Κάθε καλοκαίρι που ο γιατρός επιστρέφει στο χωριό του με δεκαήμερη άδεια, η απλοϊκή Σου-γιου συμφωνεί λακωνικά να χωρίσει, δέχεται τα λόγια του άντρα της σαν διαταγές. Οταν όμως φτάνει μαζί του στο τοπικό δικαστικό μέγαρο, είτε ξεσπάει σε σπαρακτικά κλάματα είτε αλλάζει γνώμη, με αποτέλεσμα ο εκάστοτε δικαστής να συγκινείται και να αρνείται να εκδώσει το αιτούμενο διαζύγιο. Κάθε φορά λοιπόν ο Λιν γυρίζει στο στρατιωτικό νοσοκομείο της μακρινής πόλης Μου-τσι και, με σκυμμένο κεφάλι, εξηγεί στη Μα-να ότι η ένωσή τους αναβάλλεται για του χρόνου.

Σε αυτά τα δεκαοκτώ χρόνια, όπου η Κίνα περνάει από την Πολιτιστική Επανάσταση στη μεικτή οικονομία, η ζωή για τα μέλη του ανεπίσημου ζεύγους είναι ένας τραγέλαφος. Ο Λιν Κονγκ μοιράζεται την ίδια σκηνή με άλλους δύο γιατρούς και, για να σκοτώνει την ώρα του, διαβάζει παλιομοδίτικα ευρωπαϊκά μυθιστορήματα. Η Μα-να Γου σταδιακά χάνει την ευλυγισία και τη ζωντάνια της, αποκτά γκρίζες τρίχες και περιττά κιλά. Φτάνει σε ηλικία σαράντα χρόνων και παραμένει παρθένα. Αν εξαιρέσει κανείς τις στιγμές που και οι δύο βρίσκονται στο ίδιο μέρος εν ώρα υπηρεσίας, η Μα-να συναντάει τον Λιν στην τραπεζαρία και στη σκηνή του πινγκ πονγκ. Σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις κάνουν μαζί πολύωρους νυχτερινούς περιπάτους, πάντα μέσα στην επικράτεια του στρατοπέδου. Αν αποφάσιζαν να προχωρήσουν στο μεγάλο τόλμημα της ερωτικής πράξης και γίνονταν αντιληπτοί, θα κινδύνευαν να θεωρηθούν ανήθικοι, να μείνουν στάσιμοι στην ιεραρχία ή ακόμη και να αποταχθούν.

Τελικά, μετά από ένα πλήθος απρόβλεπτων καταστάσεων και ψυχολογικών μεταπτώσεων, το ζευγάρι θα καταφέρει να ολοκληρώσει τη σχέση του. Η πολυπόθητη ένωση όμως δεν θα είναι τίποτε άλλο από μια αφετηρία για νέες ταλαιπωρίες και νέα αδιέξοδα. Ο Λιν Κονγκ θα διαπιστώσει ότι είναι εξίσου άβουλος και παθητικός με τη Σου-γιου, από την οποία τόσο πάσχισε να απαλλαγεί. Και η Μα-να θα συνειδητοποιήσει ότι ο χαμένος χρόνος δεν αναπληρώνεται με τίποτε.

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Χα Τζιν, η απίστευτη πλοκή τού Περιμένοντας βασίζεται σε μια πραγματική ιστορία που είναι ενδεικτική για το κλίμα που επικρατούσε στην Κίνα την περίοδο 1955-1985. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, αν μια ολόκληρη γενιά Κινέζων αναγκάστηκε να παραμερίσει τα αισθήματά της μπροστά στη δύναμη των παραδόσεων και των οικογενειακών δεσμών, τότε το μαοϊκό πείραμα απέτυχε ολοκληρωτικά: όχι μόνο δεν κατάφερε να σημειώσει τις προσδοκώμενες οικονομικές επιδόσεις, όχι μόνο επέβαλε μια καθημερινότητα μονοτονίας και στείρου καθήκοντος, αλλά δεν τόλμησε ούτε καν να ανατρέψει τα αναχρονιστικά, ασφυκτικά ήθη που παρέλαβε. Σε κάθε περίπτωση πάντως, είτε η Κίνα ήταν όπως περιγράφεται στο βιβλίο είτε όχι, το βέβαιο είναι ότι έχουμε να κάνουμε με έναν τεχνίτη ­ αλλά αρκετά συντηρητικό συγγραφέα ­ που υπεραγαπά τους ήρωες του, που δεν χάνει ευκαιρία να αναφέρεται σε γνήσια αισθήματα και αγνές καρδιές. Σε τελική ανάλυση, το Περιμένοντας ρέπει τόσο πολύ στον κλασικισμό ώστε περιέχει ακόμη και έναν παραδοσιακό «κακό», θηριώδη και βραχνό, που προβαίνει σε μια πράξη ύψιστης φαυλότητας μόνο και μόνο για να εκδηλώσει τη μοχθηρία της ψυχής του.



