Η λεπτή κόκκινη γραμμή

Είναι 1942. Ένας λόχος του αμερικανικού πεζικού στέλνεται στη νήσο Γκουανταλκανάλ, καθώς οι Ιάπωνες διεξάγουν έναν απεγνωσμένο αγώνα για να εδραιώσουν την υπεροχή τους στον νοτιοδυτικό Ειρηνικό.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ένα αποβατικό σκάφος δέχεται μια οβίδα και οι φαντάροι που επιβαίνουν σε αυτό μετατρέπονται σε μικρά κομμάτια σάρκας και ματωμένου πράσινου υφάσματος. Σε μια πορεία έντεκα χιλιομέτρων, το 45% των αντρών ενός λόχου καταρρέει, εξαιτίας της αφόρητης ζέστης, της έλλειψης νερού και της ελονοσίας. Για να καταληφθεί ένα σύμπλεγμα τριών λόφων, απαιτείται μια φονικότατη μάχη διάρκειας τριών ημερών. Στην πρώτη κατά μέτωπο επίθεσή τους εναντίον ενός υψώματος του εχθρού, οι οπλίτες ξεσπούν σε ακατάσχετους λυγμούς και τρέχουν αλλόφρονες για να αποφύγουν τις ριπές των πολυβόλων και τα βλήματα των όλμων. Ένα πλάτωμα με αγριόχορτα σπέρνεται με δεκάδες πτώματα, ενώ παράλληλα οι επιτελικοί αξιωματικοί εξακολουθούν να χαριεντίζονται και να συζητούν για τακτικές πολέμου πάνω από τους χάρτες τους. Οι αφηνιασμένοι, αποκτηνωμένοι φαντάροι επιδίδονται σε εκτελέσεις αιχμαλώτων και σκυλεύσεις νεκρών. Όταν ένας αποδεκατισμένος λόχος καταυλίζεται σε μια σχετικά ήσυχη τοποθεσία για μία εβδομάδα, οι στρατιώτες πίνουν από το πρωί ως το βράδυ «Ακουα Βέλβα» για να μεθύσουν και να ξεχάσουν τον φόβο τους. Αυτή είναι η πραγματικότητα του πολέμου, αυτή είναι η περιβόητη πολεμική αρετή στην πράξη και Η λεπτή κόκκινη γραμμή βρίθει από τέτοιες εικόνες.

Το βιβλίο του Τζέιμς Τζόουνς (που έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο από τον Τέρενς Μάλικ) δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί καθαρόαιμο μυθιστόρημα· είναι μάλλον μια προσωπική μαρτυρία που αναφέρεται σε ένα επεισόδιο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου: στις αποτρόπαιες περιπέτειες ενός λόχου του αμερικανικού πεζικού στο Γκουανταλκανάλ. Σε αυτό το νησί του Ειρηνικού οι νεαροί άντρες του τρίτου λόχου παίρνουν το βάπτισμα του πυρός, μάχονται λυσσαλέα τους Γιαπωνέζους και όσοι επιζούν μετά το αρχικό μακελειό μεταμορφώνονται σε ανελέητους δολοφόνους.

Η μετατροπή των εικοσάχρονων παιδιών σε αιμοσταγή κτήνη είναι σταδιακή και βασανιστική. Τις πρώτες μέρες στο πεδίο της μάχης κάθε στρατιώτης παραλύει από φόβο με κάθε έκρηξη που ακούει, με κάθε θανατικό που αντικρίζει. Έπειτα οι εκκωφαντικές εκρήξεις, οι σφαίρες που σφυρίζουν, το αίμα που αναβρύζει σαν σιντριβάνι παύουν να τους καθηλώνουν. Έχουν πια καταληφθεί από συναισθηματικό μούδιασμα και είναι έτοιμοι να διαπράξουν σωρεία από φόνους, για τους οποίους κανένας δεν πρόκειται να τους κατηγορήσει. Οι μέχρι πρότινος αθώοι και άκαπνοι φαντάροι έχουν εξελιχθεί σε σφαγείς, που νιώθουν απόλαυση όταν πυροβολούν εξ επαφής τους υποσιτισμένους Γιαπωνέζους που παραδίδονται. Επιπλέον, μερικοί από αυτούς τους αμερικανούς «ήρωες» δεν σταματούν εκεί· η αγαπημένη τους ασχολία μετά τη μάχη είναι να ξεριζώνουν με τανάλια τα χρυσά δόντια των πεθαμένων εχθρών τους.