Μιχάλης Μιχαηλίδης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 17-12-2000






ΚΡΙΤΙΚΗ



Στον Εκκλησιαστή υπάρχει μία από τις πιο περιεκτικές διατυπώσεις του «καιρού», δηλαδή της κατάλληλης εποχής για μια ενέργεια ή κατάσταση. Εκεί, μεταξύ άλλων, αναφέρεται πως υπάρχει ο καιρός για να κλάψεις και ο καιρός για να γελάσεις, για να σκοτώσεις και για να γιατρέψεις, για να θρηνήσεις και για να γλεντήσεις, για να σιωπήσεις και για να μιλήσεις, για να μισήσεις και για να αγαπήσεις. Σε ό,τι αφορά το τελευταίο, την αγάπη, ο κατάλληλος χρόνος αποτελεί βασική συνθήκη: ο «καιρός» αποτελεί μια αξία ερωτική, μια και η προνομιακή κατάσταση του έρωτα δεν προσφέρεται σε οποιαδήποτε στιγμή ή, για πολλούς, δεν προσφέρεται καθόλου για όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Την αξία, όμως, αυτή ο επιφυλακτικός ή και δειλός μπροστά στις προκλήσεις της ζωής πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος «Περιμένοντας» του Χα Τζιν, την υπονομεύει με μια άλλη αξία που είναι περισσότερο λειτουργική σε άλλες καταστάσεις ζωής: με την υπομονή έως και την καρτερία, που στην πράξη εκδηλώνεται ως αναμονή. Ολες, βεβαίως, οι βιοτικές αξίες είναι δυνατό να είναι λειτουργικές στον έρωτα, επειδή αυτός αποτελεί μία από τις κατ' εξοχήν καταστάσεις ζωής, αρκεί αυτές οι αξίες να υπηρετούν τη διαδικασία και το σκοπό τον έρωτα.

Στο «Περιμένοντας», όμως, η αξία της υπομονής και η κατάσταση της αναμονής δεν έρχονται να υπηρετήσουν τον έρωτα, αλλά αποσκοπούν σε μια υποκατάστασή του: ο έρωτας συνεχώς μετατίθεται χρονικά, ώσπου να συμβεί αυτό που θα τον αναιρέσει. Με τον τρόπο αυτό η αναμονή του έρωτα δεν είναι κατάσταση ερωτική αλλά διαδικασία αποτροπής του. Ο Λιν Κονγκ και η Μα-να εργάζονται, ως γιατρός και ως προϊσταμένη αδελφή αντίστοιχα, σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο την εποχή της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα. Είναι ερωτευμένοι για πολλά χρόνια, αλλά οι αυστηροί κανονισμοί του νοσοκομείου δεν επιτρέπουν σε έναν άντρα και μια γυναίκα από το προσωπικό να μένουν ή να κυκλοφορούν μαζί, εκτός και αν ήταν παντρεμένοι ή αρραβωνιασμένοι. Ο Λιν, όμως, είναι παντρεμένος με τη Σου-Γιου, μια γυναίκα που ο ίδιος δεν ήθελε, υποχωρώντας στη θέληση των γονιών του που ήθελαν κάποια καλόψυχη και προκομμένη γυναίκα για να τους περιποιείται. Ο Λιν την εποχή εκείνη σπούδαζε μακριά από το χωριό του, σε μια στρατιωτική ιατρική σχολή, και οι ηλικιωμένοι και άρρωστοι γονείς του δεν μπορούσαν να ζήσουν χωρίς κάποια βοήθεια.

Παρ' όλο όμως που δέχτηκε τη Σου-Γιου για γυναίκα του, πίστευε πως δεν μπορούσε να την παρουσιάσει έξω από το χωριό του, και γι' αυτό επί δύο δεκαετίες δεν της είχε επιτρέψει να τον επισκεφθεί στο νοσοκομείο που βρισκόταν σε απόσταση αρκετών ωρών. Εξάλλου, εδώ και 17 χρόνια, αφότου γεννήθηκε το μοναδικό παιδί τους, η Χουά, δεν ξαναπλησίασε ερωτικά τη γυναίκα του: όποτε βρισκόταν στο σπίτι, κοιμόταν μόνος στο δικό του δωμάτιο. Δεν την αγαπούσε, αλλά ούτε την αντιπαθούσε. Της φερόταν σαν να ήταν κάποια μακρινή εξαδέλφη.

Υστερα από είκοσι χρόνια, και αφού οι γονείς του είχαν πεθάνει και η κόρη του είχε τελειώσει το Γυμνάσιο, ο πενηντάρης Λιν σκεφτόταν πως η οικογένειά του δεν τον χρειαζόταν πια και πως ήταν καιρός να ξεφύγει από αυτόν το χωρίς αγάπη γάμο. Κάθε καλοκαίρι, τα τελευταία δεκαεπτά χρόνια, επέστρεφε στο χωριό που ζούσαν η γυναίκα και η κόρη του, και της ζητούσε διαζύγιο. Είχαν εμφανιστεί στο δικαστήριο της πιο κοντινής πόλης πολλές φορές, αλλά κάθε φορά η Σου-Γιου άλλαζε γνώμη την τελευταία στιγμή, όταν ο δικαστής τη ρωτούσε αν δεχόταν το διαζύγιο. Ο Λιν στη διεκδίκηση της αποδέσμευσής του είναι παθητικός και άτολμος: θέλει να χωρίσει για να ζήσει με τη Μα-Να, αλλά δεν μπορεί να είναι σκληρός με τη Σου-Γιου, την οποία δεν θέλει αλλά ταυτόχρονα αισθάνεται πως αδικεί.

Η Μα-Να τον περιμένει κάθε φορά να γυρίσει με το διαζύγιο, αλλά μάταια, ώσπου συμπληρώνονται τα δεκαοκτώ χρόνια διάστασης που χρειάζονταν για να τερματίσει το γάμο του ένας αξιωματικός δίχως τη συγκατάθεση της γυναίκας του. Τότε, ο Λιν μπορεί να ζήσει με την αγαπημένη του. Τα χρόνια όμως της αναμονής έχουν δώσει μια άλλη μορφή στον έρωτά τους, τη μορφή εκείνη που αποκτούν τα ισχυρά συναισθήματα μέσα από τη δοκιμασία της μακρόχρονης υπομονής και μέσα από την άσκηση της επανειλημμένα διαψευσμένης ελπίδας. Η επί εικοσαετία ματαιωμένη σχέση τους επισφραγίζεται με την απόκτηση διδύμων, αλλά η φθορά αρχίζει αμέσως να εμφανίζεται σε όλα τα επίπεδα: η Μα-Να αποδεικνύεται ότι έχει μια σοβαρή καρδιοπάθεια και ότι δεν θα ζήσει για πολύ, γίνεται οξύθυμη και ξεσπά στον Λιν, που αναγκάζεται να κάνει τις δουλειές του σπιτιού, κουράζεται και αδυνατίζει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δίνει τη δυνατότητα σε κάποιους να λένε πως τιμωρείται επειδή παράτησε τη γυναίκα του. Μόνη παρηγοριά του Λιν είναι η κόρη του, που έρχεται τακτικά και τον βοηθάει με τις δουλειές του σπιτιού και τα δίδυμα.

Αυτό που επί τόσα χρόνια εμφανιζόταν ως ανεκπλήρωτη αγάπη, τώρα δίνει την εντύπωση του μίσους. Ο Λιν αρχίζει να σκέφτεται αν αγαπούσε πραγματικά τη Μα-Να και σαν τεκμήριο βρίσκει τα δεκαοκτώ χρόνια της αναμονής, αλλά συνειδητοποιεί πως ο χρόνος δεν είναι απόδειξη για τίποτα, πως αυτό που νόμισε αγάπη ήταν ένα ξελόγιασμα, πως δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει τι είναι η αγάπη και πως αυτά τα χρόνια περίμενε μόνο και μόνο για να περιμένει. Συνειδητοποιεί πως όλα αυτά τα χρόνια περίμενε μέσα στην απάθεια, σαν υπνοβάτης, πως αναλώθηκε από τη γνώμη των άλλων, από τις εξωτερικές πιέσεις, από τις ψευδαισθήσεις του, από τους κοινωνικούς κανόνες· πως ξεγελάστηκε από την ίδια του την απογοήτευση, από την παθητικότητά του και οδηγήθηκε στην πεποίθηση πως αυτό που του ήταν απαγορευμένο ήταν κι αυτό που ήταν γραφτό να ποθήσει. Τη στιγμή, λοιπόν, που η αγάπη του θα έπρεπε να δικαιωθεί μέσα από την ολοκλήρωση, διαπιστώνει πως το ένστικτο και η ικανότητά του να αγαπήσει παράφορα είχαν μαραθεί πριν τους δοθεί η ευκαιρία να ανθίσουν. Θα ήθελε να μην έχει συμμορφωθεί στις εξωτερικές συνθήκες, να έχει αφεθεί σε έναν έρωτα συγκλονιστικό που θα παρέλυε το μυαλό και θα ράγιζε την καρδιά του. Τώρα όμως ήταν και πάλι παντρεμένος και δεν είχε δικαίωμα να αποτινάξει τις ευθύνες που επιβάλλει ο γάμος και το μόνο που ήλπιζε ήταν να μην πεθάνει η Μα-Να πριν φτάσουν οι γιοι του στην ηλικία που θα πάνε σε παιδικό σταθμό.