Ο Τζέιμς Τζόουνς έχει υπηρετήσει στο Γκουανταλκανάλ, γνωρίζει πολλά και μοιάζει να κατατρύχεται από τρομερό αίσθημα ευθύνης. Για να φανεί ειλικρινής, δεν ωραιοποιεί τις ψυχικές καταστάσεις που βίωσε και χρησιμοποιεί ωμή γλώσσα για να περιγράψει τραυματισμούς, θανάτους και θηριωδίες. Για να αποτίσει φόρο τιμής στους συμπολεμιστές του, δεν διαλέγει κάποιον στρατιώτη για κεντρικό ήρωα και κατασκευάζει μια πλοκή με δεκάδες πρόσωπα, η οποία ούτε για μια στιγμή δεν χάνει τη συνοχή της. Για να μην παρασυρθεί σε άδικες κρίσεις, δικαιολογεί τον ψευτοκυνισμό των εικοσάχρονων αμόρφωτων φαντάρων, τους αντιμετωπίζει μεγαλόθυμα, τους δίνει άφθονο χώρο για να διατυπώσουν τις ακατέργαστες σκέψεις τους και δεν καταλογίζει σε κανέναν δολιότητα, διαστροφή ή μικρότητα.

Χωρίς αμφιβολία, ο συγγραφέας έχει καλές προθέσεις. Η αγωνία του, όμως, να τα πει όλα διατηρώντας ίσες αποστάσεις απέναντι στους ήρωές του τον οδηγεί σε κακοτεχνίες, απεραντολογίες και επαναλήψεις. Σε πολλές περιπτώσεις ο Τζόουνς φαίνεται ανήμπορος να δώσει έμφαση σε μερικά εξαιρετικά συμβάντα ή να ξεφορτωθεί κάποιες λεπτομέρειες που φαντάζουν εντελώς διαδικαστικές και αυτό κάνει συχνά τη Λεπτή κόκκινη γραμμή να ξετυλίγεται αργά και μονότονα.

Μια άλλη διαπίστωση που προκαλεί πραγματική δυσφορία είναι ότι ο Τζέιμς Τζόουνς αντιμετωπίζει με δέος τη λειτουργικότητα του στρατού. Στη Λεπτή κόκκινη γραμμή, λοιπόν, το επιτελείο του συντάγματος λειτουργεί σαν ρολόι, οι αποφάσεις του έχουν μια κρυφή σοφία: ο λοχαγός Στάιν αντικαθίσταται επειδή στενοχωριέται υπερβολικά όταν πεθαίνουν οι άντρες του· ο υπολοχαγός Μπαντ απαλλάσσεται από τα καθήκοντά του επειδή επιδεικνύει άμετρη φιλοδοξία για διάκριση στη μάχη· οι οπλίτες που πολεμούν γενναία προάγονται αμέσως σε λοχίες και παρασημοφορούνται· όταν ολοκληρώνεται η κατάληψη του Γκουανταλκανάλ, οι γιατροί, με συνωμοτικά χαμόγελα, στέλνουν άφθονους φαντάρους στα μετόπισθεν για θεραπεία. Ευτυχώς που οι αναφορές σε τέτοια περιστατικά δεν είναι εκτενείς και έτσι δεν αναιρείται ο αντιπολεμικός χαρακτήρας του βιβλίου.

Πάντως, παρ' όλες τις αδυναμίες που παρουσιάζει, Η λεπτή κόκκινη γραμμή είναι ένα εξαιρετικά διαφωτιστικό μυθιστόρημα, που επιβεβαιώνει αυτό που πάντα γνωρίζαμε: δεν υπάρχει τίποτε το ένδοξο στην «τέχνη του πολέμου». Ο προορισμός του στρατιώτη είναι να γίνει κρέας για τα κανόνια. Το πεδίο της μάχης είναι μια κόλαση που δεν αφήνει περιθώρια διαφυγής ή ψυχικής ανάτασης. Η μόνη ελπίδα του φοβισμένου φαντάρου, που κρύβεται όπως όπως στα ορύγματα της πρώτης γραμμής, είναι να τραυματιστεί σοβαρά, να μείνει ανάπηρος και να σταλεί στην πατρίδα. Οι εκδηλώσεις ηρωισμού δεν είναι παρά προϊόντα της απελπισίας, της παραφροσύνης και της αποκτήνωσης.

Η λεπτή κόκκινη γραμμή είναι ένα ογκώδες και πάντα επίκαιρο κείμενο ωμού ρεαλισμού, που μεταφράστηκε με ιδιαίτερη προσοχή από τον Μιχάλη Μακρόπουλο.



Μιχάλης Μιχαηλίδης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 10-10-1999