Αυτό που μπορεί πια να ελπίζει είναι η ψυχική ηρεμία και η γαλήνη ενός σπιτικού. Στο σπίτι του, όμως, αυτά δεν υπάρχουν και γι' αυτό τα αναζητεί στο σπίτι της πρώτης γυναίκας του, από την οποία ζητεί συγγνώμη και την παρακαλάει να τον περιμένει να γυρίσει μετά το θάνατο της Μα-Να. Με τον τρόπο αυτόν για τον Λιν ξεκινά μια καινούργια αναμονή, η οποία όμως αυτή τη φορά δεν τρέφει ερωτικές ψευδαισθήσεις...

Η κατάσταση της μακρόχρονης ερωτικής αναμονής με τη μορφή της αναβολής της πραγματοποίησης (που αντιστοιχεί σε μια πιθανή ικανοποίηση) επιβάλλει μια αντίληψη του χρόνου σύμφωνα με την οποία ο χρόνος δεν είναι μια συνεχής αναπόφευκτη μεταβολή μέσω της οποίας το παρόν γίνεται παρελθόν, αλλά μια επιθυμούμενη μεταβολή σύμφωνα με την οποία το παρόν θα γίνει μέλλον. Η συνείδηση παρεμβαίνει στο χρόνο συγκρατώντας το παρόν και βιώνοντάς το ως επερχόμενο: το παρόν δεν υπάρχει ακόμη, η συνείδηση προχωρά προς αυτό για να το καρπωθεί ή, όπως τελικά αποδεικνύεται, για να το αποφύγει.

Η αφήγηση στο «Περιμένοντας» αναιρεί τη φανερή αντιστοιχία της σε μια δράση: μέσα από την αναμονή του Λιν και της Μα-Να να συμβεί αυτό που επιθυμούν, αναιρείται η κατ' εξοχήν αναμενόμενη (ερωτική) δράση. Αυτή η αναίρεση, ωστόσο, συμβαίνει μόνο επιφανειακά, επειδή περιμένοντας να συμβεί κάτι -που υποτίθεται πως τελικά συμβαίνει- αφήνουν να συμβούν πολλά άλλα, που συνήθως θεωρούνται ως περιφερειακές ή και δευτερεύουσες συνθήκες του έρωτα. Στο «Περιμένοντας», όμως, γίνεται φανερό πως αυτές οι θεωρούμενες ως δευτερεύουσες συνθήκες αποτελούν στην πραγματικότητα τους καθοριστικούς παράγοντες, ενώ αυτά που εμφανίζονται ως τα κατ' εξοχήν στοιχεία μιας ερωτικής ιστορίας δεν είναι παρά μια ρομαντική κορυφή του παγόβουνου.

Η συναισθηματική παλινδρόμηση του Λιν αμφισβητεί την αξία της ερωτικής δράσης: μήπως τελικώς ό,τι και αν κάνουν οι εραστές, αναπόφευκτα θα καταλήξουν στο ίδιο σημείο, δηλαδή στην ολοφάνερη και αγανακτισμένη ή στην καλυμμένη και συγκαταβατική διάψευση; Αντιερωτικό το μυθιστόρημα, γίνεται τρυφερό όταν αναδεικνύει ήπιες συναισθηματικές αξίες όπως αυτή της συναισθηματικής ανιδιοτέλειας ή ταπεινότητας, της μη διεκδίκησης και της απονευρωμένης αγάπης.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/02/2001